Wizyta prezydent Mołdawii Mai Sandu w Kijowie: nowe otwarcie w relacjach mołdawsko-ukraińskich

Przygotowanie do spotkania. Proeuropejska Maia Sandu, jako pierwsza kobieta prezydent Mołdawii, sprawuje urząd od 24 grudnia 2020 r. Po wygranej w drugiej turze wyborów z poprzednim, prorosyjskim prezydentem Igorem Dodonem (rekordową od 1991 r. liczbą głosów oddanych na kandydata – 57,75%) Wołodymyr Zełenski 16 listopada 2020 r. telefonicznie pogratulował Sandu oraz zaprosił ją do odwiedzenia Ukrainy. Sandu (jako premier Mołdawii) i Zełenski spotkali się wcześniej podczas wizyty Sandu w Kijowie w lipcu 2019 r. Przed objęciem urzędu, 18 listopada 2020 r. Sandu spotkała się także z ambasadorem Ukrainy w Mołdawii Markiem Szewczenką, wzywając do wznowienia pragmatycznego dialogu między obydwoma państwami, zintensyfikowania współpracy na wielu płaszczyznach, w tym do połączenia sił na drodze do integracji europejskiej.

W ramach przygotowania wizyty, zaplanowanej na styczeń 2021 r., do Kiszyniowa udał się minister spraw zagranicznych Dmytro Kułeba. W dniach 9-10 grudnia 2020 r. spotkał się z Maią Sandu, ministrem spraw zagranicznych Aurelio Czokojem (Aureliu Ciocoi), ministrem finansów Serhiejem Puszkucą (Serghei Puşcuţa). Podczas spotkania Maia Sandu zapewniła, że pierwszą wizytę zagraniczną odbędzie właśnie na Ukrainę, co ma być wyrazem otwartości Mołdawii na nową jakość w stosunkach mołdawsko-ukraińskich. Kułeba podkreślił, że stabilna, europejska i rozwijająca się Mołdawia, w której panują zasady demokratyczne oraz praworządność, odpowiada interesom Ukrainy i całego regionu.

Spotkanie Sandu i Zełenskiegobyło pierwszym spotkaniem na szczeblu prezydentów od 2014 r. (wtedy w Kiszyniowie spotkali się ówcześni prezydenci: Mołdawii – Nicolae Timofti, Ukrainy – Petro Poroszenko oraz Polski – Bronisław Komorowski). Poprzednik Sandu, Igor Dodon, był persona non grata na Ukrainie po wypowiedzi z 2016 r., w której nazwał Krym rosyjskim. W związku z tym w czasie trwania jego kadencji nie odbyło się żadne spotkanie prezydentów Mołdawii i Ukrainy. Wizyta Sandu w Kijowie, choć symboliczna i wizerunkowa, jest potwierdzeniem, że obie strony oczekują wzmocnienia relacji.

Wspólne cele strategiczne Mołdawii i Ukrainy. W trakcie spotkania Sandu z Zełenskim zostały omówione zbieżne dla obu państw cele strategiczne, mianowicie integracja europejska, bezpieczeństwo regionalne oraz integralność terytorialna.Strony zapowiedziały synchronizację zadań na drodze do implementacji postanowień umów stowarzyszeniowych z UE poprzez intensywne konsultacje w zakresie integracji europejskiej, promowanie wspólnych ukraińsko-mołdawskich inicjatyw na arenie europejskiej (m.in. w ramach pogłębienia dialogu z UE z zakresie gospodarki cyfrowej, energetyki, transportu oraz ochrony środowiska naturalnego), a także dążenie do wzmocnienia znaczenia inicjatywy Partnerstwa Wschodniego oraz potrzebę rozwoju formatu EU + 3 partnerzy stowarzyszeni.

Prezydenci podkreślili, że jako państwa sąsiadujące mają nie tylko wspólne granice, ale również wspólne wizje przyszłości i będą tworzyć warunki do rozwoju partnerstwa strategicznego. Kwestie bezpieczeństwa oraz stabilności regionalnej uznano za priorytet, szczególnie w obliczu zagrożenia ze strony Federacji Rosyjskiej. W deklaracji podpisanej przez prezydentów po spotkaniu podkreślono, że państwa uznają integralność terytorialną w międzynarodowo uznanych granicach (nawiązując do kwestii Naddniestrza i Krymu). Temat integralności został omówiony także podczas spotkania Sandu z Dmytrem Razumkowem.

Podczas grudniowej wizyty w Kiszyniowie Kułeba zaproponował Sandu dołączenie do zainicjowanej przez Ukrainę Platformy Krymskiej. Podkreślił również, że Ukraina będzie opowiadać się za wyprowadzeniem wojsk rosyjskich z regionu Naddniestrza (region ten znajduje się pod wpływem Rosji, a mieszkańcy przeważnie stanowią elektorat prorosyjski, którego Dodon nie zdołał zmobilizować w trakcie ostatnich wyborów prezydenckich). W kontekście bezpieczeństwa regionalnego istotne jest zainteresowanie Mołdawii dołączeniem do Inicjatywy Trójmorza (Ukraina już niejednokrotnie deklarowała takie zainteresowanie), a także chęć współpracy z partnerami z Europy Południowo-Wschodniej oraz z państwami z basenu Morza Czarnego, w tym ze szczególnie ważnym partnerem Ukrainy – Turcją.

Nowe możliwości współpracy Ukrainy i Mołdawii. Prezydenci Sandu i Zełenski zapowiedzieli powołanie nowej platformy dialogu – ukraińsko-mołdawskiej Rady Prezydentów (w grudniu 2020 r. zapowiedziano wznowienie dialogu międzyparlamentarnego oraz grup roboczych i komisji międzyresortowych). Denys Szmyhal na spotkaniu z Sandu podkreślił potrzebę współpracy delegacji dwustronnych przy przygotowaniu protokołu zmian dotyczących harmonizacji stosowania reguł pochodzenia towarów do Umowy o wolnym handlu zgodnie z Regionalną konwencją w sprawie paneurośródziemnomorskich preferencyjnych reguł pochodzenia.

Sandu i Zełenski porozumieli się również w zakresie priorytetów dotyczących współpracy ekonomicznej – energetyki, infrastruktury oraz tranzytu. Zapadła decyzja o jak najszybszym wznowieniu pracy wspólnej komisji międzyrządowej ds. współpracy handlowej i gospodarczej. Wśród ambitnych projektów infrastrukturalnych jest budowa drogi na trasie Kijów-Kiszyniów, umożliwiającej dojazd w 5-6 godzin (prezydenci podpisali memorandum w sprawie rozwoju potencjału transportowego), która nie tylko ułatwi kontakty międzyludzkie, ale również pobudzi handel i uprości tranzyt. Kolejnym projektem jest budowa mostu na Dniestrze, na którym powstanie przejście graniczne. Temat ochrony granic jest aktualny we wzajemnych relacjach ze względu na przestępczość gospodarczą oraz korupcję na granicy mołdawsko-ukraińskiej (na odcinku naddniestrzańskim).

Sandu spotkała się z premierem Denysem Szmyhalem w celu omówienia wspólnych projektów energetycznych. Ukraina i Mołdawia do 2023 r. będą synchronizować systemy energetyczne z Europejską Siecią Operatorów Systemów Przesyłowych ENTSO-E. Pogłębienie współpracy w sferze energetycznej będzie dotyczyć także zwiększenia zapasów gazu mołdawskiego w magazynach ukraińskich (w październiku 2020 r. Mołdawia i Ukraina podpisały porozumienie o wykorzystaniu ukraińskich magazynów gazu ziemnego przez Mołdawię) oraz odnowienia przesyłu energii elektrycznej do Mołdawii i jej tranzytu przez Mołdawię do Rumunii.

Szczególna uwaga zostanie poświęcona rozwiązaniu problemów firm ukraińskich działających na rynku mołdawskim oraz kwestii własności i eksploatacji Dniestrzańskiej Elektrowni Wodnej, która pozostaje nierozstrzygnięta jeszcze od czasów ZSRR (Ukraina liczy na podpisanie umowy międzyrządowej, umożliwiającej dokończenie budowy i eksploatację elektrowni).

Wnioski. Wizyta Mai Sandu na Ukrainie wnosi nową jakość do relacji mołdawsko-ukraińskich. Nowych elementów jest kilka. Po pierwsze, określenie celów strategicznych, które są wspólne dla obu państw, czyli stawianie na efekt synergii, szczególnie na drodze do integracji europejskiej. Po drugie, powołanie Rady Prezydentów – płaszczyzny dialogu, która niewątpliwie podnosi rangę współpracy mołdawsko-ukraińskiej. Po trzecie, chęć rozwiązania problemów „chronicznych”, odziedziczonych po systemie gospodarczym ZSRR, które przez wiele lat negatywnie wpływały na możliwości rozwoju współpracy obu państw.

Novum dotyczy poglądów politycznych prezydent Mołdawii – Sandu jest postrzegana jako reformatorka prozachodnia (co bywa utożsamiane z „antymoskiewską”, mimo że sama zapowiedziała podtrzymywanie konstruktywnych relacji z Rosją), a więc współpraca mołdawsko-ukraińska jest zbieżna z priorytetami polityki zagranicznej Ukrainy na 2021 r., przestawionymi przez Ihora Żowkwę, zastępcę szefa Biura Prezydenta Ukrainy Wołodymyra Zełenskiego. Wizyta Sandu została lepiej oceniona przez stronę ukraińską, w Mołdawii zwolennicy poprzedniej władzy krytykowali Sandu za to, że zamiast zająć się trudną sytuacją wewnętrzną, przeszła do relacji zagranicznych.

Pomimo wielu deklaracji i problemów poruszanych podczas spotkań Sandu z Zełenskim, Szmyhalem i Razumkowem, wizyta ma wymiar symbolicznego otwarcia. Trudno jest jednoznacznie ocenić, czy będzie to otwarcie „drzwi wieloletnich perspektyw” czy „okna drobnych możliwości”.

Biorąc pod uwagę fakt, że Mołdawia jest republiką parlamentarną, głowa państwa dysponuje ograniczonymi możliwościami sprawowania urzędu. Przedterminowe wybory (prawdopodobnie wiosną 2021 r.) nie gwarantują siłom proeuropejskim większości w nowym parlamencie (jeżeli do parlamentu wejdą 4 siły polityczne – PAS, PSRM, Partia Șor i Nasza Partia Renata Usatiego), a tym samym nie gwarantują wsparcia dla działań zainicjowanych przez prezydent Maię Sandu.