„Powrót na właściwe tory”: prezydencja Polski w Grupie Wyszehradzkiej w cieniu pandemii

Priorytety prezydencji. Hasło aktualnej prezydencji to Powrót na właściwe tory (Back on track). W programie na  lata 2020-2021 wyodrębnione zostały 4 strategiczne cele: „Silna V4 w silnej Europie”, która ma dotyczyć koordynacji polityki państw V4 w UE; „Powrót do normalności”, związany ze zwalczaniem pandemii COVID-19 i jej skutków; „Kontakty międzyludzkie”, służące integracji i spójności wewnętrznej V4, oraz „Cyfrowa V4”, mająca na celu rozwój współpracy V4 w sektorze cyfrowym. Polska prezydencja ma także charakter jubileuszowy: w czerwcu bieżącego roku minęła 20. rocznica uruchomienia Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego (MFW), a w lutym 2021 r. będzie obchodzona 30. rocznica powstania V4.

Gospodarka w cieniu pandemii. Największym wyzwaniem dla polskiej prezydencji jest utrzymanie wspólnego stanowiska wobec założeń Europejskiego Instrumentu Odbudowy (EIO) i Wieloletnich Ram Finansowych (WRF) na lata 2021-2027. Chodzi przede wszystkim o korzystne zapisy dotyczące polityki spójności i Wspólnej Polityki Rolnej (WPR). Spójna polityka V4 będzie konieczna także w zakresie wykorzystania funduszy dostępnych jeszcze w ramach polityki spójności na lata 2014-2020. W kontekście kryzysów wywołanych pandemią COVID-19 szczególne znaczenie będzie miała koordynacja współpracy V4 w dziedzinie ochrony zdrowia i badań. Kluczowym wyzwaniem dla UE pozostaje nadal polityka klimatyczna, która ma ogromny wpływ na inne polityki europejskie. Przedstawiony przez Komisję Europejską komunikat Europejski Zielony Ład będzie wymagał skoordynowanych działań gospodarczych i środowiskowych. Dużym wyzwaniem jest również wspólne radzenie sobie z problemami wywołanymi suszą i malejącymi zasobami wodnymi. Kontynuowane będą działania na rzecz zwiększenia wewnętrznej spójności V4 we wszystkich obszarach pozapolitycznych, w których państwa członkowskie będą miały wspólne interesy. W sferze gospodarczej obszarem zainteresowań pozostaną m.in. szeroko rozumiane połączenia infrastrukturalne (drogowe, kolejowe, energetyczne). Wyzwaniem dla UE pozostaje brexit, szczególnie w sferze gospodarczej (np. konieczność wynegocjowania nowej umowy handlowej). W trakcie polskiej prezydencji prowadzona będzie dalsza koordynacja działań i stanowisk V4 w obszarze negocjacji z Wielką Brytanią i ich spójnej prezentacji na forum UE.

Perspektywiczna agenda cyfrowa. Pandemia i jej skutki ekonomiczne pokazały konieczność wspierania polityki cyfryzacji i innowacyjności w UE. Wobec pojawienia się nowych technologii w obszarach takich jak sztuczna inteligencja, Internet, komputery kwantowe czy cyberbezpieczeństwo sprawą kluczową staje się rozpatrzenie szans i wyzwań, jakie niosą ze sobą te narzędzia. Zadaniem polskiej prezydencji ma być opracowanie jasnych, akceptowalnych i praktycznych ram polityki cyfrowej, zarówno na poziomie wielostronnym, jak i unijnym. Podkreśla się również chęć dalszego wspierania procesu cyfryzacji instytucji publicznych i prywatnych w regionie. Podczas polskiej prezydencji V4 zakłada się zwrócenie większej uwagi na kwestie automatyzacji i robotyzacji zatrudnienia oraz pracy zdalnej. Biorąc pod uwagę politykę UE w obszarze oświaty cyfrowej, niezbędne będzie dokonanie wymiany doświadczeń w ramach V4 związanych z koniecznością przejścia na nauczanie zdalne i jego konsekwencjami dla systemów oświaty. W tym aspekcie chodzi m.in. o przeciwdziałania wykluczeniu cyfrowemu.

Aktywna współpraca międzynarodowa. V4 w trakcie polskiej prezydencji zamierza pozostać aktywna w polityce zewnętrznej, zarówno na forum UE, jak i w formule V4+. Istotne znaczenie dla bezpieczeństwa regionu ma utrzymanie ścisłej współpracy transatlantyckiej. Polska prezydencja zwraca szczególną uwagę na współpracę regionalną w ramach Inicjatywy Trójmorza (TSI), która stanowi platformę łączącą współdziałanie V4, UE i transatlantyckie.

Ważnym elementem agendy UE pozostaje polityka migracyjna. Aktualnie w Radzie UE rozpoczynają się prace nad nowym Paktem w sprawie Migracji i Azylu, a także dalsze prace nad reformą systemu azylowego. Podczas prezydencji konieczne będzie podtrzymanie jednolitej aktywności V4 w tym obszarze, tak aby skutecznie zapobiegać wprowadzeniu rozwiązań sprzecznych ze wspólnym stanowiskiem państw V4, w szczególności dotyczących przymusowej relokacji migrantów.

V4 deklaruje dalsze skoordynowane wsparcie procesów i działań na rzecz rozszerzenia UE, w tym poparcie dla prointegracyjnych aspiracji państw Bałkanów Zachodnich. W tym kontekście ważnym zadaniem dla V4 jest wymiana doświadczeń z państwami BZ na temat procesu przystąpienia do Unii i pierwszych lat członkostwa oraz zachęcanie ich do dokonywania niezbędnych reform wewnętrznych. V4 zapowiada również wdrożenie uzgodnionej pomocy technicznej dla Funduszu Bałkanów Zachodnich za pośrednictwem MFW.

Ważne dla nowej prezydencji pozostają również państwa sąsiadujące z UE na wschodzie. Kluczowe znaczenie ma tutaj dynamicznie rozwijająca się sytuacja na Ukrainie i Białorusi. Celem polskiej prezydencji jest dalsze promowanie i rozszerzanie współpracy V4 z państwami Partnerstwa Wschodniego, co należy traktować jako najważniejszy długoterminowy priorytet ugrupowania. Polska prezydencja deklaruje również wzięcie pod uwagę gospodarczych aspektów współpracy V4 i PW. Z tego powodu V4 zakłada dalsze wspieranie wdrażania umów stowarzyszeniowych UE, w tym stanowiących ich integralną część układów o tworzeniu pogłębionych i kompleksowych stref wolnego handlu (DCFTA) z Ukrainą, Gruzją i Mołdawią.

Wymiar społeczny. Podczas polskiej prezydencji wsparcie uzyskają wielopłaszczyznowe kontakty między społeczeństwami państw V4 oraz promocja i rozpowszechnianie kultury i historii państw Europy Środkowej. Kluczową rolę w tym zadaniu odgrywa Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki i jego liczne instrumenty wsparcia (granty, programy stypendialne, itd.). Celem MFW jest wspieranie współpracy pomiędzy państwami V4 oraz ich wspólna reprezentacja w państwach trzecich. Jest to realizowane przez finansowe wsparcie działań z zakresu promocji i rozwoju: współpracy kulturalnej, działalności naukowej i edukacyjnej, wymiany młodzieży, współpracy transgranicznej oraz turystyki. Większej dynamizacji ma ulec również współpraca środkowoeuropejskich think tanków w ramach platformy Think Visegrad (TV). W tym kontekście planowane jest zorganizowanie konferencji w połowie okresu prezydencji. Kontynuowany ma być program wymiany doświadczeń prowadzony przez TV w ramach Programu Mobilności Służby Cywilnej (CSMP). Współpraca analityczna V4 odbywać się będzie w ramach platformy V4 Energy Think Tank.

Szanse i wyzwania stojące przed prezydencją. Wnioski dla Polski. V4 należy uznać za sprawdzony format współpracy regionalnej, z czym zgadzają się wszystkie państwa członkowskie. Obecnie UE pozostaje naturalnym polem funkcjonowania dla V4. Poprzez wspólne działania i budowanie szerszych koalicji tematycznych w formacie V4+ możliwe jest forsowanie korzystnych dla siebie decyzji na forum UE (np. podczas negocjacji budżetowych). Silne i trwałe koalicje pozwalają również na równoprawne negocjacje z silniejszymi partnerami z UE. Dzięki zaangażowaniu Grupy w Europejską Politykę Sąsiedztwa ma ona szansę na współtworzenie europejskiej polityki zagranicznej. Istotnym obszarem aktywności V4 pozostają państwa Bałkanów Zachodnich i Partnerstwa Wschodniego. Wspólne stanowisko wobec przymusowej relokacji migrantów pokazuje, że ugrupowanie ma szansę na aktywniejszy udział w kształtowaniu polityki migracyjnej i azylowej UE. Państwa członkowskie łączy także chęć głębokiej reformy UE i sprzeciw wobec tworzenia Europy dwóch prędkości.

Największym wyzwaniem stojącym przed V4 jest brak wspólnej strategii wobec Federacji Rosyjskiej. Węgry opowiadają się za zniesieniem sankcji oraz za współpracą polityczną i energetyczną z Rosją. Niektórzy politycy w Czechach i na Słowacji uważają, że aktualnie nie ma bezpośredniego zagrożenia ze strony Rosji, dlatego poddają krytyce utrzymanie sankcji, zajmują również niejednoznaczne stanowisko wobec budowy Nord Stream 2. Drugim istotnym czynnikiem powodującym konflikty w V4 są odrębne interesy narodowe poszczególnych państw. Przykładem może być m.in. szczyt w Jerozolimie w 2019 r. Początkowo spotkanie miało być odwołane ze względu na absencję Polski, ostatecznie doszło jednak do spotkań dwustronnych między premierami Węgier, Czech, Słowacji i Izraela. W przeszłości w Czechach i na Słowacji prowadzona była kampania medialna wymierzona w polską żywność. Warto również zwrócić uwagę na negatywny odbiór V4 w Europie Zachodniej. Prezydencja, która ma charakter jubileuszowy, może stanowić szansę na przeprowadzenie skutecznej kampanii promującej współpracę wyszehradzką w UE i na świecie.