Polityka gospodarcza Polski na tle państw Europy Środkowej w dwudziestoleciu międzywojennym

Economic Policy of Poland in Comparison to Countries of Central Europe in the Interwar Period

Abstrakt: W dwudziestoleciu międzywojennym, które zaczęło się w 1918 r., po wielkiej wojnie, początkowo dominowała polityka liberalizmu gospodarczego, która wraz ze zmianami, jakie zachodziły na scenie politycznej, ulegała zmianom w kierunku interwencjonizmu czy też nacjonalizmu gospodarczego. Drogą tą podążały także trzy państwa Europy Środkowej, tj. Polska, Czechosłowacja oraz Węgry. Niemniej jednak każde z nich realizowało własną politykę gospodarczą początkowo w dużej mierze zależną od dziedzictwa poprzedniej epoki. Po okresie gospodarki postwojennej (w Polsce jeszcze wojennej) przyszedł czas gospodarczej prosperity, po nim natomiast wielki kryzys, który przewartościował myślenie polityków o gospodarce. Na początku lat 30. XX w. kraje Europy Środkowej zaczęły odchodzić od koncepcji liberalnych na rzecz interwencjonizmu i etatyzmu. Realizowały tę „wspólną” koncepcję po swojemu, nie osiągając zamierzonych celów. Upadek Czecho-Słowacji i Polski w 1939 r. oraz uzależnienie Węgier od Niemiec nie było efektem przyjęcia błędnej polityki gospodarczej któregokolwiek z państw Europy Środkowej. Było konsekwencją niemieckiej polityki Drang nach Osten, której nie mogły się one przeciwstawić razem (z powodów politycznych), a tym bardziej osobno. Celem artykułu jest przedstawienie mechanizmów polityki gospodarczej II Rzeczypospolitej na tle państw Europy Środkowej, rozumianej – za Piotrem Wandyczem – jako zwarty obszar terytorialno-kulturowo-gospodarczy obejmujący Rzeczpospolitą Polską, Republikę Czechosłowacką oraz Królestwo Węgier. Rozważania dotyczą także modernizacji.

Bibliografia:

1. Badziak K., Na drodze do gospodarki „planowej” w Drugiej Rzeczypospolitej, [w:] Polska w XIX i XX wieku. Społeczeństwo i gospodarka, red. W. Caban, M. B. Markowski, J. Muszyńska, M. Przeniosło, Kielce 2013.

2. Bankowicz M., Transformacje konstytucyjnych systemów władzy państwowej w Europie Środkowej, Kraków 2010.

3. Battaglia R., O programie gospodarczym Polski oraz o warunkach rozwoju poszczególnych gałęzi wytwórczości, Warszawa 1927.

4. Battaglia R., Dobrobyt społeczeństwa a wychowanie. Trzy szkice, Warszawa [1932].

5. Biblioteka Narodowa w Warszawie, sygn. 1980273Cim, Paweł Janecki, Zagadnienie organizacji Europy Środkowej, rkps.

6. b.ł., Cuius regio – eius religio, „Gazeta Polska”, 29.10.1935, nr 300.

7. C. P., Dzieło gospodarcze Polski Odrodzonej (Powszechna Wystawa Krajowa w Poznaniu), „Przemysł i Handel. Rolnictwo-Finanse. Komunikacje” 1929, z. 20.

8. Chrobak T., Filozoficzne przesłanki agraryzmu. Studium wybranych zagadnień, Rzeszów 1998.

9. Duda S., Liberalizm a etatyzm: dyskusja o gospodarczej roli państwa w Drugiej Rzeczypospolitej, „Rzeszowskie Zeszyty Naukowe. Prawo – Ekonomia” 1997, t. 22.

10. Dziewulski K., Spór o etatyzm. Dyskusja wokół sektora państwowego w Polsce międzywojennej 1919-1939, Warszawa 1981.

11. Essen A., Sprawa pożyczki francuskiej dla Czechosłowacji w 1932 roku, [w:] Polska – Słowacja – Europa Środkowa w XIX-XX wieku. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Ewie Orlof, red. J. Pisuliński, E. Rączy, K. Żarny, Rzeszów 2011.

12. Garlicka A., Polska a pakt naddunajski, [w:] Międzymorze: Polska i kraje Europy Środkowo-Wschodniej XIX-XX wieku. Studia ofiarowane Piotrowi Łossowskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, A. Ajnenkiel, Warszawa 1995.

13. Gołębiowski J., Sektor państwowy w gospodarce Polski międzywojennej, Warszawa – Kraków 1985.

14. Gołota Ł., Gospodarka Drugiej i Trzeciej Rzeczypospolitej. Porównanie osiągnięć na tle otoczenia międzynarodowego, „Stosunki Międzynarodowe” 2018, nr 1(54).

15. Grabowski T., Rola państwa w gospodarce Polski (1918-1928), Warszawa 1967.

16. Grata P., Polityka podatkowa Drugiej Rzeczypospolitej. Zarys problematyki, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 2012, t. 72.

17. Heck R., Orzechowski M., Historia Czechosłowacji, Wrocław – Warszawa – Kraków 1969.

18. Historia gospodarcza Czechosłowacji XX wieku, red. V. Průcha, Warszawa 1979.

19. https://www.rug.nl/ggdc/historicaldevelopment/na/.

20. Ivánka A., Zagadnienie kartelizacji w Polsce, Warszawa 1931.

21. J. B., Nędza bogactwem Polski, „Piast”, 30.08.1931, nr 35, s. 1, https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/129012/edition/121300/content [5.09.2023].

22. J. B., Walka z kartelami, „Piast”, 17.04.1932, nr 16, s. 1, https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/129044/edition/121332/content [9.09.2023].

23. Kisielewski T., Europa Środkowa – zakres pojęcia, Lublin 1991.

24. Klarner Cz., Drogi sanacji gospodarczej. Mowy ministra skarbu Czesława Klarnera wygłoszone w sejmie w dniu 22 czerwca 1926 r, w senacie w dniu 30 czerwca 1926 r., Warszawa 1926.

25. Kofman J., Nacjonalizm gospodarczy – szansa czy bariera rozwoju. Przypadek Europy Środkowo-Wschodniej w okresie międzywojennym, Warszawa 1992.

26. Konieczność szukania nowej orientacji w programie gospodarczym. B. Min. Kwiatkowski o Gospodarce planowej, świadczeniach socjalnych i innych zagadnieniach gospodarczych doby dzisiejszej, „Prawda”, 3.06.1934, nr 23, s. 2, https://bcul.lib.uni.lodz.pl/dlibra/publication/6979/edition/5554/content.

27. Kwiatkowski E., Prawo zwycięstwa. Odczyt wygłoszony w Poznaniu w dniu 26 maja 1929 r., Warszawa 1929.

28. Kwiatkowski E., Przemówienie w Komisji Budżetowej Sejmu w dniu 6 grudnia 1926 r., [w:] Polityka gospodarcza. Zagadnienia administracji, t. 1, Warszawa 1926, s. XXXIII-XXXIV.

29. Kwiatkowski E., Tendencje i postulaty rozwoju gospodarczego Polski. Referat, wygłoszony na kongresie Izb Przemysłowo-Handlowych we Lwowie w dn. 3 września 1930, Warszawa 1930.

30. Lacina V., Velká hospodarska Krize v Československu 1929-1934, Praga 1984.

31. Lacina V., Zlatá léta československého hospodářstvi (1918-1929), Praga 2000.

32. Landau Z., Roszkowski W., Polityka gospodarcza II RP i PRL, Warszawa 1995.

33. Lityńska A., Polska myśl ekonomiczna okresu międzywojennego, wyd. 2, Kraków 1996.

34. Łapa M., Modernizacja państwa. Polska polityka gospodarcza 1926-1929, Łódź 2002.

35. Majcher-Ociesa E., Interwencjonizm państwowy w przemyśle Drugiej Rzeczypospolitej w latach 1930-1939, Kielce 2019.

36. Morawski W., Polityka pieniężna, [w:] Problemy gospodarcze Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1989.

37. Morawski W., Tradycje gospodarcze Drugiej Rzeczypospolitej – dwaj patroni, dwa obrządki, [w:] Od projektu do legendy. Centralny Okręg Przemysłowy po osiemdziesięciu latach (1937-2017), red. nauk. P. Grata, G. Ostasz, B. Pasterski, Rzeszów 2018.

38. Paruch W., Myśl polityczna obozu piłsudczykowskiego 1926-1939, Lublin 2005.

39. Paruch W., Poszukiwanie modelu rozwiązywania problemów wiejskich w Polsce w latach 1926-1939. Refleksje o politycznym myśleniu i decydowaniu, [w:] Dzieje i przyszłość polskiego ruchu ludowego, t. 1, Od zaborów do okupacji (1895-1945), red. nauk. A. Kołodziejczyk, W. Paruch, Warszawa 2002.

40. Piasecki A., Reforma konstytucji w Polsce. Odczyt wygłoszony 23 czerwca 1934 r. w paryskiej „Académie des Sciences Morales et Politiques”, „Przegląd Współczesny”, lipiec-sierpień 1934, nr 147-148, s. 210 (nadbitka), https://polona.pl/item-view/6f793972-1c99-4890-93a1-26a59fea96da?page=0 [7.09.2023].

41. Przemówienie ministra przemysłu i handlu dr. Romana Góreckiego w Komisji Budżetowej Sejmu, „Polska Gospodarcza” 1936, z. 5, s. 149, https://bcpw.bg.pw.edu.pl/dlibra/publication/13044/edition/12525/content.

42. Rakowski J., Ideologia gospodarcza epoki Józefa Piłsudskiego, „Niepodległość” 1948, t. 1.

43. Reychman J., Dzieje Węgier, wyd. 2 popr. i uzup., Łódź – Warszawa 1963.

44. Rothschild J., East Central Europe between the Two World Wars, Seattle – London 1992.

45. Rosiński W., Zagadnienia Europy Środkowej i bałkańskiej, Toledo (Ohio) 1948.

46. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 17 marca 1927 r. o wydzieleniu z administracji państwowej przedsiębiorstw państwowych, przemysłowych, handlowych i górniczych oraz ich komercjalizacji, „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej” 1927, nr 25, poz. 195.

47. Sioma M., Wizja gospodarki Obozu Zjednoczenia Narodowego, [w:] Przemiany modernizacyjne w Drugiej Rzeczypospolitej, red. nauk. P. Grata, Rzeszów 2020.

48. Wagner A., Rzut oka na politykę gospodarczą. Kto winien, że rolnictwo przechodzi ciężki kryzys?, „Piast” 19.03.1933, nr 12, s. 6, https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/129418/edition/121691/content [8.09.2023].

49. Wandycz P., Cena wolności. Historia Europy Środkowowschodniej od średniowiecza do współczesności, Kraków 2003.

50. Zagóra-Jonszta U., Spory o model gospodarki Drugiej Rzeczypospolitej. (Problemy etatyzmu, planowania i kartelizacji), Katowice 1991.

PDF: Pobierz