Budownictwo mieszkaniowe w województwie pomorskim w dwudziestoleciu międzywojennym (na tle ogólnopolskim)

Housing construction in the Pomorskie Voivodeship in the interwar period (against the national background)

Abstrakt: W artykule scharakteryzowano wybrane aspekty sytuacji mieszkaniowej Polski dwudziestolecia międzywojennego, szczególnie na terenie województwa pomorskiego, które faktycznie włączono do Polski w 1920 r. Największymi ośrodkami miejskimi były przez pierwszą dekadę Toruń oraz Grudziądz, a w latach 30. XX w. na czołową pozycję wysunęła się Gdynia. W 1938 r. nastąpiło znaczące powiększenie terenu województwa i w jego granicach znalazła się m.in. Bydgoszcz jako największe miasto regionu. Największą uwagę poświęcono analizie danych statystycznych z dwóch polskich spisów powszechnych (obejmujących także sytuację mieszkaniową), które przeprowadzono we wrześniu 1921 r. oraz w grudniu 1931 r. Dla Pomorza odwołano się też do danych z niemieckiego spisu z maja 1918 r. Pełne dane z polskich spisów, w tym także dla terenu województwa pomorskiego zostały opublikowane w latach 1927-1938. Pozwoliły one wskazać, że sytuacja województwa pomorskiego na tle ogólnopolskim należała do najlepszych w skali całej Polski. Świadczyła o tym niewielka, kilkunastoprocentowa grupa najciaśniejszych lokali jednoizbowych, a także bardzo wysoki wskaźnik dobrego technicznego wyposażenia mieszkań. Większość posiadała gaz, elektryczność oraz kanalizację i wodociąg. W byłym zaborze rosyjskim oraz austriackim było dokładnie odwrotnie. Mieszkania były tam znacznie ciaśniejsze, a ich techniczne wyposażenie niezwykle skromne. Mimo względnie dobrej sytuacji mieszkaniowej w województwie pomorskim także i na tym terenie dochodziło do napięć społecznych na tle sytuacji mieszkaniowej. Przede wszystkim dotyczyło to braku mieszkań. Ilościowo nie tak dotkliwego jak np. w Warszawie, Łodzi czy Lwowie, ale także odczuwalnego. Problem ten dotyczył przede wszystkim miast, nawet niezbyt dużych, jak np. Chełmna czy Chojnic. Najpoważniejszy był jednak w środkach dużych, jak Toruń czy Grudziądz, a od 1938 r. Bydgoszcz, gdzie liczba osób bez mieszkań, gnieżdżących się w warunkach prowizorycznych, sięgała nawet kilka tysięcy. Najtrudniejsza sytuacja powstała w Gdyni, gdyż niezwykle dynamicznie powstające miasto portowe z coraz silniejszym zapleczem przemysłowym – a tym samym z dużą liczbą miejsc pracy – nie nadążało za budową infrastruktury mieszkaniowej. Liczba faktycznie bezdomnych, skazanych na życie w slumsach, sięgała nawet ponad 20 tys.

Bibliografia:

1. Andrzejewski A., Polityka mieszkaniowa. Zagadnienia ekonomiczne i socjalne, Warszawa 1959, s. 101-139.

2. Artykuł wstępny, „Dom. Osiedle. Mieszkanie”, nr 3-4/1936.

3. Ceny małych mieszkań, „Dom. Osiedle. Mieszkanie”, styczeń 1934, nr 1, s. 19-22.

4. Dalbor T., Prawna i finansowa strona walki z ruderami, „Dom. Osiedle. Mieszkanie”, nr 9-12/1934, s. 7-11.

5. Drugi powszechny spis ludności z dnia 9 XII 1931 r. Mieszkania i gospodarstwa domowe. Ludność. Stosunki zawodowe. Województwo Pomorskie, GUS, Warszawa 1938 (Statystyka Polski, seria C, zeszyt 75).

6. Drugi powszechny spis ludności z dnia 9 XII 1931 r. Mieszkania i gospodarstwa domowe. Ludność. Polska, GUS, Warszawa 1938, Przegląd ogólny, tabl. 1-2, s. 2.

7. Dzieje Chojnic, red. K. Ostrowski, Chojnice 2003, s. 363-528.

8. Dzieje Starogardu, tom 2, Historia miasta od 1920 roku, red. M. Kallas, Starogard Gdański 2000, s. 39-68.

9. Dzieje Świecia nad Wisłą i jego regionu, tom 2, red. K. Jasiński, wyd. PWN, 1980, s. 5-57.

10. Gawroński H., Zjawisko ubóstwa mieszkaniowego w świetle wyników Narodowego Spisu, „Przegląd Komunalny. Gospodarka komunalna i ochrona środowiska”, s. 92-95.

11. Ginsbert A., Gospodarka komunalna w Polsce, Warszawa 1959, s. 21-64.

12. Grabski Z., Kryzys mieszkaniowy w Polsce, Warszawa 1930, ss. 126.

13. Gryszpanowicz P., Wiliński P., Budownictwo mieszkaniowe Płocka (1918-1939), Warszawa 2021, s. 21.

14. Historia Golubia-Dobrzynia, tom 1, Środowisko geograficzne, pradzieje i historia Golubia do 1939, red. K. Mikulski, Toruń 2008, s. 309-372.

15. Historia Grudziądza. 1920-1945, red. R. Sudziński, t. 1, Grudziądz 2012, s. 171-176.

16. Historia Pomorza. T. V (1918-1939). Województwo pomorskie i Wolne Miasto Gdańsk. Cz. 1, Ustrój, gospodarka, społeczeństwo, red. S. Wierzchosławski, P. Olstowski, Toruń 2015, ss. 439 (s. 140-141).

17. Historia Pucka, red. A. Groth, wyd. Gdańsk 1998, s. 242-262.

18. Historia Torunia, red. M. Biskup, t. III, cz. II, W czasach Polski Odrodzonej i okupacji niemieckiej (1920-1945), Toruń 2006, s. 116-127 (R. Sudziński, Rozdział VI: Infrastruktura i gospodarka komunalna międzywojennego Torunia; Podrozdział 2: Ruch Budowlany).

19. Historia Wąbrzeźna, tom 1, red. K. Mikulski, Wąbrzeźno 2005, s. 236-249.

20. Historia Wejherowa, red. J. Borzyszkowski, Wejherowo 1998, s. 256-266.

21. Kaczorowski M., Slumsy angielskie, „Dom. Osiedle. Mieszkanie” , nr 9-12/1934, s. 16-17.

22. Malessa S., Tereny gminy podstawą rozwiązania kwestii mieszkaniowej, „Dom. Osiedle. Mieszkanie”, nr 3-4/1936, s. 6.

23. Mieszkania. Dane tymczasowe na podstawie drugiego powszechnego spisu ludności z dnia 9 grudnia 1931 roku, wyd. GUS, Warszawa 1932 (Statystyka Polski, tom XXXIII), s. 8-12.

24. Mieszkanie robotnicze a rozwój portu, „Dom. Osiedle. Mieszkanie”, nr 3-4/1936, s. 9-10.

25. Piątek G., Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920-1939, Warszawa 2022, ss. 432 (s. 24-104, 211-241).

26. Pierwszy powszechny spis Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 września 1921 roku. Mieszkania. Ludność. Stosunki Zawodowe. Województwo Pomorskie, GUS, Warszawa 1927 (Statystyka Polski, GUS, tom XXV).

27. Pobóg-Malinowski W., Najnowsza historia polityczna Polski, t. II, 1914-1939, wyd. II, Warszawa 2000, s. 502-571.

28. Rozkosz B., Czech Ł., Gdyńska Sp-nia Mieszkaniowa 1928-2013. Ludzie i domy, Gdynia 2003, s. 3-16.

29. Steyer D., Problemy robotnicze Gdyni 1926-1939, Gdańsk 1959, s. 44-46.

30. Strzelecki J., Organizacja i działalność Towarzystwa Osiedli Robotniczych, „Dom. Osiedle. Mieszkanie”, nr 2/1935.

31. Sudziński R., podrozdział Ruch budowlany – budownictwo i gospodarka mieszkaniowa (w Rozdziale V: Infrastruktura i Gospodarka Mieszkaniowa, [w:] Historia Bydgoszczy, tom II, cz. 1, 1920-1939, pod red. M. Biskupa, Bydgoszcz 1999, s. 239-272.

32. Szczypiorski A., Od Piotra Drzewieckiego do Stefana Starzyńskiego. Gospodarka komunalna m.st. Warszawy w latach 1915-1939, Wrocław – Warszawa – Kraków 1968, s. 206-207.

33. Toeplitz T., Znaczenie społecznego budownictwa mieszkaniowego, Warszawa 1928, s. 5.

34. Toeplitz T., Problem ruder, „Dom. Osiedle. Mieszkanie”, nr 9-12/1934, s. 2-4.

35. Toeplitz T., Społeczne budownictwo mieszkaniowe, „Dom. Osiedle. Mieszkanie”, nr 1/1929, s. 16-18.

36. Towarzystwo Budowy Osiedli w Gdyni, „Dom. Osiedle. Mieszkanie”, nr 3-4/1936, s. 17-19.

37. Widernik M., Główne problemy gospodarczo-społeczne miasta Gdyni w latach 1926-1939, Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Wrocław 1970, s. 111-149.

38. Wojciechowski M., Chełmno w okresie międzywojennym (1920-1939), [w:] Dzieje Chełmna. Zarys monograficzny, wyd. 2 zmienione, red. M. Biskup, PWN 1987, s. 289-293.

39. Zbrożyna St., „Nowe rudery” w naszych miastach, „Dom. Osiedle. Mieszkanie”, nr 9-12.1934, s. 5-6.

PDF: Pobierz