Polskie kresy – bliskie i dalekie (1918-1939)

Polish Borderlands – Near and Far (1918-1939)

Abstrakt: Temat kresów dalekich i bliskich został przedstawiony nieprzypadkowo. W polskiej narracji historycznej najczęściej pamiętamy wyłącznie o Kresach Wschodnich. (które także jako jedyne kresy polska ortografia nakazuje pisać wielkimi literami) Wykreowane przez Trylogię Henryka Sienkiewicza, znane z kart polskiej historii, będące miejscem narodzin polskich wieszczów siłą rzeczy zapadają w pamięć i są integralną częścią polskiej tradycji narodowej. Jest to do tego stopnia silne, że na słowo „kresy” myślimy tylko o dawnych wschodnich obszarach Polski. Nie używamy tego pojęcia dla innych terytoriów. Myślimy tylko o wschodnich rubieżach traconych stopniowo od XVII aż do XX w. O tym również wspomina niniejszy tekst. Tym niemniej artykuł przedstawia trochę inną perspektywę, tj. próbę przedstawienia kresów dalekich, bo nieznanych lub mało znanych. Kresów, które nie zdążyły na dobre wejść do polskiej narracji i polskiej pamięci historycznej. Weszły do Polski na bardzo krótko i bardzo szybko z niej zniknęły. Współcześnie są poza granicami naszego kraju i są praktycznie nieznane. Tymi dawnymi dalekimi i nieznanymi polskimi kresami zachodnimi było Zaolzie. Mieszkająca tam ludność śląska w większości ukształtowała w sobie polską świadomość narodową w XIX w., tj. w czasie tworzenia się współczesnych narodów europejskich. Wpływ na to miał bez wątpienia silny rozwój gospodarczy tamtego obszaru Śląska Cieszyńskiego. Było to z jednej strony błogosławieństwo, z drugiej okazało się jej przekleństwem, doprowadzając do rywalizacji o tę ziemię Polaków i Czechów. W sporze o to terytorium dla biorących w nim udział mocarstw kwestie etniczne nie odgrywały większego znaczenia. Wpisywał się on ponadto w różnego typu spory terytorialne, jakich doświadczała Europa po zakończeniu I wojny światowej. Nigdzie bowiem granice wytyczane w ramach ładu wersalskiego przez zwycięskich aliantów nie były do końca sprawiedliwe. Co jest zresztą sprawą oczywistą, bo nigdy nie uda się wytyczyć takich granic, które w pełni satysfakcjonowałyby wszystkie strony sporu. Tak też było w przypadku sporu polsko-czeskiego o Śląsk Cieszyński. Rywalizacji nie zakończyło wytyczenie granicy przez aliantów w lipcu 1920 r., a mieszkająca tam ludność pozostała nadal przedmiotem zainteresowania obu państw. Spotkały ją działania asymilacyjne jako tzw. popolszczonych Morawców ze strony Republiki Czechosłowackiej. Z drugiej strony ludność ta stała się argumentem dla Polski przy rewindykacji tego terenu jesienią 1938 r.

Bibliografia:

1. Baliszewski D., Prawda o Zaolziu, „Uważam Rze. Historia” 2018, nr 12.
2. Hulka-Laskowski P., Śląsk za Olzą, Katowice 1938.
3. Janowicz T., Studium historyczno-polityczne, Kraków 1936.
4. Jędrzejewicz J., Kronika życia Piłsudskiego 1867-1935, Warszawa 1989, t. 1.
5. Materski W., Bitwa o rubież, [w:] Kresy Rzeczpospolitej. Wielki mit Polaków, „Polityka. Pomocnik Historyczny” 2015, nr 2, s. 47-55.
6. Mędrzecki W., Panorama Kresów, [w:] Kresy Rzeczpospolitej. Wielki mit Polaków, „Polityka. Pomocnik Historyczny”, nr 2, 2015, s. 57 i 59.
7. Objezierski M., Wspomnienia z polsko-rosyjskiej konferencji pokojowej ryskiej dla ułożenia preliminariów pokojowych (wrzesień – październik 1920 r.), Warszawa 1938.
8. Osęka P., Utrata mitu, [w:] Z Kresów na Kresy. Wielkie przesiedlenia Polaków, „Polityka. Pomocnik Historyczny” 2016, nr 4, s. 17.
9. Piątek G., Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920-1939, Warszawa 2022.
10. Romer E., Polacy na kresach pomorskich i pojeziernych, Lwów 1919.
11. Zwycięski pokój czy rozejm na pokolenie? Traktat ryski z perspektywy 100 lat, red. Z. Girzyński, J. Kłaczkow, Warszawa 2022.
12. Wapiński R., Polska i małe ojczyzny Polaków. Z dziejów kształtowania się świadomości narodowej w XIX i XX wieku po wybuch II wojny światowej, Wrocław – Warszawa – Kraków 1994.

PDF: Pobierz