Spotkanie premierów Grecji i Północnej Macedonii umacnia więzi pomiędzy państwami

Spotkanie w Skopje premierów Grecji Alexisa Tsiprasa i Północnej Macedonii Zorana Zaeva jest następstwem porozumienia znad Prespy – zostało ono podpisane przez nich 17 czerwca 2018 r., a weszło w życie 12 lutego 2019 r. po ratyfikacji przez parlamenty obydwu państw. Zgodnie z umową, nowa nazwa macedońskiej republiki to Republika Północna Macedonia. Grecja zobowiązała się nie blokować akcesji swojego północnego sąsiada do NATO i wspierać jego integrację z Unią Europejską. Świat zachodni poparł porozumienie znad Prespy jako ważny krok na drodze do stabilizacji regionu. Zawarta umowa międzynarodowa spotkała się jednak z silnym sprzeciwem środowisk opozycyjnych zarówno w Grecji, jak i w Północnej Macedonii, które oskarżyły władze swoich krajów o prowadzenie polityki sprzecznej z interesem narodowym.

Pierwsza w historii wizyta greckiego premiera w Północnej Macedonii ma istotne znaczenie dla stosunków bilateralnych. Premierowi Tsiprasowi towarzyszyło dziesięciu ministrów, w tym minister energetyki Giorgos Stathakis, oraz liczna grupa przedsiębiorców, którzy są zainteresowani inwestycjami na północy. Premier Zaev wraz ze swoim greckim odpowiednikiem wspólnie przewodniczyli sesji Wysokiej Rady ds. Współpracy obydwu państw, w której udział wzięli ministrowie obu rządów. Wspólne posiedzenie stanowiło podsumowanie prowadzonych wcześniej rozmów dwustronnych i porozumień sektorowych. W ramach spotkania podpisano serię dokumentów, m.in. plan działania dla intensyfikacji i wzrostu współpracy oraz umowę o współpracy w sektorze obronności, podpisaną przez minister obrony Radmiłę Szekerinską oraz jej greckiego odpowiednika Evangelosa Apostolakisa. Członkowie rządów podpisali także memorandum o współpracy międzysektorowej w sprawach dotyczących integracji europejskiej. Z kolei ministrowie odpowiedzialni za transport podpisali memorandum o współpracy międzysektorowej oraz porozumienie dotyczące budowy linii kolejowej łączącej Grecję z Północną Macedonią i Serbią. Uzgodniono również otwarcie nowego przejścia granicznego między Grecją a Północną Macedonią oraz podpisano porozumienia o współpracy w zakresie ochrony zdrowia, digitalizacji i rolnictwa.

Normalizacja stosunków. Wizyta premiera, rozmach i dynamika, jakie jej towarzyszyły, świadczą o rzeczywistej poprawie stosunków pomiędzy dwoma państwami. Potwierdza ona zmianę nastawienia greckiego rządu wobec Macedonii. Wizyta ta, posiedzenie Wysokiej Rady ds. Współpracy oraz lista porozumień stanowią jasne przesłanie dla wspólnoty międzynarodowej, że oba państwa bałkańskie – tkwiące od 1991 r. w sporze dotyczącym nazwy Macedonii – symbolicznie i faktycznie otworzyły nowy rozdział w relacjach dwustronnych. Normalizacja stosunków między Grecją a Północną Macedonią stabilizuje cały region, a także umożliwia Północnej Macedonii wejście do NATO i kontynuowanie jej integracji z Unią Europejską.
W związku z zaciekłą krytyką porozumienia znad Prespy ze strony opozycji w Grecji i Północnej Macedonii, Unia Europejska oczekiwała rzeczywistej poprawy relacji między obydwoma państwami. Wizyta Tsiprasa potwierdza zatem ważność formalnych zobowiązań oraz nadaje nową dynamikę stosunkom między Grecją a Północną Macedonią. Z punktu widzenia Unii Europejskiej zakończenie przedłużającego się sporu politycznego dotyczącego nazwy państwa stanowi sukces polityczny, który może przyczynić się do normalizacji stosunków między kolejnymi państwami regionu (przede wszystkim dotyczy to relacji między Serbią a Kosowem) oraz przyśpieszyć proces integracji Północnej Macedonii i całego regionu z Unią Europejską.

Gospodarka. Ważnym elementem wizyty w Skopje był jej wymiar gospodarczy. Grecja planuje bowiem gospodarczą ekspansję na północ, natomiast Północna Macedonia liczy na przyszłe inwestycje i zwiększenie eksportu. Odnotowuje ona bowiem poważny deficyt w handlu z Grecją. W 2017 r. wartość eksportu z Grecji do Północnej Macedonii wyniosła 628 mln euro, a importu – 246 mln euro (dane dot. handlu zagranicznego za Observatory of Economic Complexity). Należy podkreślić, że 60% greckiego eksportu to ropa naftowa (stanowiąca 79% całej importowanej do Północnej Macedonii ropy naftowej). Natomiast większość macedońskich produktów eksportowanych do Grecji stanowią produkty metalowe (32%), mineralne (20%), tekstylne (18%) oraz spożywcze (16%). Północna Macedonia stanowi rynek zbytu dla jedynie 2,1% greckiego eksportu i źródło 0,5% importowanych do Grecji towarów. Do Grecji trafia z kolei 3,4% całego macedońskiego eksportu, a import z Grecji to dla Północnej Macedonii 8,1% całego przywozu towarów z zagranicy. W zeszłym roku Grecja stała się drugim pod względem wielkości partnerem gospodarczym Północnej Macedonii. Wymiana handlowa wzrosła wówczas o 20%. Co istotne, deficyt w handlu Macedonii z Grecją wzrósł jeszcze bardziej, bo o 30%. Dla Macedonii Grecja jest ważnym partnerem handlowym również ze względu na rynek wewnętrzny UE oraz rynki pozostałych państw bałkańskich.
Grecja zajmuje trzecie miejsce jako źródło skumulowanych bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) w Północnej Macedonii (10,1% udziałów). Pod względem łącznych skumulowanych BIZ, które napłynęły do Macedonii w latach 1997-2016, Grecja (474 mln euro) zajmowała trzecie miejsce, po Austrii i Wielkiej Brytanii. Greckie inwestycje w Macedonii w 2017 r. wyniosły 5,54 mln euro i aż 25,6 mln euro w 2018 r. Grecy inwestują przede wszystkim w strategicznym sektorze bankowym, ale także w telekomunikacji, budownictwie, energetyce i przetwórstwie żywności. Grecja i Macedonia liczą na rozwiązanie problemu podwójnego opodatkowania, współpracę celną oraz ułatwienia w handlu.

Energia i infrastruktura. Obydwaj premierzy podkreślili także wspólne plany budowy konektora gazowego łączącego Grecję z Serbią, Rumunią i Kosowem. W ten sposób Północna Macedonia stanie się ważnym elementem energetycznej integracji regionu, obejmującej także konektor Grecja – Bułgaria (na budowę którego UE przeznaczyła 33 mln euro) oraz przechodzący przez Grecję i Albanię do Włoch gazociąg transadriatycki (TAP). Dla obydwu państw kluczowe będą projekty infrastrukturalne łączące dwa główne porty greckie: Pireus i Saloniki z Północną Macedonią, jako korytarzem transportowym do Europy Środkowej. Z kolei planowana linia kolejowa Pireus – Saloniki – Skopje – Belgrad będzie kluczowa dla tranzytu towarów z Europy Środkowej do Europy Południowo-Wschodniej i dalej. Należy się spodziewać, że modernizacja i rozbudowa istniejących sieci transportowych, wymagająca znacznych środków UE, będzie zdecydowanie łatwiejsza po ociepleniu stosunków pomiędzy obydwoma krajami.

Obronność. Kluczowe znaczenie przypisywane jest osiągniętemu porozumieniu o współpracy obronnej. Umowa ta przewiduje kooperację w zakresie edukacji, obrony, wymiany technologii, cyberbezpieczeństwa, wywiadu wojskowego i kontroli radarowej przestrzeni powietrznej. W ten sposób Grecja dąży do pokazania innym członkom NATO, że aktywnie przyczynia się do podniesienia poziomu bezpieczeństwa powietrznego w całym regionie. Obecnie greckie siły powietrzne już patrolują niebo nad Albanią i Czarnogórą. Jednocześnie proporcjonalnie zmniejszają się wpływy Turcji w Północnej Macedonii, która dotychczas pozostawała strategicznym partnerem Skopje w dziedzinie obronności.