Czy prowincja zawsze pozostawała w tyle, czyli o tym, jak modernizacja zmieniała codzienność poza wielkimi miastami (1864-1914). Przypadek lubelski

Was the Province Always Falling Behind?, i.e. How Modernization Changed Everyday Life Outside of Great Cities (1864-1914). Lublin as a Case Study

Abstrakt: Po 1864 r. miasta Królestwa Polskiego przechodziły szereg zmian, które można zdefiniować słowem „modernizacja”. Dotyczy ona różnych sfer rzeczywistości: od procesów gospodarczych, przez społeczne, na kulturalnych kończąc. Dotyczy też codzienności, przez którą można rozumieć materialne otoczenie jednostki, komunikację, infrastrukturę i przestrzeń miejską, rozrywki i czas wolny. Na podstawie prasy z epoki można prześledzić niektóre z aspektówprocesu modernizacji, tempo, w jakim zachodziła, relację z centrum. Przykład Lublina ukazuje pewne charakterystyczne dla miast prowincjonalnych trendy: podążanie z kilkuletnim opóźnieniem śladami Warszawy, ale też kłopoty z tym związane (np. finansowe w przypadku infrastruktury czy wymagających nakładu rozrywek), fakt, że szybciej rozpowszechniały się rzeczy niż postawy oraz pewne działania odgórne związane z wprowadzaniem standaryzacji, norm, regulacji w różnych sferach życia.

Bibliografia:

1. Bogucka M., Życie codzienne – spory wokół profilu badań i definicji, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1996, nr 3, s. 247-253.

2. http://slownikpolskiejmodernizacji.pl/index.php/Strona_g%C5%82%C3%B3wna

3. https://ryneklubelski.pl/2014/01/lubelskich-cyklistow-poczatki/

4. Jaroszuk A., „Plaga i niewinne stworzenia” – psy w przestrzeni publicznej Warszawy na przełomie XIX i XX wieku, [w:] Almanach antropologiczny. Communicare, t. 8, Miasto/Zwierzęta, red. A. Jaroszuk, I. Piotrowski, K. Wróbel-Badziak, Warszawa 2021, s. 78-89, https://www.wuw.pl/product-pol-13532-Almanach-antropologiczny-Communicare-Tom-8-Miasta-Zwierzeta-PDF.html.

5. Jasińska-Janiak A., Aby wpadło w oko… O reklamie handlowej w Królestwie Polskim w początkach XX wieku na postawie ogłoszeń prasowych, Warszawa 1998.

6. Jedlicki J., Świat zwyrodniały. Leki i wyroki krytyków nowoczesności, Warszawa 2000.

7. Jedlicki J., Jakiej cywilizacji Polacy potrzebują. Studia z dziejów idei i wyobraźni XIX wieku, wyd. 2, Warszawa 2002.

8. Kierek A., Rozwój przestrzenny i stan urządzeń komunalnych m. Lublina w latach 1870-1915, „Rocznik Lubelski” 1961, s. 171-214.

9. Kizwalter T., „Nowatorstwo i rutyny”. Społeczeństwo Królestwa Polskiego wobec procesów modernizacji (1840-1864), Warszawa 1991.

10. Kizwalter T., Miasto i nowoczesność, [w:] Ziemia obiecana. Miasto i nowoczesność, Warszawa 2015, s. 25-34.

11. Kizwalter T., Polska nowoczesność. Genealogia, Warszawa 2020.

12. Kłak T., Wstęp, [w:] B. Prus, Notatki z Lublina, Lublin 1975.

13. Kowalczyk R., Rozwój gospodarki komunalnej w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX stulecia, „Przegląd Nauk Historycznych” 2006, nr 2, s. 73-104.

14. Kowecka E., Źródła do życia codziennego w XIX w. i metoda ich badań, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1996, nr 3, s. 255-261.

15. Krzemiński T., Codzienność mniejszych miast Pomorza Nadwiślańskiego końca XIX i pierwszych dziesięcioleci XX wieku, Warszawa 2017.

16. Matusik P., Miejskość modernizowana, miejskość modernizująca. Polskie miasta w przemianach cywilizacyjnych XIX wieku. Wybrane zagadnienia, [w:] Wielka zmiana. Historia wobec wyzwań… Pamiętnik XX Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Lublinie, t. 2: Od starożytności po wiek XIX, red. J. Pomorski, M. Mazur, Warszawa – Lublin 2021, s. 341-375.

17. Michałowski S., 100 lat współczesnych wodociągów w Lublinie, Lublin 1999.

18. Między prowincjonalizmem a nowoczesnością. Przekształcenia Gdańska na tle procesów modernizacyjnych wschodnich prowincji Prus w XIX, red. J. Dargacz, T. Krzemiński, Gdańsk 2022.

19. Milewska M., Warunki i urządzenia sanitarne w mieszkaniach XIX-wiecznych płocczan na przykładzie dzielnicy żydowskiej i mieszkań płockich stróżów, [w:] Życie prywatne Polaków w XIX w., red. J. Kita, M. Korybut-Marciniak, Łódź – Olsztyn 2022, t. 10, s. 43-62.

20. Miliszkiewicz G., Problematyka wyposażenia dworów ziemiańskich na tle obrazu produkcji artykułów gospodarstwa domowego w II RP, [w:] Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie, red. H. Łaszkiewicz, Lublin 2012, t. 5, s. 99-119.

21. Miliszkiewicz-Kondratowicz Ł., Życie codzienne we dworze ziemiańskim w czasie II RP – między wzorami metropolii a doczesnością wsi i miasteczka, [w:] Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie, red. H. Łaszkiewicz, Lublin 2012, t. 5, s. 136-157.

22. Morawski W., Modernizacja, industrializacja, eksplozja demograficzna – doświadczenia polskie, [w:] W drodze ku niepodległości. Przemiany modernizacyjne na ziemiach polskich w II połowie XIX i na początku XX wieku, red. P. Grata, Rzeszów 2019, s. 15-27.

23. Nietyksza M., Rozwój miast i aglomeracji miejsko-przemysłowych w Królestwie Polskim 1865-1914, Warszawa 1986.

24. Osterhammel J., Historia XIX wieku. Przeobrażenie świata, Poznań 2013.

25. Pawelec-Maleczewska D., Pawelec T., Historia historiografii i jako studium codzienności historyków (zarys programu badawczego), [w:] Gra i konieczność. Zbiór rozpraw z filozofii i historii i historii historiografii, red. G. A. Dominiak, J. Ostoja-Zagórski, W. Wrzosek, Bydgoszcz 2005, s. 255-264.

26. Polak A., Sak J., Epidemie cholery w XIX wieku na przykładzie Lublina, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny” 2020, s. 63-74.

27. Prus B., Notatki z Lublina, „Tygodnik Ilustrowany” 4, 11 II 1911.

28. Przegaliński A., Wokół dworu i parku. Studia z duchowej i materialnej kultury ziemiaństwa lubelskiego po powstaniu styczniowym, Lublin 2011.

29. Przesmycka N., Lublin. Przeobrażenia urbanistyczne 1815-1939, Lublin 2012.

30. Rejman S., Procesy modernizacyjne w miastach Galicji Zachodniej, [w:] W drodze ku niepodległości. Przemiany modernizacyjne na ziemiach polskich w II połowie XIX i na początku XX wieku, red. P. Grata, Rzeszów 2019, s. 419-442.

31. Stachyra, Kinematografia w Lublinie do 1939 r., https://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/kinematografia-w-lublinie-do-1939/.

32. Staniak A., Kina w Lublinie w latach 1908-1939, „Folia Bibliologica” 2004/2005, s. 7-17.

33. Sulima R., Moda na codzienność. Kategoria „codzienności” w kulturze ponowoczesnej, „Kultura współczesna. Teoria, interpretacje, praktyka” 2011, nr 4, s. 1-16, https://nck.pl/wydawnictwo/kultura-wspolczesna/archiwum/kw-no-9911268.

34. Szarota T., Życie codzienne – temat badawczy czy tylko popularyzacja. Na marginesie serii wydawniczej Hachette i PIW-u, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1996, nr 3, s. 239-245.

35. Śmiechowicz A., Bodaj to cykliści! – (nie)zwyczajni jeźdźcy wyścigowi z przełomu XIX i XX wieku, [w:] Życie prywatne Polaków w XIX w., red. J. Kita, M. Korybut-Marciniak, Łódź – Olsztyn 2019, t. 8, s. 182-192.

36. Śmiechowski K., Kwestie miejskie. Dyskusja o problemach miast w Królestwie Polskim 1905-1915, Łódź 2020.

37. Urbaniak M., Miasta Poznańskiego w drodze ku modernizacji. Budowa nowoczesnej infrastruktury technicznej w okresie zaboru pruskiego, [w:] W drodze ku niepodległości. Przemiany modernizacyjne na ziemiach polskich w II połowie XIX i na początku XX wieku, red. P. Grata, Rzeszów 2019, s. 391-418.

38. Waciński M., Elektrownia w Lublinie, https://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/elektrownia-w-lublinie/.

39. Walewander E., Lublin na przełomie XIX i XX stulecia, [w:] Lublin. 700 lat dziejów miasta, red. G. Figiel, R. Szczygieł, W. Śladkowski, Lublin 2017.

40. Weismann S., Odorogenne zwierzęta w międzywojennym Lublinie, [w:] Almanach antropologiczny. Communicare, t. 8, Miasto/Zwierzęta, red. A. Jaroszuk, I. Piotrowski, K. Wróbel-Badziak, Warszawa 2021, s. 102-111, https://www.wuw.pl/product-pol-13532-Almanach-antropologiczny-Communicare-Tom-8-Miasta-Zwierzeta-PDF.html.

41. Żarnowska A., Codzienność i kultura: w kręgu rodziny i wśród innych, [w:] Kobieta i kultura życia codziennego. Wiek XIX i XX, red. A. Żarowska i A. Szwarc, Warszawa 1997, s. 17-28.

PDF: Pobierz