Czechy: wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych w planie energetyczno-klimatycznym

Polityka klimatyczna Czech. Przygotowywany od 2018 r. krajowy plan w dziedzinie energetyki i klimatu Czech (cz. Vnitrostátní plán ČR v oblasti energetiky a klimatu) jest odpowiedzią na wymogi wynikające z rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1999 w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu. Projekt krajowego planu energetyczno-klimatycznego, przedstawiony pierwotnie przez ówczesną minister przemysłu i handlu Martę Novákovą, w styczniu 2019 r. spotkał się z krytyką ze strony Komisji Europejskiej, która w swojej opinii uznała propozycję strony czeskiej, a szczególnie część odnoszącą się do rozwoju oraz skutecznych rozwiązań implementacji odnawialnych źródeł energii (OZE), za niewystarczającą. Główne zalecenie KE dotyczyło zwiększenia poziomu wykorzystania OZE w zużyciu energii do wysokości co najmniej 23%, jako wkładu Czech w cel UE w zakresie energii odnawialnej na 2030 r. Wskazania szczegółowe miały związek ze zwiększeniem wykorzystania OZE w sektorze ogrzewania i chłodzenia (art. 23 dyrektywy (UE) 2018/2001) oraz zaproponowaniem środków służących osiągnięciu celu dla sektora transportu określonego zgodnie z art. 25 dyrektywy (UE) 2018/2001.

Oczekiwania a rzeczywistość. Kluczową część przyjętego planu energetyczno-klimatycznego stanowi ustalenie wkładu Czech w europejskie cele klimatyczne i energetyczne w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych, zwiększenia udziału OZE w produkcji i konsumpcji energii oraz zwiększenia efektywności energetycznej. Pomimo zaleceń KE dotyczących wzrostu udziału odnawialnych źródeł energii w łącznej produkcji i wykorzystaniu energii do minimum 23% w ciągu dekady, nowo przyjęta wersja planu ze stycznia 2020 r. zakłada osiągnięcie 22% w 2030 r. (13% – stan na dziś). Największy udział energii otrzymywanej z OZE dotyczy sektora ciepłowniczego z szacowanym 10-procentowym wzrostem w ciągu dziesięciu lat (20,7% w 2020 r.). Docelowo udział energii odnawialnej w ciepłownictwie ma wynieść 30,7%. W sektorze transportu założenia planu energetyczno-klimatycznego zakładają wzrost udziału OZE o 6,7% w ciągu dekady, co przekłada się na 14,2% w 2030 r. Najmniejszy szacunkowy wzrost udziału OZE planowany jest w sektorze energii elektrycznej. Według przyjętego planu szacowany wzrost udziału źródeł odnawialnych w produkcji energii elektrycznej wyniesie jedynie 3,5% w porównaniu z 2020 r., co będzie stanowić 16,9% udziału OZE w wykorzystaniu energii we wskazanym sektorze, stanowiąc równocześnie najniższą wartość w całej Grupie Wyszehradzkiej.

Krytyka planu. Przedstawiony przez ministerstwo plan na rzecz energii i klimatu spotkał się z krytyką ze strony organizacji pozarządowych oraz części senatorów z czterech klubów senackich. Organizacje środowiskowe wezwały członków rządu do odrzucenia planu. Przyjęciu dokumentu sprzeciwiała się również grupa 24 senatorów z klubów: STAN (Burmistrzowie i Niezależni), KDU-ČSL (Unia Chrześcijańska i Demokratyczna – Czechosłowacka Partia Ludowa), ČSSD (Czeska Partia Socjaldemokratyczna) i Senátor 21, wzywając Ministerstwo Przemysłu i Handlu do podniesienia wartości udziału OZE w produkcji i konsumpcji energii do 24%. O zwiększenie udziału OZE w miksie energetycznym do 24,4% apelowała Izba Odnawialnych Źródeł Energii (cz. Komora OZE), podkreślając zachowawczość przedstawionego scenariusza rozwoju energetyki odnawialnej oraz zbyt mały stopień wykorzystania istniejących zasobów. Ekologiczne stowarzyszenie Hnutí DUHA wskazało na niewykorzystanie w pełni potencjału wynikającego z energii odnawialnej oraz niedostateczne przeciwdziałanie zmianom klimatycznym. Członkowie organizacji ekologicznych uznali również, że rządowa strategia odpowiada na potrzeby wybranych sektorów przemysłu, przy czym faworyzuje energetykę kopalną i jądrową. Organizacje Greenpeace Republika Czeska, Calla oraz Centrum Transportu i Energetyki (cz. Centrum pro dopravu a energetiku) wskazały, że plan nie stanowi odzwierciedlenia aktualnego stanu wiedzy naukowej na temat zmian klimatu i nie spełnia wymogów wynikających z porozumienia klimatycznego z Paryża oraz przyjętego 12 grudnia 2019 r. przez Czechy zobowiązania do osiągnięcia neutralności w zakresie emisji dwutlenku węgla do 2050 r. W związku ze zmianami klimatu i potrzebą ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, których dominującym źródłem w Czechach jest produkcja energii elektrycznej w elektrowniach węglowych, zamiana węgla na źródła odnawialne do 2030 r. jest – zdaniem przedstawicieli organizacji środowiskowych – najlepszym rozwiązaniem. Minister przemysłu i handlu Karel Havlíček (ANO) przedstawił finalną wersję planu jako uwzględniającą potrzeby zarówno czeskich przedsiębiorców, jak i obywateli. Szacowany koszt osiągnięcia tego celu w Czechach w latach 2021-2030 szacowany jest na kwotę od 600 do 900 mld koron, przez co koszty implementacji planu mogą osiągnąć ponad 2% czeskiego PKB.

OZE w miksie energetycznym. Wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych może odgrywać ważną rolę w procesie dekarbonizacji, będącej coraz istotniejszym zagadnieniem politycznym w Czechach. Pod koniec września 2019 r. powołana została specjalna komisja węglowa jako organ doradczy czeskiego rządu. Celem komisji jest przygotowanie analiz dotyczących wykorzystania węgla w produkcji energii oraz możliwych scenariuszy odejścia od energetyki węglowej. Pomimo spadku udziału węgla w miksie energetycznym, ciągle stanowi on ważne źródło (48%) w produkcji energii elektrycznej, przy czym należy zaznaczyć, że zasoby węgla, które można wydobywać w Czechach, maleją. Równocześnie rośnie znaczenie energetyki jądrowej w koszyku energetycznym Czech. W 2019 r. elektrownie jądrowe w Temelínie i Dukovanach wytworzyły 30,24 TWh energii elektrycznej. To o około 0,3 TWh więcej niż w poprzednim roku. Również w 2019 r. rząd czeski wydał wstępną zgodę na budowę nowego bloku jądrowego w EJ Dukovany II w latach 2029-2036. Według założeń koncepcji energetycznej państwa (SEK) z 2015 r. energia jądrowa ma w 2040 r. stanowić 46-58% w sektorze energii elektrycznej oraz 25-33% w pozostałych sektorach, przez co będzie ona najważniejszym źródłem energii w miksie energetycznym państwa. Podczas szczytu UE w grudniu 2019 r. premier Czech Andrej Babiš (ANO) wskazywał na potrzebę uznania energii jądrowej jako bezemisyjnego źródła energii, uznając to za warunek poparcia przez Czechy neutralności węglowej do 2050 r. Energetyka jądrowa była również przedmiotem rozmów w ramach spotkania premierów państw Grupy Wyszehradzkiej z premierem Austrii Sebastianem Kurzem w Pradze 16 stycznia 2020 r. Premier Austrii podkreślał, że rozważa przejście z węgla na bardziej ekologiczne sposoby pozyskiwania energii, wskazując, że dla Austrii ważne jest, aby fundusze europejskie nie wspierały energii jądrowej, ale odnawialne źródła energii.

Wnioski. Przyjęta przez czeski rząd w 2015 r. koncepcja energetyczna państwa (SEK), określająca bezpieczeństwo, konkurencyjność i stabilność jako trzy filary polityki energetycznej, wskazuje na energetykę jądrową jako podstawowe źródło energii w miksie energetycznym Czech w 2040 r. Zwiększenie udziału OZE w produkcji i konsumpcji energii do 22% według czeskiego planu na rzecz energii i klimatu do 2030 r. może okazać się niewystarczające w długoterminowej strategii. Mimo tego, że do 2040 r. źródła odnawialne mają stanowić drugie po energii atomowej najważniejsze źródło w produkcji energii w Czechach, ich udział w całości produkowanej energii będzie niższy aniżeli w większości państw UE. Transformacja sektora energetyki w państwach członkowskich Unii Europejskiej, wynikająca m.in. z celu UE dotyczącego osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r., wprowadza istotne zmiany na europejskich rynkach energetycznych. Brak dynamicznego rozwoju OZE w produkcji energii oraz koncentracja na energetyce jądrowej mogą mieć w efekcie negatywne przełożenie na czeski rynek energetyczny, obniżając jego konkurencyjność. Decyzje dotyczące orientacji czeskiego sektora energetycznego muszą również uwzględniać rozwój odnawialnych źródeł energii w sąsiednich Niemczech, gdzie rynek jest ośmiokrotnie większy, oraz w sprzeciwiającej się energetyce jądrowej Austrii.