Przesłanki wewnętrzne i międzynarodowe upadku Związku Radzieckiego w 1991 roku oraz jego konsekwencje geopolityczne dla polityki zagranicznej Polski

Domestic and international determinants of the demise of the Soviet Union in 1991 and the geopolitical implications for Poland’s foreign policy

Abstract: Przesłanki wewnętrzne i międzynarodowe upadku Związku Radzieckiego w 1991 roku oraz jego konsekwencje geopolityczne dla polityki zagranicznej PolskiCelem niniejszego artykułu jest analiza przesłanek wewnętrznych i międzynarodowych upadku Związku Radzieckiego oraz jego skutków dla polityki zagranicznej Polski i jej miejsca w Europie Środkowej i Wschodniej. Ukazuje on zmiany geopolityczne, jakie dokonały się wówczas w Europie i na świecie, oraz ich wpływ na reorientację polskiej polityki zagranicznej na przełomie XX i XXI w. W artykule staram się odpowiedzieć na kilka pytań badawczych oraz weryfikuję kilka tez i hipotez związanych z upadkiem ZSRR. Główną tezą jest konstatacja, że do upadku Związku Radzieckiego, oprócz przyczyn wewnętrznych, w dużym stopniu przyczyniła się ówczesna sytuacja międzynarodowa w Europie i na świecie, w tym Jesień Ludów 1989 w państwach Europy Środkowej i Wschodniej. Przeprowadzona analiza pokazuje, że polityka zagraniczna Polski po upadku ZSRR była zgodna z polską racją stanu i miała istotne znaczenie dla Europy Środkowej i Wschodniej. Została oparta na systemie euroatlantyckim i bliskich relacjach z Niemcami, Francją, Wielką Brytanią, Stanami Zjednoczonymi oraz z państwami Europy Środkowej i Wschodniej. Do napisania artykułu wykorzystałem teorię realizmu klasycznego, teorię polityki zagranicznej państwa i teorię konstruktywizmu oraz metody badawcze: opis i krytyczną analizę dokumentów i literatury przedmiotu. Bazę źródłową stanowią polsko- i obcojęzyczne dokumenty publikowane, prace zwarte, artykuły i studia oraz informacje z prasy i Internetu.

Bibliography:

Asmus R.D., Mała wojna, która wstrząsnęła światem. Gruzja, Rosja i przyszłość Zachodu, Warszawa 2010.

Barburska O., Polityka Wschodnia Unii Europejskiej jako część składowa polityki zagranicznej UE, Warszawa 2018.

Barburska O., Stanowisko głównych aktorów zewnętrznych wobec Partnerstwa Wschodniego Unii Europejskiej, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 2019, z. 2.

Bryc A., Cele polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej, Toruń 2004.

Czaputowicz J., Teorie stosunków międzynarodowych. Krytyka i systematyzacja, Warszawa 2007.

Czarnocki A., Kondrakiewicz D., Uwarunkowania, koncepcje i realizacja polityki zagranicznej Polski, [w:] Międzynarodowe stosunki polityczne, red. M. Pietraś, Lublin 2007.

Czarny O., Die Ukraine und die Europäische Union: Stand und Perspektiven bilateraler Beziehungen, Hamburg 2009.

Fiszer J.M., Polityka zagraniczna Polski w XXI wieku: cele, wyzwania, kierunki, szanse i zagrożenia, „Myśl Ekonomiczna i Polityczna” 2019, nr 2(65).

Fiszer J.M., The Thirtieth Anniversary of the Sejm and Senate Elections in 1989.Systemic Transformation in Poland and its Consequences for Europe and the World, „Myśl Ekonomiczna i Polityczna” 2019, nr 3(66).

Fiszer J.M., Władimir Putin – dlaczego zaufała mu cała Rosja? Specyficzne formy przywództwa politycznego, [w:] Przywództwo i elity polityczne w krajach WNP, red. T. Bodio, W. Jakubowski, t. 2, Warszawa 2010.

Fiszer J.M., Zadania i cele polityki zagranicznej Władimira Putina, „Myśl Ekonomiczna i Polityczna” 2016, nr 1(52).

Fiszer J.M., Czasak M., Trójkąt Weimarski. Geneza i działalność na rzecz integracji Europy w latach 1991-2016, Warszawa 2019.

Fiszer J.M., Stępniewski T., Świder K., Polska – Ukraina – Białoruś – Rosja. Obraz politycznej dynamiki regionu, Warszawa 2019.

Fitzpatrick S., The Russian Revolution, Oxford 1982.

Gaddis J.L., International Relations Theory and the End of the Cold War, „International Security”, vol. 17, 1992-1993, no. 3.

Hoffmann S., Dead Ends: American Foreign Policy in the New Cold War, Cambridge 1983.

Holzer J., Europa zimnej wojny, Kraków 2012.

Interwencja ZSRR w Afganistanie, red. H. Ćwięk, Częstochowa 2013.

Ištok R., Plavčanowá D., Russian Geopolitics and Geopolitics of Russia: Phenomenon of Space, „European Journal of Geopolitics” 2013, no. 1.

Istorija Rossii. XX wiek: 1939-2007, red. A. Zubow, Moskwa 2009.

Jackson R.H., Pluralism in International Political Theory, „Review of International Studies” 1992, no. 18(3).

Kasianiuk K., Analiza systemowa jako narzędzie w badaniach instytucji politycznych. Uwagi wstępne, „Studia Polityczne”, t. 45, 2017, nr 2.

Kisiel B., Ruch państw niezaangażowanych w nowych warunkach międzynarodowych, „Sprawy Międzynarodowe” 1991, nr 7-8.

Kissinger H., Dyplomacja, Warszawa 1996.

Kohl H., Pragnąłem jedności Niemiec, Warszawa 1999.

Kokot M., Pozorna jedność Grupy Wyszehradzkiej. Czesi i Słowacy dają kosza Orbanowi, „Gazeta Wyborcza”, 19.02.2021.

Koreżakow A., Borys Jelcyn: od świtu do zmierzchu, Warszawa 1998.

Kosman M.M., Konflikt rosyjsko-ukraiński o Krym (2014-2019), Bydgoszcz 2020.

Kowalczyk K.A., Geopolityczne dążenia współczesnej Rosji, „Przegląd Geopolityczny” 2019, nr 27.

Kozub-Karkut M., Teorie stosunków międzynarodowych a badanie polityki zagranicznej, „Stosunki Międzynarodowe – International Relations”, t. 52, 2016, nr 4.

Kuspys P., Wspólnota Niepodległych Państw – stan faktyczny i perspektywy, „Biuletyn Opinie” 2009, nr 10.

Kuźniar R., Ewolucja zewnętrznych uwarunkowań polskiej niepodległości, „Stosunki Międzynarodowe – International Relations” 1991, nr 1.

Kuźniar R., Droga do wolności. Polityka zagraniczna III Rzeczypospolitej, Warszawa 2008.

Legucka A., Rosja wobec Partnerstwa Wschodniego Unii Europejskiej, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 2019, z. 2.

Marciniak W., Mapa i pamięć o imperium. Kartograficzne symbole nostalgii postsowieckiej, [w:] Inne wymiary polityki, red. W. Marciniak, Warszawa 2013.

Marciniak W., Rozgrabione imperium. Upadek Związku Sowieckiego i powstanie Federacji Rosyjskiej, Kraków 2001.

Materski W., Od cara do „cara”. Studium rosyjskiej polityki historycznej, Warszawa 2017.

Mearsheimer J.J., Tragizm polityki mocarstw, Kraków 2019.

Moore B. Jr., Soviet Politics – The Dilemma of Power: The Role of Ideas in Social Change, Cambridge 1950.

Musiał-Karg M., Polska polityka europejska w latach 2005-2007, [w:] Polityka zagraniczna Polski w warunkach członkostwa w Unii Europejskiej, red. R. Podgórzyńska, Toruń 2009.

Niedźwiecki A., Polska polityka europejska w latach 2005-2007. Zarys problemu, „ATHENAEUM. Political Science”, t. 19, 2008.

Nowak J., Czym jest polityka zagraniczna, [w:] Stosunki międzynarodowe, red. W. Malendowski, Cz. Mojsiewicz, Wrocław 1998.

Olędzka J., Współczesna Rosja 1991-2011, „Humanities and Social Science” 2014, nr 1.

Osica O., Nowa polityka zagraniczna | Res Publica Nowa, https://publica.pl/teksty/osica-polska-i-swiat-67468.html?utm_sou.

Paruch W., Polityka transatlantycka rządów Prawa i Sprawiedliwości (2015-2019): przesłanki (cz. 1), „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 18(2020), z. 4.

Rola Polski w polityce Unii Europejskiej wobec krajów Europy Środkowo-Wschodniej, red. R. Ciborowski, Białystok 2007.

Shultz G.P., Turmoil and Triumph: My Years as Secretary of State, Nowy Jork 1993.

Skolimowska A., Konstruktywizm w studiach europejskich, Warszawa 2013.

Smith A.D., National Identity, Londyn 1991.

Stępień-Kuczyńska A., Unia Europejska-Rosja, [w:] Studia nauk społecznych i humanistycznych, red. J. Juchnowski, M.S. Wolański, Wrocław 2008.

Suny R.G., The Revenge of the Post: Nationalism, Revolution, and the Collapse of the Soviet Union, Stanford 1993.

Świeboda P., Strategiczne wyzwanie dla Unii Europejskiej. Kształtowanie zewnętrznego wymiaru polityki energetycznej, Raport demos Europa – Centrum Strategii Europejskiej, Warszawa 2006.

The Soviet Union and the Third World: The Last Three Decades, red. K. Korboński, F. Fukuyama, Ithaca 1987.

Tomecki M., Dojrzały związek z UE – co to znaczy?, Warszawa 2021.

Tymanowski J., Ukraina między Wschodem a Zachodem, Warszawa 2014.

Westad O.A., The Global Cold War. A World History, New York 2018.

Wieliński B.T., Klub marionetek Putina w Budapeszcie, „Gazeta Wyborcza”, 2.04.2021.

Wierzchowska W., Wpływ modernizacji i kryzysu na dynamikę zmiany w Unii Europejskiej, Warszawa 2016.

Wight M., Systems of States, Leicester 1977.

Wohlforth C., Realism and the End of the Cold War, „International Security” 1994, no. 3.

Woźniak-Szymańska D., Pozycja Polski w społeczności międzynarodowej, czyli jak wzrastać na peryferiach Europy?, Warszawa 2021.

Zięba R., Poszukiwanie międzynarodowej roli dla Polski – konceptualizacja roli państwa „średniej rangi”, [w:] Polityka zagraniczna Polski po wstąpieniu do NATO i do Unii Europejskiej. Problem tożsamości i adaptacji, red. S. Bieleń, Warszawa 2010.

Zięba R., Rokowanie w sprawie ograniczenia wyścigu zbrojeń i rozbrojenia, „Stosunki Międzynarodowe”, t. 15, 2016.

Zubok W., Pleszakow K., Zimna wojna zza kulis Kremla: od Stalina do Chruszczowa, Warszawa 1999.

Zubok W., A Failed Empire: The Soviet Union in the Cold War from Stalin to Gorbachev, Chapel Hill 2007.

PDF: Download