Okupacje, dekomunizacja i walka o niepodległość w polityce historycznej państw bałtyckich – nowa publikacja IEŚ

Ukazał się drugi numer serii „Prace IEŚ”, pt. Okupacje, dekomunizacja i walka o niepodległość w polityce historycznej państw bałtyckich.

Państwa bałtyckie koncentrują swoje polityki historyczne wokół okupacji i gloryfikacji walki o niepodległość. Okres okupacji sowieckiej stanowi w nich podstawę budowania narracji historycznych. Odzyskiwanie świadomości narodowej i kształtowanie postawy patriotyzmu w państwach bałtyckich odbywało się zarówno pod wpływem uwarunkowań wewnętrznych (obecność mniejszości rosyjskojęzycznych), jak i zewnętrznych (polityka historyczna Rosji). Czynniki te pełniły różną rolę na Litwie, Łotwie i w Estonii.

Na Łotwie i w Estonii podziały narodowościowe determinują konflikty wokół polityki historycznej, co odzwierciedlają tzw. wojny pomnikowe, związane z pomnikami sowieckimi. Najbardziej wyraziste przykłady sporów dotyczą Pomnika Brązowego Żołnierza w Estonii oraz Pomnika Zwycięstwa na Łotwie.
Ze względu na liczną mniejszość rosyjskojęzyczną na Łotwie i w Estonii szczególną rolę odgrywa tam polityka historyczna Rosji. Jej działania są reakcją na niezależność państw bałtyckich, ich kształtowanie tożsamości w odrębności od Rosji oraz utratę dawnych przywilejów przez rosyjskojęzycznych mieszkańców regionu.

Istotną rolę w budowaniu tożsamości narodowej pełnią muzea pamięci na Litwie, Łotwie i w Estonii, które upamiętniają przede wszystkim zbrodnie reżimu sowieckiego oraz walkę o niepodległość.

Litwa wyróżnia się na tle pozostałych państw bałtyckich głównie z uwagi na mniejszy odsetek ludności rosyjskojęzycznej. Mimo aktywnego udziału w życiu politycznym odgrywa ona mniejszą niż na Łotwie i w Estonii rolę w formułowaniu narracji sprzecznych z dominującymi w polityce historycznej. W związku z tym spory wokół dziedzictwa sowieckiego na Litwie mają przede wszystkim charakter wewnętrzny i dotyczą postaw społeczeństwa litewskiego w tamtym okresie.

Dekomunizacja na Litwie miała charakter jedynie cząstkowy, co wiąże się z przekształceniem lokalnej partii komunistycznej w ugrupowanie o charakterze socjaldemokratycznym i jego włączeniem się w życie polityczne niepodległego państwa. Mimo że postkomuniści nie zakwestionowali litewskiej polityki historycznej, to potępienie okresu komunistycznego na Litwie nie było tak jednoznaczne, jak w pozostałych państwach bałtyckich.

Na Litwie oficjalna narracja koncentruje się na upamiętnianiu martyrologii oraz antysowieckiego ruchu oporu. Przedmiotem kontrowersji nadal jest jednak kwestia rozliczenia się ze współudziału części Litwinów w Holokauście. Wyzwaniem pozostaje znalezienie równowagi pomiędzy upamiętnieniem cierpień i walki narodu litewskiego a rozliczeniem się ze zbrodni popełnianych przez jego przedstawicieli.