Republika Czeska: nowy premier i jego konflikt interesów

9 grudnia 2025 r. prezydent Republiki Czeskiej Petr Pavel powołał Andreja Babiša na stanowisko premiera. Nominacja była uzależniona od definitywnego oddzielenia władzy publicznej Babiša od jego interesów biznesowych, tj. rozwiązania wieloletniego konfliktu interesów dotyczącego holdingu Agrofert. Pod presją prezydenta oraz w świetle orzecznictwa Sądu Konstytucyjnego Republiki Czeskiej Babiš zapowiedział ostateczne i „nieodwracalne” rozwiązanie, polegające na przekazaniu holdingu Agrofert do tzw. ślepego funduszu powierniczego, na który – zgodnie z deklaracją – nie będzie miał wpływu.

Konflikt interesów Andreja Babiša. Ta sytuacja towarzyszy Andrejowi Babišowi od momentu jego wejścia do czeskiej polityki. Już w latach 2013-2014, gdy jako właściciel holdingu Agrofert objął stanowisko ministra finansów w rządzie Bohuslava Sobotki (koalicja: ČSSD, ANO, KDU-ČSL), opinia publiczna zwracała uwagę, że jako szef resortu nadzorującego finanse państwa znajdował się w konflikcie interesów z jednym z największych koncernów w Czechach, a dodatkowo posiadał wpływy medialne. W odpowiedzi na narastającą krytykę parlament w 2017 r. przyjął nowelizację ustawy o konflikcie interesów – tzw. „lex Babiš” – ograniczającą możliwość uzyskania dotacji i brania udziału w zamówieniach publicznych przez firmy kontrolowane przez członków rządu, ponieważ w praktyce oznaczałoby to przekazywanie środków publicznych osobom, które jednocześnie decydują o zasadach ich dystrybucji. W związku z nowelizacją ustawy o konflikcie interesów, w lutym 2017 r. Andrej Babiš przeniósł akcje holdingu do dwóch funduszy powierniczych (AB private trust I i II), gdzie jednak nadal zachował realny wpływ (np. powoływał wszystkich zarządców funduszy i miał możliwość ich odwoływania), pozostając przy tym ich rzeczywistym beneficjentem i właścicielem.

Potwierdziły to również audyty Komisji Europejskiej, gdy po 2018 r. spór dotyczący konfliktu interesów Andreja Babiša wszedł na poziom UE. Już w 2019 r. pierwsze wyniki kontroli wykazały, że ówczesny premier pozostawał w konflikcie interesów i naruszał zarówno państwowe, jak i wspólnotowe regulacje, ponieważ nadal czerpał korzyści z działalności holdingu Agrofert. Jako szef rządu miał wpływ na mechanizmy dystrybucji środków europejskich, a jednocześnie korzystał z nich pośrednio poprzez holding, który w 2017 r. został jedynie formalnie przeniesiony do funduszy powierniczych. Instytucje europejskie domagały się jednoznacznego rozdzielenia działalności politycznej i biznesowej Babiša, podczas gdy on sam przedstawiał działania Komisji jako uderzenie w suwerenność państwa, odwołując się do eurosceptycznych nastrojów społecznych części społeczeństwa. Po przegranych przez ANO wyborach parlamentarnych w 2021 r., kiedy ugrupowanie znalazło się w opozycji, a Andrej Babiš objął mandat zwykłego posła, rozpoczął się proces rozwiązywania funduszy. Pierwszy w 2024 r. został rozwiązany fundusz powierniczy AB private trust I, a Babiš odzyskał ok. 90% akcji holdingu Agrofert. Z kolei 15 października 2025 r., po likwidacji drugiego funduszu, odzyskał także pozostałe 10%, ponownie stając się jedynym właścicielem holdingu.

Dylematy powyborcze. Po zwycięstwie ruchu ANO w wyborach parlamentarnych we wrześniu 2025 r. kwestia konfliktu interesów Andreja Babiša ponownie znalazła się w centrum debaty publicznej. Prezydent Petr Pavel uzależnił powołanie go na stanowisko premiera od publicznego przedstawienia wiarygodnego rozwiązania tej kwestii. Równocześnie państwo rozpoczęło działania zmierzające do uzyskania zwrotu ponad 5 mld CZK dotacji wypłaconych w latach 2017-2021 spółkom należącym do holdingu Agrofert.

W odpowiedzi na wymogi wynikające z ustawy o konflikcie interesów oraz stanowisko prezydenta Andrej Babiš oświadczył, że „nieodwracalnie” zrzeknie się kontroli nad holdingiem Agrofert. Zgodnie z zapowiedzią akcje holdingu mają zostać przeniesione do tzw. struktury trustowej, funkcjonującej jako ślepy fundusz powierniczy (ang. blind trust), który ma trwale pozbawić go jakiegokolwiek bezpośredniego wpływu na działalność przedsiębiorstwa. Ani sam Babiš, ani przedstawiciele jego najbliższego otoczenia nie mogliby w przyszłości oddziaływać na funkcjonowanie Agrofertu, a prawa własności do holdingu miałyby przejść na dzieci Babiša dopiero po jego śmierci. Polityk zadeklarował ponadto, że nie będzie beneficjentem funduszu ani jego rzeczywistym właścicielem, zaś generowane przez Agrofert dochody mają pozostać w ramach tej struktury.

Podsumowanie. W odróżnieniu od funduszy powierniczych utworzonych w 2017 r., nad którymi Andrej Babiš zachował faktyczną kontrolę poprzez wpływ na obsadę ich władz oraz status rzeczywistego właściciela i beneficjenta, obecnie zapowiadane rozwiązanie ma prowadzić do pełnego wyłączenia go, a także członków jego rodziny, z jakiejkolwiek roli właścicielskiej, zarządczej czy nadzorczej wobec holdingu Agrofert. W założeniu ma to oznaczać rzeczywiste zerwanie wszelkich powiązań personalnych i decyzyjnych między politykiem a koncernem, a tym samym formalne usunięcie podstaw konfliktu interesów. Jednocześnie jednak w środowisku prawniczym i eksperckim utrzymują się poważne wątpliwości co do rzeczywistej nieodwracalności takiej operacji. W praktyce funkcjonowania struktur trustowych często stosowane są bowiem dodatkowe klauzule umowne, które mogą w określonych sytuacjach umożliwiać dawnemu właścicielowi odzyskanie kontroli nad majątkiem.

Niejasna pozostaje również kwestia pozostałych aktywów biznesowych Babiša – poza Agrofertem – w tym podmiotów funkcjonujących w sektorach, które korzystają ze środków publicznych. Brak jednoznacznych deklaracji dotyczących tych obszarów sprawia, że nawet potencjalne rozwiązanie problemu konfliktu interesów w odniesieniu do Agrofertu nie musi automatycznie oznaczać jego całościowego usunięcia. W efekcie zapowiadana reorganizacja ma charakter selektywny i koncentruje się wyłącznie na najbardziej eksponowanej części działalności Babiša.

[Fot. Andrej Babiš / Facebook]