Autor:

Unia Europejska opracowuje strategię dla regionu Morza Czarnego. Mają się w niej znaleźć działania na rzecz bezpieczeństwa morskiego, w tym utworzenie specjalnego Centrum, pełniącego funkcję systemu wczesnego ostrzegania. Poza tym ma powstać Specjalna Agenda Łączności – program rozwijający sieci transportowe, energetyczne i cyfrowe – oraz być wzmacniana odporność społeczności nadbrzeżnych i tzw. „niebieska gospodarka”. Strategia może mieć wyjątkowe znaczenie nie tylko dla państw regionu Morza Czarnego, ale także dla państw położonych wokół Bałtyku – przekonują Spasimir Domaradzki i Piotr Oleksy w rozmowie z Marcinem Superczyńskim.

Plan działania dla kontynentu AI ma być odpowiedzią Europy na globalne wyzwania związane ze sztuczną inteligencją. Tym samym – dzięki nowej strategii – Unia Europejska chce nadrobić zaległości w stosunku do światowych liderów w tej dziedzinie. Sporo pracy i wyzwań stoi przed państwami Europy Środkowej, które w bardzo zróżnicowany sposób wprowadzają tę technologię. Wśród liderów znajduje się Estonia, która od wielu lat stawia na cyfryzację – podkreśla Marlena Gołębiowska.

Co dalej z Ukraińską Cerkwią Prawosławną związaną z Patriarchatem Moskiewskim? W życie weszła niedawno ustawa, która przewiduje możliwość konfiskaty majątku, a nawet likwidacji podmiotów religijnych działających na terenie państwa ukraińskiego, podległych strukturom wyznaniowym znajdującym się na terytorium państwa-agresora. Za taką właśnie strukturę jest uważana UCP. Jednak problem ten niesie za sobą poważne konsekwencje międzynarodowe. Rosja przedstawia Ukrainę jako państwo walczące z wolnością religijną, a tego typu argumenty znajdują zrozumienie m.in. w USA – przekonuje Andrzej Szabaciuk.

Wzrost wydatków na zbrojenia do 5% PKB deklarują państwa członkowskie NATO. Takie ustalenia zapadły podczas szczytu w Hadze. Środki te mają być przeznaczone na zakup sprzętu wojskowego oraz rozbudowę infrastruktury. Ponadto wydatki poniesione na pomoc Ukrainie mają być zaliczane jako inwestycje w sektor zbrojeniowy. Podczas szczytu potwierdzono, że Rosja jest zagrożeniem dla obszaru euroatlantyckiego i podkreślono znaczenie art. 5. Szczyt NATO w Hadze omawia Jakub Olchowski.

W Czarnogórze narasta spór pomiędzy większością parlamentarną a prezydentem w sprawie umów ze Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi. Chodzi przede wszystkim o planowane inwestycje w infrastrukturę turystyczną w rejonie tzw. Wielkiej Plaży przy granicy z Albanią. Prezydent Czarnogóry Jakov Milatović zarzucił pomysłodawcom m.in. brak przejrzystości w przygotowaniu umów czy zawieszenie stosowania czarnogórskiego ustawodawstwa dotyczącego zamówień publicznych. Dodatkowo przeciwni inwestycjom ZEA są mieszkańcy okolicznych miejscowości. Parlament Czarnogóry już dwukrotnie opowiedział się za kontrowersyjnymi umowami, w związku z czym prezydent Milatović zapowiedział przekazanie tej sprawy do Trybunału Konstytucyjnego – informuje Agata Domachowska.
.

Wojna rosyjsko-ukraińska dzieli członków grupy G7. Podczas szczytu w Kanadzie państwa członkowskie nie były w stanie ustalić wspólnego stanowiska w tej sprawie. Premier Kanady zadeklarował jednak dalsze wsparcie finansowe dla Ukrainy w wysokości 2 mld dolarów oraz kolejne sankcje gospodarcze wobec Rosji. Na zakończenie szczytu nie wydano wspólnego komunikatu, tylko kilka oddzielnych deklaracji – podsumowuje Piotr Oleksy.
.

Zapowiadane na jesień białorusko-rosyjskie ćwiczenia wojskowe „Zapad” nie odbędą się na poligonach przy polskiej granicy. Niewykluczone, że decyzja ta jest związana z obecnością broni jądrowej na Białorusi i koniecznością przeprowadzenia ćwiczeń w rejonach jej dyslokacji w innej części państwa. Powodów może być znacznie więcej. Dodatkowo podejmowane są kolejne działania związane z uzależnianiem białoruskich sił zbrojnych od rosyjskich – ocenia Krzysztof Fedorowicz.

Zasadnicza służba wojskowa kobiet to rozwiązanie obowiązujące w większości państw nordyckich. W związku z postępującym zagrożeniem ze strony Rosji konieczne jest wzmacnianie potencjału obronnego, w tym zwiększenie liczebności sił zbrojnych. Tylko Finlandia nie wprowadziła takich rozwiązań, ale niewykluczone, że pojawią się one w kolejnych latach, podobnie jak w państwach bałtyckich. Dyskusja na ten temat trwa. O tym, jak wygląda zasadnicza służba wojskowa kobiet w państwach nordyckich, opowiada Aleksandra Kuczyńska-Zonik.
.

Słowacja i Węgry wciąż chcą korzystać z rosyjskiego gazu i ropy – wbrew polityce Unii Europejskiej. Strategia ogłoszona przez Komisję Europejską zakłada, że do końca 2027 roku państwa Wspólnoty całkowicie zrezygnują z rosyjskich dostaw. Oba wymienione państwa mają techniczne możliwości sprowadzania gazu i ropy z innych kierunków, ale nie chcą tego robić. Dlaczego Słowacja i Węgry konsekwentnie opowiadają się za dalszymi dostawami z Rosji i czy Unia Europejska może skutecznie wpłynąć na zmianę tej polityki – wyjaśnia Michał Paszkowski.

W „Rozmowach IEŚ” powracamy do moskiewskich obchodów 80. rocznicy zakończenia II wojny światowej. Z pewnością uwidoczniły one bliskie relacje chińsko-rosyjskie i priorytetowe kierunki współpracy Rosji z innymi państwami azjatyckimi, afrykańskimi i z Ameryki Południowej. Na uroczystościach zabrakło przedstawicieli Stanów Zjednoczonych, chociaż kilka tygodni przed 9 maja nieoficjalnie nie wykluczano możliwości ich udziału. Polityczne efekty moskiewskich obchodów zakończenia II wojny światowej podsumowuje Jędrzej Piekara.

Po raz pierwszy w historii Norwegia opracowała strategię bezpieczeństwa. Dokument określa współczesne zagrożenia dla tego państwa i precyzuje jego działania zarówno w polityce wewnętrznej, jak i międzynarodowej. W strategii, obok państw nordyckich, wymieniana jest także Polska jako jeden z ważniejszych partnerów Norwegii. Znaczenie dokumentu omawia Damian Szacawa.

Ukraina nie godzi się na zawłaszczanie przez Rosję pamięci o II wojnie światowej. Zmiany w polityce historycznej tego państwa pojawiły się jeszcze za prezydentury Wiktora Juszczenki, ale dopiero rosyjska agresja w latach 2014 i 2022 wpłynęła na dynamizację tego procesu. Trzy lata temu ostatecznie zerwano z sowiecką narracją, ogłaszając, że to 8 dzień maja jest jedyną datą upamiętniającą zakończenie II wojny światowej. Podkreśla się przy tym wkład milionów Ukraińców w walkę z niemieckim nazizmem. Politykę historyczną Ukrainy podsumowuje Hanna Bazhenova.

Proeuropejski burmistrz Bukaresztu Nicușor Dan wygrywa wybory prezydenckie w Rumunii. Kandydat uzyskał około 53 procent głosów i pokonał faworyta głosowania, prawicowego polityka George’a Simiona. Końcowy sukces Dana wynika z mobilizacji Rumunów, którzy od lat nie chodzili na wybory, ale którym bliskie są ideały europejskie – podsumowuje Piotr Oleksy.

Zapowiadane na czwartek negocjacje ukraińsko-rosyjskie rozpoczynają się z jednodniowym opóźnieniem. Nie biorą w nich udziału prezydenci obu państw. Władimir Putin nie przyleciał do Turcji na spotkanie z Wołodymyrem Zełenskim, za to na rozmowy ze stroną ukraińską wysłał delegację, na której czele stoi jego doradca Władimir Miedinski. Delegacji Ukrainy przewodzi natomiast minister obrony Rustem Umierow. Obie strony mają mówić o możliwości wprowadzenia 30-dniowego zawieszenia broni. Czego możemy się spodziewać po rozmowach w Turcji – ocenia Jakub Olchowski.

W Rozmowach Instytutu Europy Środkowej powracamy do dyskusji o dorobku środowiska paryskiej „Kultury”. W poprzednim odcinku koncentrowaliśmy się na politycznym przesłaniu pisma Jerzego Giedroycia i jego współpracy ze środowiskiem lubelskim. Tym razem rozmawiamy o Jerzym Giedroyciu, skupiając się na jego dokonaniach jako wydawcy, a może też odkrywcy sporej grupy polskich pisarzy. Dodatkowo mówimy o tym, jak dzisiaj wygląda siedziba „Kultury” w Maisons-Laffitte. Naszym rozmówcą jest dziennikarz, publicysta i jednocześnie pracownik Stowarzyszenia Instytut Literacki Kultura – Stanisław Mancewicz.

Amerykańsko-ukraińska umowa dotycząca eksploatacji zasobów mineralnych została podpisana przez prezydenta Wołodymyra Zełenskiego. Dzięki temu zostanie utworzony Fundusz Inwestycyjny na rzecz Odbudowy. Szczegółowe ustalenia pomiędzy stronami nie są znane, wydaje się jednak, że kwestie sporne, które pojawiły się na początku negocjacji, zostały rozwiązane. Strona ukraińska liczy na to, że dzięki porozumieniu przyspieszona zostanie odbudowa państwa. Z kolei Stany Zjednoczone będą miały uprzywilejowany dostęp do ukraińskich bogactw naturalnych. O znaczeniu tego porozumienia dla negocjacji pokojowych mówi Andrzej Szabaciuk w rozmowie z Marcinem Superczyńskim.

Dorobek środowiska paryskiej „Kultury”, pomimo upływu lat, w wielu obszarach wciąż pozostaje aktualny. Zagrożenia związane z neoimperialną polityką Rosji wobec jej zachodnich sąsiadów szczególnie odczuwa dzisiaj Ukraina. Redaktor Jerzy Giedroyc i jego współpracownicy wielokrotnie wskazywali na konieczność poszanowania niepodległości państw i narodów współtworzących w przeszłości ZSRR. Szczególne miejsce w tym szerokim programie politycznym zajmowała doktryna ULB. W zrozumieniu dorobku Instytutu Literackiego – paryskiej „Kultury” i aktualności myśli politycznej tego ośrodka pomocne są publikacje wydawane od dziesięcioleci przez Andrzeja Peciaka. W czasach PRL był współzałożycielem Funduszu Inicjatyw Społecznych, następnie działał jako wydawca książek oraz reprintów ukazujących dorobek środowiska Jerzego Giedroycia. Ta działalność jest kontynuowana do dzisiaj, m.in. w ramach Instytutu Europy Środkowej.

Badania sowietologiczne w Stanach Zjednoczonych miały bardzo duże znaczenie w kształtowaniu polityki względem ZSRR. Istotną rolę w tym procesie w czasie zimnej wojny odegrali badacze związani z Polską lub pochodzący z innych państw Europy Środkowo-Wschodniej. Ich dorobek, działalność oraz wpływ na decyzje zapadające w Waszyngtonie jest przedmiotem bieżących badań ekspertów Instytutu Europy Środkowej. Nad podsumowaniem osiągnięć ośrodków sowietologicznych pracuje Oleksandr Avramchuk.

Rosja przygotowuje się do obchodów 80. rocznicy zakończenia II wojny światowej. To najważniejsze, z rosyjskiej perspektywy, święto wykorzystywane jest do realizacji celów polityki wewnętrznej, a także międzynarodowej. Tegoroczne obchody będą szczególnie istotne zarówno z powodu toczących się negocjacji w sprawie Ukrainy, jak i tego, kto pojawi się na uroczystościach. Historyczny i współczesny wymiar święta 9 maja przedstawia Jędrzej Piekara.

Ostatnie badania sondażowe wskazują, że coraz więcej Słowaków opowiada się za przywróceniem obowiązkowej służby wojskowej. Z tej formy zrezygnowano 20 lat temu, jednak temat powrócił po wypowiedzi jednego z liderów Słowackiej Partii Narodowej Andreja Danki, który popiera taki pomysł. Jak dotąd słowackie władze podchodzą do tego rozwiązania sceptycznie, podkreślając jednocześnie konieczność utworzenia formacji ochotniczej wzorowanej na amerykańskiej Gwardii Narodowej. Słowacja jest kolejnym państwem, w którym toczy się debata o potrzebie rozbudowy sił zbrojnych, w tym o powrocie do służby obowiązkowej – zauważa Łukasz Lewkowicz.

Armenia i Azerbejdżan poinformowały, że osiągnęły porozumienie i uzgodniły ostatecznie treść traktatu o ustanowieniu pokoju i stosunkach międzypaństwowych. Jednocześnie rozpoczęły konsultacje w sprawie terminu i miejsca podpisania dokumentu. Mimo iż traktat jeszcze nie został podpisany, sam fakt jego uzgodnienia przez strony, które przez dekady traktowały się z wrogością i nienawiścią, należy uznać za historyczne wydarzenie. O trudnych negocjacjach pomiędzy Azerbejdżanem a Armenią i nadziejach na przyszłość mówi Krzysztof Fedorowicz.

Amerykańska administracja wycofuje się z finansowania szeregu inicjatyw wspierających środowiska eksperckie. Chodzi o podmioty zajmujące się m.in. analizą przestrzeni wschodnioeuropejskiej. Dodatkowo pojawiają się informacje o wstrzymaniu finansowania amerykańskich mediów działających poza granicami Ameryki, takich jak Radio Wolna Europa – Radio Swoboda. Powody i znaczenie tych decyzji wyjaśnia Sławomir Łukasiewicz.