Republika Czeska: wotum zaufania i priorytety gabinetu Petra Fiali (cz. 2)

13 stycznia 2022 r., niespełna miesiąc od powołania nowego rządu przez prezydenta Miloša Zemana, posiadający wyraźną większość parlamentarną, koalicyjny gabinet premiera Petra Fiali (ODS) uzyskał wotum zaufania parlamentu Republiki Czeskiej. Tydzień wcześniej tworzące nowy rząd ugrupowania zatwierdziły ostateczną wersję deklaracji programowej, opartej na przedstawionej w listopadzie 2021 r. umowie koalicyjnej pięciu partii politycznych. Wynegocjowany przez przedstawicieli ODS, TOP 09, KDU-ČSL, Partii Piratów oraz STAN program ma stanowić odpowiedź na problemy Republiki Czeskiej powstałe w wyniku pandemii COVID-19, zatrzymać rosnącą inflację, a także wyznaczać kierunek rozwoju państwa na kolejne lata.

Ambitne cele rządu. Oparty na umowie koalicyjnej program nowego, centroprawicowego rządu stanowi rozszerzenie przedstawionej w listopadzie 2021 r. umowy koalicyjnej, zawartej pomiędzy pięcioma tworzącymi go ugrupowaniami („Komentarze IEŚ”, nr 469). Według zapowiedzi rządowej koalicji tworzonej przez pięć różnorodnych ugrupowań, tj. prawicową Obywatelską Partię Demokratyczną (ODS), chadecką Chrześcijańską i Demokratyczną – Czechosłowacką Partię Ludową (KDU-ČSL), konserwatywną TOP09, liberalną Czeską Partię Piratów oraz centrowe ugrupowanie Burmistrzowie i Niezależni (STAN), realizacja wyznaczonych w programie celów ma uczynić Republikę Czeską jednym z najlepiej rozwiniętych państw świata. Podstawowym celem rządu jest poprawa stanu gospodarki państwa oraz „uzdrowienie” finansów publicznych, co ma być osiągnięte za pomocą racjonalnej polityki finansowej oraz szeregu oszczędności. Mimo to w przedstawionym programie koalicja zapowiada także ulgi podatkowe, rozbudowę infrastruktury drogowej i kolejowej, wzrost wydatków na inwestycje, rozwój cyfryzacji, zwiększenie środków na obronność czy inwestycje w energetyce.

Energetyka: samowystarczalność i dekarbonizacja. Według założeń rządu kluczową rolę w sektorze energetycznym Republiki Czeskiej ma odgrywać energetyka jądrowa, uzupełniona o zdecentralizowane odnawialne źródła energii. W dokumencie wskazano potrzebę uznania energetyki jądrowej za źródło niskoemisyjne, podkreślając jej znaczenie w kontekście bezpieczeństwa energetycznego państwa. Zwiększenie efektywności w produkcji energii, a docelowo samowystarczalność energetyczna – ma zostać osiągnięta m.in. poprzez budowę nowych bloków jądrowych w E.J. Dukovany, pod warunkiem że nie będą one budowane przez firmy z Rosji ani Chin. W deklaracji programowej znaczącą uwagę poświęcono również odnawialnym źródłom energii, w tym fotowoltaice. Gabinet Petra Fiali zadeklarował m.in. powstanie nowych instalacji fotowoltaicznych na stu tysiącach dachów do 2025 r. W dokumencie zadeklarowano także przygotowanie strategii dekarbonizacji ciepłownictwa, aby umożliwić odejście od węgla do 2033 r. Do końca 2023 r. planowane jest również przygotowanie aktualizacji Państwowej koncepcji energetycznej Republiki Czeskiej z 2015 r. (czes. Státní energeticka koncepce), z uwzględnieniem celów klimatyczno-energetycznych UE.

Rozwój infrastruktury kolejowej i drogowej. W obszarze infrastruktury priorytety koalicji rządowej skupiają się m.in. na rozwoju kolei szybkich prędkości oraz rozbudowie autostrad, ze szczególnym naciskiem na uzupełnienie brakującej infrastruktury transportowej. Zgodnie z zadeklarowanymi planami, do 2025 r. istniejąca sieć autostrad powinna zostać przedłużona o 200 km. W celu poprawy efektywności inwestycyjnej rząd planuje wprowadzić większą kontrolę funduszy przeznaczanych na budowę infrastruktury transportowej. Koalicja deklaruje również postęp w przygotowaniu pierwszych odcinków linii dużych prędkości pomiędzy Pragą i Dreznem, Pragą i Brnem, Brnem i Ostrawą oraz Brnem i Wiedniem. Inwestycje infrastrukturalne mają dotyczyć również przyśpieszenia elektryfikacji czeskich kolei oraz modernizacji istniejącej sieci kolejowej (w tym kluczowych węzłów komunikacyjnych w Pilźnie i Pardubicach).

Środowisko i neutralność klimatyczna. W obszarze ochrony środowiska priorytety nowego rządu skoncentrowane są wokół ochrony krajobrazu, różnorodności biologicznej, zasobów naturalnych i klimatu. W deklaracji znalazły się działania na rzecz złagodzenia skutków zmian klimatycznych, a także dążenia do osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r. Szczególną uwagę w przedstawionym dokumencie zwrócono na ochronę wód, co określono mianem narodowego interesu, wskazując na potrzebę rozwoju ustawodawstwa w tym zakresie. Program koalicji rządowej uwzględnia także Zielony Ład, wskazując, że inwestycje w zrównoważony rozwój, czyste i odnawialne zasoby oraz gospodarkę o obiegu zamkniętym stanowią dla Republiki Czeskiej szansę na modernizację gospodarki. Do końca 2023 r. nowy gabinet planuje aktualizację Koncepcji energetycznej państwa pod kątem celów klimatyczno-energetycznych UE. W dokumencie zadeklarowano również wsparcie rolnictwa ekologicznego. Według przedstawionego planu, do 2030 r. uprawy ekologiczne mają obejmować 25% gruntów rolnych.

Sprawy międzynarodowe i bezpieczeństwo. W programie nowego gabinetu podkreśla się oparcie polityki zagranicznej na UE, NATO oraz dobrych relacjach z sąsiednimi państwami. Członkostwo Republiki Czeskiej w UE określono w dokumencie jako kluczowe i korzystne, zwracając uwagę, że Czechy są gotowe na profesjonalną i odpowiedzialną czeską prezydencję w Radzie UE, która ma przywrócić państwu reputację wiarygodnego i szanowanego partnera. Rząd zadeklarował także aktywnie dążenie do wzmocnienia integracji w kierunku urzeczywistnienia jednolitego rynku wewnętrznego UE czy skutecznej ochrony granic zewnętrznych. W obszarze Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa UE (WPZiB) zadeklarowano wsparcie Republiki Czeskiej dla silnych relacji transatlantyckich, dla procesu rozszerzenia UE o Bałkany Zachodnie oraz aktywne wsparcie w rozwoju Europejskiej Polityki Sąsiedztwa, w szczególności Partnerstwa Wschodniego.

Rozwijając deklaracje zawarte w umowie koalicyjnej, rząd podkreślił potrzebę pogłębienia współpracy z demokratycznymi partnerami w regionie Indo-Pacyfiku, a także rozwój tradycyjnego dla Republiki Czeskiej partnerstwa strategicznego z Izraelem, szczególnie w obszarze bezpieczeństwa, nauki, badań i innowacji. W kontekście Europy Środkowej podkreślono kontynuację współpracy w ramach Grupy Wyszehradzkiej oraz Inicjatywy Trójmorza. Równocześnie w programie zwraca się uwagę, że polityka zagraniczna Republiki Czeskiej powinna być w większym stopniu skoncentrowana na ochronie praw człowieka oraz partnerstwach z państwami demokratycznymi, wskazując na potrzebę zrewidowania relacji Republiki Czeskiej z Chinami oraz z Rosją.

W zakresie bezpieczeństwa zadeklarowano powstanie nowej Strategii bezpieczeństwa Republiki Czeskiej do roku 2023, a także zwiększenie wydatków na obronność z 1,3% do 2% PKB od 2025 r. Do końca 2022 r. ma zostać przedstawiony projekt ustawy dotyczącej długoterminowego, stabilnego i efektywnego systemu finansowania armii oraz jej modernizacji w formie „funduszu obronnego”.

Cyfryzacja, rozwój, edukacja. Celem zwiększenia dostępności administracji publicznej, do końca 2024 r. zadeklarowano jej cyfryzację. Nowy gabinet planuje również wsparcie rozwoju inteligentnych aplikacji opartych na standardzie 5G, utworzenie platformy współpracy publiczno-prywatnej w obszarze cyberbezpieczeństwa oraz stworzenie portalu przedsiębiorcy. Według przedstawionych planów Ministerstwo Cyfryzacji ma aktywnie wspierać korzystanie z nowych technologii oraz rozwijać nauczanie umiejętności cyfrowych w całym systemie edukacji. W dziedzinie badań i innowacji do 2025 r. zadeklarowano wydatki w wysokości 2,5% PKB na naukę i badania oraz wsparcie start-upów. Zaplanowano również nowelizację ustawy o wsparciu badań i rozwoju.

Opieka zdrowotna. W zakresie opieki zdrowotnej priorytety rządu stanowią profilaktyka oraz deklarowana wysokiej jakości i przystępna cenowo opieka zdrowotna dla wszystkich obywateli, a także reforma opieki psychiatrycznej. Usprawnieniu sektora zdrowia ma służyć m.in. jego cyfryzacja, mająca na celu optymalizację wymiany informacji pomiędzy specjalistami a pacjentem oraz wprowadzenie systemu monitorowania czasu oczekiwania na zaplanowane interwencje i badania.

Podsumowanie. Przedstawione w dokumencie programowym ambicje rządu Petra Fiali stanowią ogromne wyzwanie finansowe, dla którego największą barierą będzie zadeklarowana oszczędna polityka fiskalna państwa. Realizacja przedstawionego programu będzie zatem wymagała od nowego, centroprawicowego gabinetu alternatywnych rozwiązań bądź korekty przedstawionego programu, co z dużym prawdopodobieństwem może skutkować m.in. zmianą deklarowanych założeń podatkowych bądź rezygnacją z części przedstawionych w dokumencie celów, dając tym samym silne argumenty partiom opozycyjnym, w tym krytycznemu wobec nowego rządu byłemu premierowi Andrejowi Babišowi (ANO).

W perspektywie polityki energetycznej istotne znaczenie będzie miała prezydencja Republiki Czeskiej w Radzie Unii Europejskiej w drugiej połowie 2022 r. W rozmowie z przewodniczącym Rady Europejskiej Charlesem Michelem na temat przyszłej prezydencji premier Petr Fiala podkreślił, że Republika Czeska chce, aby energetyka jądrowa została uznana na szczeblu unijnym za czyste źródło energii. Swoją drugą prezydencję Republika Czeska rozpocznie 1 lipca 2022 r., po Francji, dla której kwestia energetyki jądrowej jest kluczowa.

Z perspektywy Polski ważna jest obecność w nowym rządzie ministra ds. europejskich Mikuláša Beka oraz ministra spraw zagranicznych Jana Lipavskiego („Komentarze IEŚ”, nr 469). Obiekcje co do powołania Jana Lipavskiego na ministra spraw zagranicznych – m.in. ze względu na sceptycyzm wobec współpracy z Izraelem czy wobec Grupy Wyszehradzkiej – miał prezydent Republiki Czeskiej Miloš Zeman. Wsparcie dla współpracy wyszehradzkiej oraz działanie zgodnie z oświadczeniem programowym rządu, w którym uwzględniona została współpraca w ramach V4, zagwarantował prezydentowi premier Petr Fiala. W programie rządu, tak jak wcześniej w umowie koalicyjnej, znalazło się natomiast odrzucenie prac nad projektem kanału Dunaj-Odra-Łaba, zgłaszanym od wielu lat przez Miloša Zemana.