Prezydencja Czech w Grupie Wyszehradzkiej: rozsądna droga naprzód

Współpraca państw w ramach V4 przyniosła dobre rezultaty i posunęła naprzód czeskie cele i priorytety programu przewodnictwa Czech, realizowanego pod hasłem „V4Reasonable Europe”[1]. W latach 2019-2020 Ministerstwo Spraw Zagranicznych Czech wybrało politykę wschodnią UE jako główny temat tzw. grupy refleksyjnej, która zebrała się w Pradze oraz Warszawie i przygotowała końcowy dokument, a tym samym przyczyniła się do wspólnego oświadczenia w sprawie priorytetów V4 w kontekście przyszłości Partnerstwa Wschodniego (PW) po 2020 r. Problematyka przyszłości PW po 2020 r. była również przedmiotem dyskusji z dyplomacją niemiecką i społeczeństwem obywatelskim V4. W ramach przewodnictwa w V4 Republika Czeska podjęła także znaczące inicjatywy, m.in. w stosunkach z państwami Bałkanów Zachodnich, przy koordynowaniu stanowisk Wyszehradu dotyczących wieloletnich ram finansowych UE (WRF), jednolitego rynku, cyfryzacji, wspólnej obrony i in.[2]

Relacje z innymi platformami regionalnymi. W ramach przewodnictwa w V4 Republika Czeska z powodzeniem budowała mosty z innymi platformami regionalnymi, takimi jak np. trio Beneluksu, państwa bałtyckie czy skandynawskie, celem pokonania barier i promocji dialogu dotyczącego priorytetów integracji z UE, zwłaszcza w kontekście brexitu i zmiany układu sił w UE po wystąpieniu Wielkiej Brytanii. Podobnie jak w przeszłości, formaty współpracy V4+ znajdowały się wysoko na liście priorytetów przewodnictwa Czech w Grupie Wyszehradzkiej, zwłaszcza w przypadku Niemiec oraz Austrii, ale także innych państw – zarówno z UE, jak i spoza niej, w tym państw sąsiadujących z UE. Było to szczególnie istotne w stosunkach z Niemcami, które 1 lipca 2020 r. przejęły przewodnictwo w Radzie UE od Chorwacji, co pozwoliło na europeizację stanowisk Czech i całego Wyszehradu w poszczególnych kwestiach politycznych i przeniesienie ich na poziom UE.

Czechy i V4: wkład w przyszłość Partnerstwa Wschodniego. W latach 2019-2020 dyplomacja Republiki Czeskiej pozostawała aktywnym i znaczącym podmiotem na froncie Partnerstwa Wschodniego. Po dwóch konferencjach na wysokim szczeblu w 2019 r., których gospodarzami były ministerstwa spraw zagranicznych oraz przemysłu i handlu, Czechy zaprezentowały wpływowy dokument roboczy, przedstawiający budowę odporności (ang. resilience) partnerów jako przyszłość PW. Został on rozpowszechniony wśród państw członkowskich UE i ostatecznie zaaprobowany przez kilkanaście z nich, w tym z Grupy Wyszehradzkiej. Po odbywających się latem i jesienią 2019 r. konsultacjach społecznych, w których udział wzięły również Republika Czeska oraz państwa V4, podejście to, po udanym lobbingu w Brukseli, zostało przyjęte przez Komisję Europejską jako nowa metanarracja na temat przyszłości PW po 2020 r. Okazało się to sukcesem dyplomacji Czech, nawet jeśli obywatele czescy nie byli w pełni usatysfakcjonowani wynikiem refleksji strategicznej. Główny problem stanowiły brak politycznej narracji i wizji przyszłego rozwoju partnerstwa, a także nieprzekonujące podejście Komisji Europejskiej do podstawowych wartości i podstawowych zasad współpracy. Na poziomie państw członkowskich UE Czechy wraz z państwami V4 znalazły się w gronie państw bardziej ambitnych w zakresie przyszłego rozwoju wzajemnych stosunków i naciskały na uznanie europejskich aspiracji państw stowarzyszonych.

Prezydencja czeska a polityka wschodnia UE. W centrum uwagi prezydencji Czech w V4 znajdowała się również polityka wschodnia UE, zarówno na szczeblu urzędników państwowych podczas spotkań koordynacyjnych, jak i podczas konsultacji wysokiego szczebla między resortami spraw zagranicznych. Podczas spotkań koordynacyjnych na szczeblu roboczym znaczną część uwagi czeskiego przewodnictwa poświęcono koordynacji stanowisk V4 i współpracy z Niemcami, a także konsultacjom ze społeczeństwem obywatelskim V4. W wyniku współpracy resortów spraw zagranicznych, w kwietniu 2020 r. przedstawiono wspólne oświadczenie Grupy Wyszehradzkiej[3] na temat przyszłości PW po 2020 r., stanowiące konkretny i znaczący wkład w debatę UE na temat przyszłości polityki wschodniej. Jednocześnie ministrowie V4 zapowiedzieli utworzenie nowego programu „V4EastSolidarity” w ramach Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego[4], który będzie dotyczył pandemii COVID-19 i zwalczania jej skutków w państwach partnerskich w Europie Wschodniej. Nowa inicjatywa została doceniona przez europejskich interesariuszy jako konkretne działanie, wspierające państwa Europy Wschodniej i stabilizujące wschodnie sąsiedztwo UE. Pierwotnie planowana konferencja ministerialna V4 z ich odpowiednikami z PW, która miała towarzyszyć kwietniowemu spotkaniu, została odwołana z powodu zagrożenia koronawirusem. Obecnie jej realizacja planowana jest na okres polskiej prezydencji.

Strategia długoterminowa. Ze względu na pandemię COVID-19 planowany na czerwiec 2019 r. szczyt PW musiał zostać przełożony na marzec 2021 r., pomimo sprzeciwu Republiki Czeskiej, państw Grupy Wyszehradzkiej i innych państw członkowskich UE. Chociaż spotkanie przywódców Partnerstwa Wschodniego odbyło się w połowie czerwca 2020 r. w formie wideokonferencji, nadal istnieje pilna potrzeba przyjęcia przyszłego programu polityki, ponieważ program „20 rezultatów oczekiwanych do 2020 r.” wygaśnie do końca tego roku. Może to dać Czechom oraz polskiej prezydencji w V4 dodatkowe możliwości kształtowania agendy oraz forsowania priorytetów i opinii na temat treści przyszłej polityki wschodniej UE. Nawet jeśli nowe długoterminowe priorytety do 2030 r. pozostaną teraz niejasne, z pewnością będą odzwierciedlać nowe obszary zainteresowania UE w ramach cyfrowych i zielonych programów, a także budowanie odporności partnerów jako nowe ramy dla przyszłych stosunków politycznych i gospodarczych. Z perspektywy Czech i V4 istotne jest to, że nowo powstała podstawa współpracy daje szansę na przeniesienie relacji z partnerami wschodnimi na wyższy poziom, także dzięki integracji sektorowej proponowanej przez Republikę Czeską. Jednocześnie wysiłki dyplomatyczne Czech i V4 powinny być ukierunkowane na jak najlepsze wykorzystanie unijnych negocjacji w sprawie WRF, które zapewniły jedynie ograniczony budżet na zewnętrzny Instrument Sąsiedztwa oraz Współpracy Międzynarodowej i Rozwojowej (ang. NDICI)[5]. Republika Czeska powinna położyć także silny nacisk na podstawowe wartości PW i pogłębienie orientacji euroatlantyckiej, zwłaszcza z państwami stowarzyszonymi: Ukrainą, Gruzją i Mołdawią. Z drugiej strony Strategia Trio nie ma czeskiego wsparcia, ponieważ dzieli oryginalny format i zapobiega pełnej inkluzywności.

Głównym wyzwaniem dla dyplomacji czeskiej i wyszehradzkiej będzie nie tylko zmotywowanie państw partnerskich do przeprowadzania kompleksowych reform i rozwiązywania problemów dotyczących bezpieczeństwa, ale także wypełnienie wzajemnych relacji ambitnymi treściami, zwłaszcza jeśli Czechy mają być gospodarzem kolejnego szczytu PW w Pradze podczas swojego przewodnictwa w UE w drugiej połowie 2022 r. Rząd Republiki Czeskiej powinien podtrzymywać to stanowisko, pomimo ostatnich zmian spowodowanych pandemią COVID-19, a także przekształcić obecną szansę w sukces w polityce zagranicznej, tak by zostawić kolejny ślad Czech i wnieść nowe elementy do swojej długoterminowej agendy. Będzie to jednak wymagało pewnej wyobraźni, ale także kapitału politycznego i umiejętności dyplomatycznych, aby pracować nad tym tematem w dłuższym okresie i skutecznie negocjować z partnerami w sprawie konkretnych propozycji przyszłego rozwoju PW – co czeski rząd powinien zacząć robić już dzisiaj. Format współpracy V4 oraz przewodnictwo Polski w V4 z pewnością będą odpowiednią platformą do takich negocjacji oraz koordynacji z innymi partnerami europejskimi.

Wnioski. Przewodnictwo Czech w Grupie Wyszehradzkiej 2019-2020 można określić jako rozsądne i produktywne w promowaniu współpracy Czech i Grupy Wyszehradzkiej oraz wspólnych celów i priorytetów w Europie. Było to najbardziej widoczne w dziedzinie stosunków zagranicznych i polityki Partnerstwa Wschodniego UE. Przeszła ona proces refleksji strategicznej, w której głos Czech i V4 był słyszalny. Dzięki sprawnej koordynacji i płynnej współpracy wyszehradzkiej możliwe było nie tylko utrzymanie wysokiej pozycji polityki dotyczącej PW w agendzie UE, ale także kształtowanie jej w kierunku wyższych ambicji oraz konkretnych i sensownych celów w relacjach z państwami Partnerstwa Wschodniego.

Rola Czech w koordynacji i współpracy wyszehradzkiej miała owocny wpływ na strategię polityczną, pokazała też konkretną i konstruktywną rolę V4 w kształtowaniu polityki europejskiej. Dla krytyków współpracy V4, zwłaszcza w Czechach, mogło to stanowić przykład, że współpraca wyszehradzka stanowi użyteczne narzędzie służące realizacji czeskich interesów narodowych, włączając w to UE i sąsiedztwo. Nadal jednak istnieje potrzeba uzupełnienia tej orientacji i zaangażowania stron trzecich za pośrednictwem formatów współpracy V4+, w tym przede wszystkim Niemiec, które mogą dodatkowo przyczynić się do europeizacji debat i polityk wyszehradzkich, a także przyszłego rozwoju i orientacji na prawa i wartości. Dlatego z punktu widzenia Republiki Czeskiej ciągłość pomiędzy czeskim i polskim przewodnictwem w V4 jest wysoce pożądana.

Opinie wyrażone w publikacji prezentują wyłącznie poglądy autora i nie mogą być utożsamiane ze stanowiskiem Instytutu Europy Środkowej.

——————————————————-

*Pavel Havlíček –  autor komentarza gościnnego. Jest pracownikiem badawczym w Association for International Affairs (AMO) w Pradze w Republice Czeskiej. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się na zagadnieniach dotyczących Europy Wschodniej, zwłaszcza Ukrainy i Rosji oraz Partnerstwa Wschodniego. Zajmuje się również zagadnieniami komunikacji strategicznej i dezinformacji, a także demokratyzacji i społeczeństwa obywatelskiego. Z AMO współpracuje od maja 2016 r.

[1] Ministry of the Foreign Affairs of the Czech Republic, V4 Reasonable Europe. Programme for the Czech Presidency of the Visegrad Group 2019/2020, last modified on 6 September 2019, https://www.mzv.cz/file/3626458/Programme_CZ_V4_PRES_2019_2020_A.pdf [11.08.2020].

[2] Visegrad Gruop, The Visegrad Group Joint Statement on the Future of the Eastern Partnership, last modified on April 8, 2020, http://www.visegradgroup.eu/documents/official-statements/the-visegrad-group-joint-200409 [11.08.2020].

[3] Ibidem.

[4] Ministry of Foreign Affairs of the Czech Republic, V4 Foreign Ministers Discussed the Future of the Eastern Partnership, last modified on April 8, 2020, https://www.mzv.cz/jnp/en/issues_and_press/press_releases/x2020_04_08_v4_foreign_ministers_discussed_the_eap.html [11.08.2020].

[5] European Council, Conclusion – 17, 18, 19, 20 and 21 July 2020,  https://www.consilium.europa.eu/media/45109/210720-euco-final-conclusions-en.pdf [11.08.2020].