Potencjał militarny Federacji Rosyjskiej w obwodzie kaliningradzkim

Położenie geostrategiczne obwodu kaliningradzkiego decyduje o jego znaczeniu militarnym dla Federacji Rosyjskiej. Od 2016 r. rozbudowa potencjału militarnego koncentrowała się na zwiększeniu jego zdolności ofensywnych. Proces ten uległ zmianie po agresji na Ukrainę. Skierowane z obwodu kaliningradzkiego do walki jednostki bojowe poniosły duże straty. Spowodowało to ograniczenie możliwości działania komponentu lądowego. Natomiast zachowany został potencjał militarny, który stanowi podstawę odstraszania (nuklearnego) Rosji wobec NATO.

Znaczenie militarne obwodu kaliningradzkiego dla Federacji Rosyjskiej wynika z jego położenia geostrategicznego. Jest on oddalony od terytorium Rosji o 550-600 km, a Białorusi o 65 km (przesmyk suwalski). Kaliningradzki Rejon Obronny (KRO) stanowi najbardziej zmilitaryzowany obszar państwa. Na jego terenie znajdują się rozwinięte fortyfikacje i znaczne magazyny przechowywania amunicji, w tym jądrowej. Zwiększa to głębię strategiczną Federacji na kierunku zachodnim. KRO ma istotne znaczenie w kontekście prowadzenia działań obserwacyjnych, wywiadowczych i wczesnego ostrzegania oraz potencjalnej projekcji zagrożeń. W związku z tym wojska w nim rozmieszczone koncentrują się głównie na:

a) odstraszaniu Zachodu;

b) obronie enklawy do czasu przybycia wojsk z Zachodniego Okręgu Wojskowego lub Białorusi;

c) izolacji akwenu Morza Bałtyckiego – utworzeniu strefy antydostępowej;

d) wykonaniu ataku na wybrane cele w państwach Sojuszu Północnoatlantyckiego.

Powyższe kwestie determinują charakter i wielkość potencjału militarnego rozmieszczonego w KRO. Dodatkowo należy uwzględnić agresję Federacji na Ukrainę 24 lutego 2022 r., która wymusiła skierowanie do działań zbrojnych części wojsk i zapasów z obwodu.

Potencjał militarny w obwodzie kaliningradzkim obejmuje stacjonujące w nim jednostki Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej, Federalnej Służby Bezpieczeństwa i Federalnej Służby Wojsk Gwardii Narodowej Federacji Rosyjskiej. Większość jednostek jest podporządkowana Dowództwu Floty Bałtyckiej. Pozostałe podlegają Głównemu Zarządowi Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej i 15. Armii Sił Powietrzno-Kosmicznych Specjalnego Przeznaczenia. Sam potencjał militarny Rosji w KRO można określić tylko szacunkowo. W tym względzie istnieją rozbieżności dotyczące poziomu ukompletowania jednostek, tj. liczby personelu, stanów uzbrojenia i wyposażenia specjalistycznego. Problem ten szczególnie dotyczy sił lądowych.

Główna część jednostek bojowych podporządkowana Flocie Bałtyckiej obejmuje siły lądowe, morskie i powietrzne. Komponent lądowy wchodzi w skład 11. Korpusu Armijnego Wojsk Obrony Wybrzeża i Wojsk Lądowych (11. KA), który jest odrębną formacją operacyjno-taktyczną. Według stanu sprzed agresji na Ukrainę liczył on około 8-11 tys. żołnierzy i obejmował:

a) 18. Dywizję Zmotoryzowaną Gwardii – znajdowała się w okresie formowania i liczyła prawdopodobnie około 4,8 tys. żołnierzy; przy pełnych etatach zakładano osiągnięcie poziomu 10,5-12 tys. personelu. Docelowo jednostka miała dysponować pułkiem pancernym, trzema pułkami zmechanizowanymi, pułkiem artylerii, pułkiem obrony przeciwlotniczej, dywizjonem przeciwpancernym oraz oddziałami wsparcia i logistycznymi. Do głównych kategorii uzbrojenia dywizji zalicza się: czołgi T-72B3/-72B3M (135+), bojowe wozy piechoty BMP-2/-3, artylerię holowaną 2A36 Hiacynt-B (12-18) i samobieżną 2S3 Akacja, 2S19 Msta-S, wieloprowadnicowe wyrzutnie rakietowe BM-21 Grad, samobieżne przeciwpancerne systemy rakietowe 9P149 Szturm-S, samobieżne artyleryjsko-rakietowe zestawy przeciwlotnicze 2K22M1 Tunguska;

b) 7. Samodzielny Pułk Strzelców Zmotoryzowanych – (~2 tys. żołnierzy), podstawowe uzbrojenie: BMP-3 (102+), 2S3 Akacja (12-18), BM-21 Grad (6), 9P149 Szturm-S (9+), działa przeciwpancerne MT-12 (9+), samobieżne działa przeciwlotnicze ZSU-23-4 Szyłka;

c) 152. Brygadę Rakietową Gwardii – (~0,5 tys. personelu), uzbrojenie: 12 systemów wyrzutni Iskander-M, z których każdy przenosi po 2 manewrujące pociski balistyczne, w tym z ładunkami nuklearnymi. Brygady rakietowe dysponują zapasem rakiet jeszcze co najmniej do jednego przeładowania;

d) 244. Brygadę Artylerii – (~1 tys. żołnierzy), uzbrojenie: 2A36 Hiacynt-B (24+), wieloprowadnicowe wyrzutnie rakietowe BM-21 Grad (18) i 9P140 Uragan (12-18), samobieżne przeciwpancerne systemy rakietowe 9P157 Chryzantema (9+), MT-12 (9+);

e) 22. Samodzielny Pułk Rakietowy Obrony Powietrznej – dysponujący samobieżnymi rakietowymi zestawami przeciwlotniczymi Tor-M2 (16); prawdopodobnie może zostać przeniesiony do 18. Dywizji;

f) 40. Samodzielny Batalion Dowodzenia i 46. Samodzielny Batalion Rozpoznawczy.

Potencjał bojowy 11. KA można porównać do dużej dywizji zmotoryzowanej, wzmocnionej brygadą rakietową. Jego uzupełnienie stanowiły wojska obrony wybrzeża, a szczególnie 336. Brygada Piechoty Morskiej Gwardii, która liczyła 2,5-3 tys. żołnierzy i posiadała na stanie transportery opancerzone BTR-82A (140), artylerię samobieżną 2S1 Goździk (18) i 2S9 Nona-S (12) oraz BM-21 Grad (6), 9P149 Szturm-S (9), ZSU-23-4 Szyłka. Natomiast 25. Samodzielna Brygada Obrony Wybrzeża dysponowała systemami obrony wybrzeża Bastion-P (dywizjon – 4 wyrzutnie po 2 pociski) i Bał (1 lub 2 dywizjony – 4-8 systemów po 8 pocisków).

Komponent lotniczy stacjonujący w obwodzie kaliningradzkim jest skupiony w 34. Mieszanej Dywizji Lotniczej, na której stanie znajdują się samoloty szturmowe Su-24M (12-16), wielozadaniowe Su-30SM (8-9), Su-30SM2 (4), myśliwskie Su-27P (6-24) i w wersji szkolno-bojowej Su-27UB/UBP (4) oraz transportowe An-26 (4), pasażerskie Tu-134A (1). Uzupełniają je śmigłowce uderzeniowe Mi-24VP (10-14), wielozadaniowe Mi-8 (6-10), jak też pokładowe klasy poszukiwawczo-ratowniczej Ka-27PS (5-7), zwalczania okrętów podwodnych Ka-27PL/M (6-9), morskie wielozadaniowe Ka-29 (3). Łącznie 49-62 maszyny, w tym 44-57 bojowych i 30-43 śmigłowce (10-14 uderzeniowych). Jednak trudno wskazać, jaka część jest zdolna do lotu. W sierpniu 2022 r. do obwodu kaliningradzkiego zostały dyslokowane 3 samoloty MiG-31I, wyposażone w pociski hipersoniczne Kindżał, które mogą przenosić ładunki nuklearne. Według deklaracji z 2021 r. zakładano zastąpienie wszystkich egzemplarzy Su-24/-27 nowymi maszynami Su-30SM2/-34-35. Natomiast pułk śmigłowców miał otrzymać uderzeniowe Mi-28/-35 oraz Ka-52. Uzupełnienie komponentu lotniczego stanowi 44. Dywizja Obrony Powietrznej, która dysponuje łącznie 64 wyrzutniami systemów przeciwlotniczych i przeciwrakietowych S-400 (48 jednostek) i S-300 (16) z 256 rakietami. Na jej stanie są także zestawy rakietowo-artyleryjskie Pancyr-S1 (12-18). Dywizja posiada na swoim wyposażaniu również systemy radiotechniczne, w tym trójwymiarowe przenośne radary zwiadowcze dalekiego zasięgu 55Zh6U „NEBO-U” i trójwymiarowe mobilne radary obserwacyjne średniego zasięgu 39N6 „Kasta2E2”.

Najważniejsze okręty bojowe Floty Bałtyckiej bazujące w obwodzie kaliningradzkim obejmują: 1 niszczyciel rakietowy (typu Sowriemiennyj, wyposażony w systemy rakietowe P-270 Moskit-M), 2 fregaty rakietowe (Nieustraszimyj, Jarosław Mudryj – 3M24 Uran), 4 korwety rakietowe (Stierieguszczij – 3M24/UD Uran), 5 małych korwet rakietowych (3 Karakurt i 2 Bujan-M – Kalibr-NT), 3-6 małych korwet zwalczania okrętów podwodnych (Parchim-III), 4 małe okręty rakietowe (Nanuchka – P-120 Malachit), 6 kutrów rakietowych (Tranntul-II/-III – P-15M Termit/ P-270 Moskit-M). Należy także uwzględnić 10 niszczycieli min lub trałowców oraz 1 duży okręt desantowy (pozostałe 3 zostały skierowane na Morze Czarne) i 11 mniejszych. Ich uzupełnienie stanowią jednostki patrolowe i obrony wybrzeża.

Dowódcy Floty Bałtyckiej bezpośrednio są podporządkowane jednostki wsparcia i logistyczne, w tym łączności, radiotechniczne, walki radioelektronicznej, inżynieryjne, ochrony radiacyjnej, chemicznej i biologicznej. 15. Armii Sił Powietrzno-Kosmicznych podlega zaś stacja radiolokacyjna wczesnego ostrzegania przed atakiem pociskami balistycznymi typu Woroneż-DM. Natomiast Głównemu Zarządowi Sztabu Generalnego są podporządkowane Centrum Strategicznego Rozpoznania Radioelektronicznego Specjalnego Przeznaczenia i Samodzielny Węzeł Radiowy Specjalnego Przeznaczenia.

Federalnej Służbie Bezpieczeństwa w obwodzie kaliningradzkim są podporządkowane trzy oddziały wojsk ochrony pograniczna, jednostka szkoleniowa wojsk ochrony pograniczna, morski pułk radiotechniczny wojsk ochrony pograniczna, samodzielna eskadra lotnicza, 3. Brygada Okrętów Patrolowych, samodzielny „Poleski” dywizjon okrętów. Natomiast Federalnej Służbie Wojsk Gwardii Narodowej FR podlega 136. Specjalny Pułk Zmotoryzowany „Miński”, a także oddziały OMON. Liczbę personelu rozmieszczonego w obwodzie kaliningradzkim w maju 2022 r. szacowano na ok. 50 tys. ludzi, ale nie wskazywano, czy obejmuje ona także personel FSB i Gwardii Narodowej.

Wnioski. Rozbudowa potencjału militarnego Rosji w obwodzie kaliningradzkim od 2016 r. koncentrowała się na zwiększeniu zdolności ofensywnych. W pierwszym etapie obejmowała zwiększenie możliwości bojowych istniejących formacji poprzez dostawy nowego uzbrojenia. Od 2021 r. procesy te uległy pewnej modyfikacji i koncentrowały się na wzroście liczby jednostek wojskowych, a także ich stopniowemu przezbrajaniu w nowoczesną broń i wyposażenie specjalistyczne. Sytuacja uległa diametralnej zmianie po ataku na Ukrainę. W wyniku prowadzonych walk, we wrześniu 2022 r. straty 11. KA szacowano na ponad 50% stanów osobowych oraz 200 jednostek techniki wojskowej. Natomiast 336. Brygada Piechoty Morskiej straciła co najmniej 300 żołnierzy. Spowodowało to ograniczenie możliwości działania komponentu lądowego. Natomiast Rosja zachowała istotny potencjał uderzeniowy, który obejmuje przede wszystkim 5 małych korwet rakietowych wyposażonych w pociski manewrujące Kalibr-NT o zakresie 2000-2500 km (jednorazowa salwa 40 pocisków), 12 systemów Iskander-M (~500 km – 24 pociski) oraz 3 samoloty MiG-31I przenoszące po 1 pocisku Kindżał (2000 km). W ich zasięgu znajduje się prawie cała Europa. Systemy te stanowią podstawę odstraszania (nuklearnego) Federacji wobec NATO. W perspektywie krótkoterminowej należy się spodziewać, że będą one rekompensowały osłabienie komponentu lądowego.

Opinie wyrażone w publikacji prezentują wyłącznie poglądy autora i nie mogą być utożsamiane ze stanowiskiem Instytutu Europy Środkowej.

Dr hab. Ireneusz Topolski – Katedra Stosunków Międzynarodowych, Instytut Nauk o Polityce i Administracji UMCS; specjalizuje się w międzynarodowych stosunkach militarnych, wojskowych zagrożeniach bezpieczeństwa, polityce zagranicznej i bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej.

[Zdjęcie: Prezydent Rosji z wizytą w Bałtyckim Instytucie Marynarki Wojennej w Kaliningradzie 1 września 2022 r. / Alexey Maishev/ SPUTNIK / Reuters / Forum]