Od narodu szlacheckiego do narodu wszystkich warstw – tworzenie się nowoczesnego narodu polskiego w XIX w. i na początku XX w.

From the nation of the nobility to the nation of all social strata – the formation of the modern Polish nation in the 19th and early 20th centuries

Abstrakt: W XIX w. na ziemiach polskich mamy do czynienia z szybkimi zmianami cywilizacyjnymi, gospodarczymi, społecznymi. Stopniowo zanikają podziały stanowe. Tworzą się nowe struktury. Te przemiany dotyczą także spraw narodowościowych. Możemy stwierdzić, że w XIX w. zmieniło się pojęcie narodu: od narodu politycznego szlacheckiego do narodu o podłożu etnicznym polskim, gdzie język i religia odgrywały znaczącą rolę. Polska ludność chłopska, mieszczaństwo polskie i robotnicy w dużym stopniu zintegrowali się z narodem polskim, dołączyli do polskiego ziemiaństwa czy inteligencji. Powstawał naród obejmujący wszystkie warstwy społeczne. Natomiast niepolskojęzyczne społeczności: ukraińska, białoruska, litewska, żydowska zaczęły określać swoją przynależność narodową nie jako polską, ale coraz częściej jako: ukraińską, litewską w mniejszym stopniu żydowską czy białoruską. Te procesy ulegną nasileniu w dwudziestoleciu międzywojennym, kiedy będziemy mieli do czynienia z niepodległym państwem polskim, realizującym swoją politykę narodowościową.

Bibliografia:

1. Anczyc W., Dzieje Polski w dwudziestu czterech obrazach, Lwów 1891.

2. Bełza W., Katechizm polskiego dziecka, Lwów 1912.

3. Cała A., Wizerunek Żyda w polskiej kulturze ludowej, Warszawa 2005.

4. Chlebowczyk J., Procesy narodowotwórcze we wschodniej Europie środkowej w dobie kapitalizmu, Warszawa – Kraków 1975.

5. Chwalba A., Historia Polski 1795-1918, Kraków 2000.

6. Cywiński B., Ogniem próbowane. Korzenie tożsamości. Z dziejów najnowszych Kościoła katolickiego w Europie środkowo-wschodniej, t. 1, Paryż 1982.

7. Dokumenty Komitetu Centralnego Narodowego i Rządu Narodowego 1862-1864, red. E. Halicz, S. Kieniewicz, I. Miller, Wrocław 1968.

8. Janowski M., Handelsman: myśl niedokończona, „Ale Historia”, dodatek do „Gazety Wyborczej”, 31.12.2022, nr 52.

9. Kamieński H., Rossya i Europa: Polska, Paryż 1857.

10. Kizwalter T., Nacjonalizm, czyli o kłopotliwych pojęciach, [w:] Nacjonalizm w sztuce i historii sztuki 1789-1950, red. D. Konstantynow, R. Pasieczny, P. Paszkiewicz, Warszawa 1998.

11. Kizwalter T., O nowoczesności narodu. Przypadek Polski, Warszawa 1999.

12. Kłoskowska A., Kultury narodowe u korzeni, Warszawa 1996.

13. Kołłątaj H., Do prześwietnej deputacji dla ułożenia projektu konstytucji (1789), [w:] Polska myśl demokratyczna w ciągu wieków. Antologia, oprac. M. Kridl, W. Malinowski, J. Wittlin, Warszawa 1986.

14. Kostrzyńska-Miłosz A., Styl narodowy i nacjonalizm w polskich wnętrzach pierwszej połowy XX wieku, [w:] Nacjonalizm w sztuce i historii sztuki 1789-1950, red. D. Konstantynow, R. Pasieczny, P. Paszkiewicz, Warszawa 1998.

15. Lelewel J., Manifest Polaków znajdujących się w Belgii (1836), [w:] Polska myśl demokratyczna w ciągu wieków. Antologia, oprac. M. Kridl, W. Malinowski, J. Wittlin, Warszawa 1986.

16. Mędrzecki W., Narodowości, [w:] Społeczeństwo międzywojenne: nowe spojrzenie, „Metamorfozy Społeczne”, nr 10, red. W. Mędrzecki, J. Żarnowski, Warszawa 2015.

17. Mędrzecki W., Polskie uniwersum symboliczne w drugiej Rzeczypospolitej. Uwagi wstępne, [w:] Kultura i społeczeństwo II Rzeczypospolitej, „Metamorfozy Społeczne”, nr 4, red. W. Mędrzecki, A. Zawiszewska, Warszawa 2012.

18. Mochnacki M., Być albo nie być (1831), [w:] Polska myśl demokratyczna w ciągu wieków. Antologia, oprac. M. Kridl, W. Malinowski, J. Wittlin, Warszawa 1986.

19. Narodowość i religia, „Zwiastun Ewangeliczny” 1898, nr 2.

20. Niemcewicz J. U., Podróże historyczne po ziemiach polskich: od 1811 do 1828 roku, Petersburg 1859.

21. Niemojewski A., Doba obecna w Królestwie Polskim, Kraków 1905.

22. Olszewski D., Polski katolicyzm, a sprawa narodowa na przełomie XIX i XX wieku. Stan i problematyka badań, [w:] Naród i religia, red. T. Stegner, Gdańsk 1994.

23. Sapieha L., Wspomnienia (od lat 1803 do 1863 R), Lwów, brw.

24. Słomka J., Pamiętniki włościanina. Od pańszczyzny do dni dzisiejszych, Warszawa 1983.

25. Słownik języka polskiego, red. Witold Doroszewski, t. 4, Warszawa 1963.

26. Staszic S., Przestrogi dla Polski, [w:] Pisma filozoficzne i społeczne, oprac. B. Suchodolski, Warszawa 1954.

27. Stegner T., Historia turystyki. Polska i świat, Gdańsk 2016.

28. Stomma S., Antropologia kultury wsi polskiej XIX w., Warszawa 1986.

29. Suleja W., Józef Piłsudski, Wrocław – Warszawa – Kraków 1995.

30. [Świętochowski A.], Mam talent, „Prawda” 1897, nr 40.

31. [Świętochowski A.], Na znany temat, „Prawda” 1905, nr 40.

32. Wapiński R., Kształtowanie się stereotypu Polaka-katolika, [w:] Naród i religia, red. T. Stegner, Gdańsk 1994.

33. Wapiński R., O złożoności określenia „Polska” i charakterze badań regionalistycznych”, [w:] Pejzaże kultury. Prace ofiarowane Profesorowi Jackowi Kolbuszewskiemu w 65. rocznicę Jego urodzin, red. W. Dynak, M. Ursel, Wrocław 2005.

34. Wapiński R., Polska i małe ojczyzny Polaków. Z dziejów kształtowania się świadomości narodowej w XIX i XX wieku po wybuch II wojny światowej, Wrocław – Warszawa –Kraków 1994.

35. Wapiński R., Polska na styku narodów i kultur. W kręgu przeobrażeń narodowościowych i cywilizacyjnych w XIX i XX wieku, Gdańsk 2002.

36. Wiejscy działacze społeczni, t. 2, Życiorysy inteligentów, Warszawa 1938.

37. Witos W., Moje wspomnienia, t. 1, Paryż 1964.

38. Wyspiański S., Wesele, Kraków 1916.

39. Żarnowski J., „Ojczyzną był język i mowa”. Kultura polska a odbudowa niepodległości w 1918 r., Warszawa 1978.

40. Żarnowski J., Społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej 1918-1939, Warszawa 1973.

PDF: Pobierz