Stanisław Antoni Szczuka, podkanclerzy Wielkiego Księstwa Litewskiego, jako doradca Stanisława Leszczyńskiego w latach 1706-1709

Stanisław Antoni Szczuka, Deputy Chancellor of the Grand Duchy of Lithuania, as Advisor to Stanisław Leszczyński in 1706-1709

Abstrakt: Artykuł dotyczy wydarzeń z lat 1706-1709, związanych w rozgrywającą się na terenie Rzeczypospolitej III wojną północną, oraz okresem panowania Stanisława Leszczyńskiego i roli, jaką pełnił Stanisław Antoni Szczuka przy boku króla. Podstawę źródłową stanowi korespondencja kanclerza wielkiego litewskiego Karola Stanisława Radziwiłła (1669-1719), w tym listy dwóch sekretarzy królewskich Samuela Kazimierza Szwykowskiego i Jozafata Michała Karpia z lat 1706-1709, które przybliżają dzień po dniu wydarzenia związane z okresem wojny północnej, rozgrywającej się na terenie Rzeczypospolitej. Listy zostały wydane przez Jerzego Dygdałę w dwóch tomach w 2018 i 2019 r. W wydawnictwie znalazły się również informacje z ówczesnych gazet, fragmenty diariusza kanclerza Karola Stanisława Radziwiłła oraz przypisywana podkanclerzemu litewskiemu Stanisławowi Antoniemu Szczuce relacja z podróży króla do Saksonii. Uzupełnieniem powyższych materiałów jest korespondencja Stanisława Antoniego Szczuki z małżonką – Konstancją z Potockich Szczuczyną, oraz rachunki dworu podkanclerzego z powyższego okresu. Stanisław Antoni pełnił w omawianym okresie rolę doradcy i królewskiego ministra, czuwał nad królewską kancelarią, przygotowywał dokumenty do podpisu przez monarchę i przyjmował poselstwa. Z listów Szwykowskiego i Karpia można wywnioskować, że cieszył się zaufaniem Leszczyńskiego. Szczuka miał opinię człowieka, którego charakteryzował rozsądek, dbałość o dobro Rzeczypospolitej i dążenie do zgody w kraju. Słynął także z talentów krasomówczych. Z relacji mu współczesnych wynika, że w okresie pierwszego panowania Leszczyńskiego był sceptyczny wobec politycznych i militarnych planów Karola XII. Negatywnie oceniał również postępowanie wojsk szwedzkich na ziemiach Rzeczypospolitej.

Bibliografia:

1. Bartoszewicz J., Stanisław Antoni Szczuka, „Tygodnik Ilustrowany” 1862, t. 16, s. 16.
2. Dygdała J., Król Stanisław Leszczyński w Toruniu w styczniu 1708 roku, „Rocznik Toruński” 1991, t. 20.
3. Dygdała J., „Nowe” doniesienia o pobycie króla Stanisława Leszczyńskiego na Kujawach i w Toruniu na przełomie 1707/1708 roku, „Rocznik Toruński” 2015, t. 42, s. 7-9.
4. Dygdała J., Z Torunia do Wilna. Podróż króla Stanisława zimą 1708 roku, „Zapiski Historyczne” 2017, t. 82, z. 2, s. 85-99.
5. Gmiterek H., Aktywność gospodarcza Antoniego Szczuki w Lubelskiem na przełomie XVII-XVIII wieku, [w:] Między Lwowem a Wrocławiem. Księga jubileuszowa profesora Krystyna Matwiejskiego, red. B. Roka, J. Maroń, Toruń 2006, s. 597-608.
6. Grochowska I., Stanisław Antoni Szczuka – jego działalność w ziemi wiskiej 1682-1710, Warszawa 1989.
7. Konopka M., Stanisław Antoni Szczuka – dygnitarz i przyjaciel Jana III, [w:] Studia z dziejów epoki Jana III, red. K. Matwijowski, Wrocław 1984, „Acta Universitatis Wratislaviensis”, nr 726, Historia, t. 47, s. 211-219.
8. Kowalski R., Nieudana wyprawa Augusta II przeciwko Turcji w 1698 roku. Stosunek prymasa Michała Radziejowskiego do wydarzeń kampanii podhajeckiej i antysaskiego tumultu w Brzeżanach, „Echa Przeszłości” 2023, nr XXIV/2, s. 27-54.
9. Kicińska U., Patronacka aktywność wdowy Konstancji Marianny z Potockich Szczukowej podkanclerzyny litewskiej, [w:] W kręgu patronatu kobiecego w XVII–XVIII wieku, red. B. Popiołek, U. Kicińska, A. Penkała-Jastrzębska, A. Słaby, Kraków 2018, s. 221-237.
10. Michałowska A., Stanisław Antoni Szczuka – początki kariery patrona, „Kwartalnik Historyczny” 1995, R. CII, s. 61-89.
11. Palkij H., Szczuka Stanisław Antoni, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 47/3, Warszawa-Kraków 2011, s. 469-481.
12. Popiołek B., Kobiecy świat w czasach Augusta II. Studia nad mentalnością kobiet z kręgów szlacheckich, Kraków 2003.
13. Popiołek B., Kobieta zaradna. Konstancja Marianna z Potockich Szczukowa, podkanclerzyna litewska, [w:] Słynne kobiety w Rzeczypospolitej XVIII wieku, red. A. Roćko, M. Górska, Warszawa 2017, s. 21-40.
14. Przy boku króla Stanisława Leszczyńskiego (1706-1709), t. 1, Wyprawy do Saksonii i Litwy w latach 1706-1708. Listy królewskich sekretarzy Samuela Kazimierza Szwykowskiego i Jozefata Michała Karpia oraz fragmenty z gazet pisanych i diariuszy, wydał Jerzy Dygdała, Warszawa 2018.
15. Przy boku króla Stanisława Leszczyńskiego (1706-1709), t. 2, W wędrówkach po Polsce między Gdańskiem a Lwowem w latach 1708-1709. Listy królewskiego sekretarza Jozafata Michała Karpia oraz fragmenty z gazet pisanych i diariuszy, wydał Jerzy Dygdała, Warszawa 2019, s. 362.
16. Sarnecki K., Pamiętnik z czasów Jana Sobieskiego, Wrocław 1958.
17. Siwoń J., Daremne starania: klienci Karola Stanisława Radziwiłła i ich zabiegi o ochronę dóbr patrona przed Szwedami i wojskami Leszczyńskiego w latach 1706-1709, „Wieki Stare i Nowe”, t. 18 (23), s. 1-31, https://www.journals.us.edu.pl/index.php/WSN/article/view/15052/12846/ [31.05.2024].
18. Staszewski J., Pomysły reformatorskie czasów Augusta II. Uwagi o dziełach i programach, [w:] „Jak Polskę przemienić w kraj kwitnący …”, Szkice i studia z czasów saskich, Olsztyn 1997, s. 69-95.
19. Staszewski J., Wielka wojna północna i jej skutki, „Czasy Nowożytne” 2001, t. 10 (11), s. 11-20.
20. Wiśniewski J., Podkanclerzy Stanisław Antoni Szczuka a geneza, rozrost i rozpad dóbr szczuczyńskich, [w:] Studia i materiały do dziejów powiatu grajewskiego, red. M. Gnatowski, H. Majecki, Warszawa 1975, s. 252-270.
21. Zielińska T., Stanisław Antoni Szczuka jako referendarz koronny w latach 1688-1699, „Kwartalnik Historyczny” 2004, R. CXI, s. 5-21.

PDF: Pobierz