Polaryzacja społeczna i radykalizacja polityczna węgierskiego premiera

Utrzymująca się od kilku miesięcy wysoka pozycja w sondażach partii Szacunek i Wolność (Tisztelet és Szabadság Párt, TISZA), która coraz realnej zagraża politycznej dominacji koalicji rządzącej na Węgrzech w planowanych na wiosnę 2026 r. wyborach parlamentarnych, zmusza Fidesz-KDNP do radykalizacji działań politycznych. W polityce wewnętrznej są to kontrowersyjne poprawki do ustawy zasadniczej, retoryka polaryzacji społecznej oraz bezprecedensowe transfery socjalne. Z kolei w odniesieniu do polityki zagranicznej Viktor Orbán utrzymuje antywojenną i proamerykańską narrację oraz sprzeciw wobec członkostwa Ukrainy w Unii Europejskiej, który przejawia się inicjatywą przeprowadzenia ogólnokrajowego sondażu opinii publicznej na ten temat.

Lider sondaży. Pojawienie się na węgierskiej scenie politycznej w lutym 2024 r. Pétera Magyara w roli opozycjonisty dość istotnie zachwiało dominującą pozycją Fideszu w czerwcu ub.r. W wyborach do Parlamentu Europejskiego ugrupowanie TISZA uzyskało 7 mandatów spośród 21 przypadających Węgrom. Już w październiku koalicja Fidesz-KDNP straciła pozycję lidera sondaży na rzecz partii TISZA, co potwierdzają najnowsze wyniki badań poparcia społecznego. Według sondażu niezwiązanej z rządem pracowni Medián dla portalu HVG, zrealizowanego w dniach 27 lutego – 8 marca, 46% zdecydowanych, na kogo głosować, popiera partię TISZA, podczas gdy 37% głosowałoby na koalicję Fidesz-KDNP. Na przekroczenie progu wyborczego mógłby liczyć jeszcze skrajnie prawicowy Ruch Nasza Ojczyzna (Mi Hazánk)^[1]. Tymczasem według marcowego sondażu kojarzonego z Fideszem Nézőpont Intézet, wynik partii Magyara to 35% poparcia, a koalicji rządzącej 45%^[2].

Ze względu na specyfikę węgierskiego systemu wyborczego TISZA do zwycięstwa w wyborach potrzebuje w ostatecznym wyniku co najmniej 10 p.p. przewagi nad koalicją Fidesz-KDNP^[3]. Oznacza to zatem nie tylko utrzymanie dotychczasowego poziomu poparcia społecznego, ale również przejęcie wyborców niezdecydowanych, których według marcowego sondażu Medián jest 24%, a także tych, którzy w wyborach nie biorą udziału, i wreszcie części dotychczasowych zwolenników Fidesz-KDNP. Stąd też niektóre postulaty socjalne i konserwatywne centroprawicowej partii TISZA mogą być atrakcyjne dla wyborców koalicji rządowej.

P. Magyar, oprócz tego, że notował systematyczny wzrost poparcia i przewagi sondażowej swojej partii nad Fideszem, nadawał ton – zwłaszcza w okresie letnim – krajowemu dyskursowi publicznemu, krytykując w mediach społecznościowych funkcjonowanie systemu ochrony zdrowia, stan pasażerskiego transportu kolejowego czy też wysokie ceny żywności na Węgrzech.

Weto jako instrument węgierskiej polityki europejskiej. Mimo pojawienia się P. Magyara, Viktor Orbán w swoich działaniach politycznych koncentrował się jednak przede wszystkim na polityce zagranicznej. Sprzyjało temu kontrowersyjne w swoim przebiegu, rotacyjne węgierskie przewodnictwo w Unii Europejskiej w drugiej połowie 2024 r. („Komentarze IEŚ”, nr 1260). W polityce europejskiej dotychczasowe węgierskie weta były natomiast instrumentem nacisku negocjacyjnego na Unię Europejską. Uwzględniając węgierskie zastrzeżenia, UE przedłużyła w marcu 2025 r. o kolejne sześć miesięcy sankcje nałożone na Rosję. Z kolei podczas specjalnego szczytu UE poświęconemu bezpieczeństwu Viktor Orbán kolejny raz zakwestionował wsparcie UE dla Ukrainy. Do uzasadnienia decyzji szef węgierskiego rządu użył antywojennej retoryki. Tym razem konsekwentny sprzeciw wobec wsparcia dla Ukrainy jest także elementem potwierdzenia dotychczasowego poparcia V. Orbána dla polityki prezydenta USA Donalda Trumpa^[4]. Antyukraińską narrację Orbán wzmocnił również zapowiedzią przeprowadzenia sondażu opinii publicznej w sprawie członkostwa Ukrainy w UE, któremu otwarcie się sprzeciwia. Nie zgadza się również na kontynuację negocjacji akcesyjnych z Ukrainą bez gwarancji praw dla tamtejszej diaspory węgierskiej.

Polityka prosocjalna. W polityce wewnętrznej wraz ze wzrostem społecznego poparcia dla partii TISZA koalicja Fidesz-KDNP zaproponowała szereg działań o charakterze socjalnym, których celem jest podniesienie jakości życia społeczeństwa. Wysoka inflacja i spowodowane nią wysokie ceny żywności to najważniejsze wyzwania węgierskiej gospodarki („Komentarze IEŚ”, nr 1278). Według danych Głównego Urzędu Statystycznego (Központi Statisztikai Hivatal) roczna inflacja na Węgrzech wyniosła w lutym 5,6%, a ceny żywności wzrosły o 7,1% w porównaniu do poprzedniego roku.

Zapowiadane w corocznym „orędziu o stanie narodu” transfery socjalne w postaci bezprecedensowego programu zwolnień podatkowych, zyskały ramy prawne. I tak m.in. od 1 stycznia 2026 r. dochód matek poniżej 30 roku życia będzie zwolniony z podatku, a sieci handlowe do połowy maja 2025 r. mają obowiązek stosowania maksymalnie 10-procentowej marży handlowej dla 30 podstawowych produktów spożywczych. Według rządu ma to ograniczyć wysokie koszty życia. Taka decyzja w dłuższej perspektywie przyczyni się jednak do wzrostu inflacji.

Radykalizacja działań politycznych. Obok aspektu ekonomicznego, którego zadaniem jest mobilizacja bazy wyborczej Fideszu-KDNP (emeryci, osoby mniej zamożne i kobiety), istotnym elementem politycznej ofensywy premiera Węgier w ramach zaproponowanej 15. nowelizacji ustawy zasadniczej jest ponadto ograniczanie funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego oraz pogłębianie polaryzacji społecznej poprzez radykalizację języka dyskursu politycznego.

18 marca 2025 r. parlament uchwalił zmianę ustawy o zgromadzeniach. Zgodnie z nią zabronione będzie organizowanie demonstracji, podczas których nie respektuje się praw dzieci do prawidłowego rozwoju fizycznego, intelektualnego i moralnego. Kontrowersyjne przepisy godzą w wolność zgromadzeń i prawo europejskie, ponieważ umożliwiają użycie systemów rozpoznawania twarzy oraz de facto zakazują organizacji festiwalu społeczności LGBTQ+ w Budapeszcie. Uchwaleniu zmian, które już weszły w życie, towarzyszyły protesty posłów opozycyjnej partii Momentum na sali plenarnej oraz mieszkańców węgierskiej stolicy przed budynkiem parlamentu i na ulicach miasta^[5].

Inna z propozycji legislacyjnych zakłada nowelizację przepisów o stanach nadzwyczajnych. Po jej uchwaleniu parlament nie będzie miał – jak dotychczas – wpływu na przedłużenie lub zakończenie stanu zagrożenia, a dekrety nadzwyczajne, które zawieszałyby ustawy lub wyłączały obowiązywanie niektórych przepisów, będą wymagały większości kwalifikowanej. Celem tej zmiany jest uniemożliwienie, po ewentualnym zwycięstwie wyborczym i sformowaniu rządu przez partię TISZA, zmiany ustaw uchwalonych w ostatnich 15 latach poprzez wprowadzenie stanu zagrożenia.

Po utworzeniu w lutym 2024 r. Urzędu Ochrony Suwerenności kolejnym krokiem w kierunku ograniczenia praw podstawowych jest zapowiedź wprowadzenia do ustawy zasadniczej zmian umożliwiających zawieszenie węgierskiego obywatelstwa i wydalanie z Węgier osób z podwójnym obywatelstwem, jeżeli ich działalność zostanie uznana za zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego lub porządku publicznego. Ustawa może mieć szersze implikacje szczególnie dla osób zaangażowanych w działalność obywatelską lub polityczną.

Antagonizowanie społeczeństwa. Podczas przemówienia z okazji święta narodowego 15 marca V. Orbán użył obraźliwego określenia wobec krytykujących Fidesz-KDNP organizacji pozarządowych, niezależnych dziennikarzy i opozycjonistów. Równocześnie premier zamierza wykorzystać społeczne podziały wokół poparcia dla członkostwa Ukrainy w Unii Europejskiej^[6]. Szef węgierskiego rządu utrzymuje, że przyjęcie Ukrainy do UE będzie niekorzystne dla węgierskiej gospodarki. Zapowiedział przy tym zorganizowanie sondażu opinii publicznej na ten temat na wzór organizowanych dotąd 14-krotnie konsultacji krajowych, które w przeciwieństwie do referendum, nie pociągają za sobą żadnych skutków prawnych. Ich wyniki, potwierdzające stanowisko rządu, propagandowo stanowią dla Orbána argument polityczny. Sprzeciw wobec przyjęcia Ukrainy do UE to również jeden z kluczowych elementów polaryzacji społecznej w warstwie narracyjnej, wyrażony w ogłoszonych podczas święta narodowego 15 marca 12 postulatach, które szef węgierskiego rządu opublikował w mediach społecznościowych, kładąc w nich nacisk na ochronę suwerenności narodowej Węgier w UE. Tymczasem Péter Magyar w swoim wystąpieniu z okazji rocznicy Wiosny Ludów zapowiedział uruchomienie konsultacji społecznych dotyczących de facto propozycji wyborczych partii TISZA i członkostwa Ukrainy w UE. Zdaniem P. Magyara, 13 zaproponowanych przez niego pytań ma rzeczywisty wpływ na życie codzienne na Węgrzech^[7].

Wnioski. Celem radykalizacji działań Fideszu jest przejęcie inicjatywy politycznej na Węgrzech. W ten trend wpisuje się również zaostrzenie polaryzacji społecznej, w tym także inicjatywa przeprowadzenia sondażu opinii publicznej na temat członkostwa Ukrainy w UE. Dzięki konsultacjom Fidesz-KDNP może zaktywizować swoją bazę wyborców. Jednocześnie w ten sposób V. Orbán wymógł na P. Magyarze zajęcie stanowiska w sprawie poparcia dla Ukrainy. Lider partii TISZA dotychczas tego unikał. Publicznie przyznał jednak, że w nadchodzących dekadach Ukraina nie ma szans na przystąpienie do UE.

Obchody święta 15 marca w 2025 r. stały się kolejnym elementem rywalizacji pomiędzy dwiema partiami cieszącymi się największym poparciem społecznym. Innym polem zmagań politycznych są też konsultacje narodowe, przy czym partia TISZA, proponując własny sondaż, zyska bazę kontaktów, które będzie mogła wykorzystać w kampanii przed planowanymi na wiosnę 2026 r. wyborami parlamentarnymi.

Z kolei forsowane przez Fidesz-KDNP zmiany w ustawie zasadniczej, zmierzające w kierunku ochrony rodziny, prawa do identyfikacji dzieci zgodnie z płcią urodzenia, sankcjonowania istnienia jedynie dwóch płci czy też zakazu produkcji, dystrybucji i używania narkotyków oraz ochrony płatności gotówkowych i wspólnot lokalnych^[8], stanowią ofertę polityczną dla skrajnie prawicowego Ruchu Nasza Ojczyzna (Mi Hazánk). Według widocznego w sondażach trendu partia może liczyć na przekroczenie progu wyborczego i tym samym ugrupowanie Fidesz-KDNP mogłoby utworzyć z nim koalicję rządową po wyborach w 2026 r. Służyć temu ma również utrzymanie napięć politycznych w relacjach z UE, przejawiających się instrumentalnym wykorzystaniem weta.

^[1] Zob. https://hvg.hu/360/20250312_Median-Tisza-Part-Fidesz-part-preferenciak-nepszeruseg-felmeres (21.03.2025).

^[2] Zob. https://nezopont.hu/hu/tevekenysegeink/kozvelemeny-kutatasok/tetozott-a-tisza (21.03.2025).

^[3] Aby zgodnie z deklaracjami Magyara dokonać zmian w systemie politycznym, potrzebne jest również uzyskanie w parlamencie większości kwalifikowanej, wymaganej do nowelizacji ustaw, które regulują istotne aspekty funkcjonowania węgierskiego systemu konstytucyjnego.

^[4] Podczas spotkania z samorządem węgierskich przedsiębiorców na początku marca Viktor Orbán wskazał na strategiczny sojusz polityczny między Stanami Zjednoczonymi a Węgrami. Według jego zapowiedzi powstać ma również węgiersko-amerykański pakiet współpracy gospodarczej, który ma uchronić węgierską gospodarkę przed skutkami amerykańskich ceł na produkty z UE.

^[5] Przewodniczący Zgromadzenia Narodowego nałożył karę finansową na kilku protestujących posłów partii Momentum i parlamentarzystę niezrzeszonego oraz ograniczył im dostęp do budynku parlamentu do połowy maja.

^[6] Z marcowego sondażu pracowni Medián wynika, że pozytywnie o członkostwie Ukrainy w UE wypowiada się 39% badanych, a przeciwnego zdania jest 56%.

^[7] W konsultacjach, które trwają od 24 marca do 16 kwietnia, można wziąć udział online lub osobiście po ukończeniu 16 lat.

^[8] Proponowana poprawka może doprowadzić do ograniczeń zakupu nieruchomości przez obcokrajowców w małych miejscowościach.

[Fot. pixabay.com]