Pluralism, Reform, and the Path to “Civil Society”: Polish Elite Thinking about the Political and the Social from Martial Law to the Round Table

Abstrakt: Niniejszy artykuł przedstawia zarys myślenia polskich elit z lat 1981-1989 – zarówno strony opozycyjnej, jak i PZPR – co do granicy oddzielającej domenę polityczną od społecznej. Analiza opiera się na licznych oryginalnych, wcześniej niepublikowanych wywiadach rzeprowadzonych w 2007 roku, jak również na publikowanych i niepublikowanych materiałach pisemnych. Artykuł opisuje dwie zasadnicze wspólne cechy myśli o tzw. „społeczeństwie obywatelskim” jawiące się zarówno w reformatorskim skrzydle „establishmentu” PZPR-owskiego, jak i wśród opozycjonistów nastawionych na pokojowe rozwiązanie kryzysu: po pierwsze, dążenie do precyzyjnego ustalenia granicy między tym, co polityczne, a tym, co społeczne; i po drugie, kluczowe znaczenie pojęcia „pluralizmu” dla dążących do porozumienia. Jeszcze przed rozpoczęciem się Okrągłego Stołu w lutym 1989 roku, dwie strony były już na tyle do siebie zbliżone, iż sam Okrągły Stół, mimo faktycznie dramatycznych momentów, stanowił swoiste uwieńczenie wypracowanego wcześniej – nawet nie w pełni świadomie – wspólnego obszaru. Analiza ta pozwala zrozumieć, dlaczego w niecały rok po pomyślnym zakończeniu Okrągłego Stołu zarówno PZPR, jak i opozycja doświadczyły katastrofalnych klęsk organizacyjnych i politycznych.