Nowelizacje ustaw o bezpieczeństwie wojskowym i obronności Republiki Białorusi

W wyniku przeprowadzonych w ostatnich latach zmian aktów prawnych dotyczących obrony narodowej, bezpieczeństwa Państwa Związkowego oraz koncepcji bezpieczeństwa narodowego Białorusi, pod koniec 2025 r. rozpoczęto proces nowelizacji wszystkich ustaw o bezpieczeństwie wojskowym i obronności. Nowe regulacje mają być dostosowane do bieżącej sytuacji geopolitycznej. Jednocześnie stworzą one możliwość szybkiego reagowania i ewentualnego wykorzystania białoruskich sił zbrojnych w konflikcie rosyjsko-ukraińskim.

Pakiet zmian. Jesienią 2025 r. w Izbie Reprezentantów Zgromadzenia Narodowego Republiki Białorusi rozpoczęto proces prawnej formalizacji zaktualizowanej polityki wojskowej kraju. 16 września 2025 r. szef Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Białorusi i równocześnie pierwszy wiceminister obrony narodowej, generał Paweł Murawiejko, przedstawił projekt ustawy „O zmianie ustaw o bezpieczeństwie wojskowym i obronie”, który w jego opinii doprowadzi do zaktualizowania i ujednolicenia białoruskiego ustawodawstwa w kwestiach bezpieczeństwa narodowego i obrony.

Projekt ustawy ma na celu dostosowanie ustaw „O obronie”, „O siłach zbrojnych Republiki Białorusi” i „O stanie wojennym” do doktryny wojskowej Republiki Białorusi, zatwierdzonej uchwałą Ogólnobiałoruskiego Zgromadzenia Ludowego z dnia 25 kwietnia 2024 r.

Przewiduje on w szczególności harmonizację terminologii ww. ustaw z postanowieniami doktryny wojskowej Białorusi oraz dostosowanie do niej uprawnień prezydenta, Rady Bezpieczeństwa, Ministerstwa Obrony i Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych. Ponadto celem jest doprecyzowanie i określenie zadań Sił Zbrojnych, funkcji Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa militarnego i obrony zbrojnej Białorusi; dostosowanie do doktryny wojennej katalogu zagrożeń militarnych stanowiących podstawę wprowadzenia stanu wojennego na terytorium Białorusi oraz zakwalifikowanie aktu zbrojnej agresji jakiegokolwiek państwa (lub koalicji państw) dokonanego przeciwko Państwu Związkowemu jako ataku stanowiącego podstawę do wprowadzenia stanu wojennego na terytorium Białorusi.

Zdaniem szefa Sztabu Generalnego, zmiany są niezbędne, aby uwzględnić zaktualizowane postanowienia doktryny wojskowej, wyeliminować dublowanie się przepisów i zapewnić jednolitość terminologiczną. Poprawki do ustawy o obronności szczegółowo określają podejście Białorusi do ochrony suwerenności, niepodległości, integralności terytorialnej i porządku konstytucyjnego, zgodnie z definicją zawartą w doktrynie wojskowej. Proponowane zmiany w prawie uwzględniają zaktualizowaną logikę doktryny wojskowej, która stanowi, że w czasie pokoju państwo zapewnia nie obronę, lecz bezpieczeństwo militarne.

Nowe zadania sił zbrojnych. Dość istotne zmiany zaproponowano w ustawie z dnia 3 listopada 1992 r. „O Siłach Zbrojnych Republiki Białorusi”, dokonując wyraźnego podziału zadań sił zbrojnych w czasie pokoju oraz w czasie wojny. Podczas konfliktu zadaniem sił zbrojnych jest m.in. zbrojna obrona Republiki Białorusi samodzielnie lub wspólnie z siłami zbrojnymi sojuszników oraz pokonanie wroga i stworzenie warunków do zakończenia działań wojennych (zawarcia pokoju) na warunkach, które nie są sprzeczne z interesami narodowymi Republiki Białorusi.

Stosunkowo obszernie są wyszczególnione zadania sił zbrojnych w czasie pokoju. Obejmują one utrzymywanie potencjału bojowego, w tym gotowości bojowej i mobilizacyjnej wojsk na poziomie zapewniającym bezpieczeństwo militarne i obronę zbrojną; udział w zapobieganiu wybuchowi wewnętrznego konfliktu zbrojnego, a w razie jego wybuchu – w jego rozwiązaniu; odparcie agresji militarnej w przypadku wybuchu międzynarodowego konfliktu zbrojnego; identyfikację zagrożeń wojennych i likwidację nagłych przypadków wystąpienia zagrożeń wojennych; ochronę granicy państwowej; doskonalenie obrony powietrznej jako jednolitego systemu obronnego Państwa Związkowego; stałą gotowość do użycia przydzielonych sił i środków w celu eliminacji sytuacji kryzysowych, mogących doprowadzić do wybuchu konfliktów zbrojnych na terytorium Białorusi lub państw sojuszniczych; zapobieganie granicznym incydentom zbrojnym (dywersja, prowokacje) oraz udział w zapewnieniu, we współpracy z innymi wojskami i formacjami wojskowymi, organizacji paramilitarnych, stanu wojennego i stanu wyjątkowego na terenie Białorusi.

Szereg zmian zostanie wprowadzonych również do ustawy z dnia 13 stycznia 2003 r. „O stanie wojennym”. Przede wszystkim poszerzono definicję okoliczności, w których definiuje się atak na Białoruś. Zgodnie z nowym zapisem akt zbrojnej agresji dokonany przez jakiekolwiek państwo lub koalicję państw przeciwko Państwu Związkowemu, państwu członkowskiemu Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym uznawany jest automatycznie za atak na Republikę Białorusi i stanowi podstawę do wprowadzenia stanu wojennego na terytorium Białorusi. Tym samym każdy ukraiński atak na Federację Rosyjską zgodnie z prawem może być kwalifikowany jako akt agresji na Białoruś i może oznaczać wprowadzenie stanu wojennego. A biorąc pod uwagę, że takie ataki przeprowadzane są prawie codziennie, oznacza to, że praktycznie w każdej chwili Białoruś może wprowadzić stan wojenny i przystąpić do konfliktu na Ukrainie.

Ponadto projekt ustawy uwzględnia również szybko rosnące znaczenie przeciwdziałania w sferze informacyjnej. W tym kontekście białoruskim siłom zbrojnym powierzono zadanie uczestniczenia w tworzeniu sprzyjających warunków w przestrzeni informacyjnej dla osiągnięcia celów politycznych, gospodarczych i innych, odpowiadających interesom narodowym.

Nowa definicja zagrożenia militarnego. Znacznie rozszerzony zostanie także katalog przesłanek, które mogą być uznane za zagrożenie militarne wymagające podjęcia określonych działań neutralizujących. Tym samym za zagrożenie militarne uznaje się tworzenie nielegalnych grup zbrojnych na terytorium Białorusi, ich zbrojny opór wobec organów ścigania, zbrojną ingerencję w obiekty infrastruktury krytycznej, utrudnianie funkcjonowania systemu administracji publicznej, a także inne działania stwarzające przesłanki do wybuchu wewnętrznego konfliktu zbrojnego na terytorium Białorusi; masowe uchylanie się obywateli od poboru do służby wojskowej, gwałtowny spadek liczebności personelu wojskowego Sił Zbrojnych, innych wojsk i formacji wojskowych oraz niekontrolowaną migrację obywateli za granicę, prowadzącą do zmniejszenia potencjału militarnego państwa oraz powstania między różnymi warstwami białoruskiego społeczeństwa konfliktu zbrojnego, opartego na przekonaniach ideologicznych i politycznych lub przynależności rasowej, narodowej, religijnej, językowej lub innej.

Za poważne zagrożenie militarne uznane zostaną także incydenty zbrojne o charakterze prowokacyjnym, spowodowane infiltracją na terytorium Białorusi nielegalnych formacji zbrojnych powstałych za granicą, składających się głównie z etnicznych Białorusinów; przegrupowanie i rozmieszczenie w pobliżu granicy państwowej formacji wojskowych innych państw (koalicji państw); eskalacja wewnętrznego konfliktu zbrojnego na terytoriach państw sojuszniczych, a także państw graniczących z Białorusią, przeradzająca się w międzynarodowy konflikt zbrojny oraz rozmieszczanie broni strategicznej dalekiego zasięgu, broni jądrowej, biologicznej i innych rodzajów broni masowego rażenia, a także produkcja broni masowego rażenia lub jej komponentów na terytoriach państw sąsiadujących z Republiką Białorusi, których władze prowadzą politykę wobec niej nieprzyjazną.

Z kolei za bezpośrednie zagrożenie militarne uznaje się koncentrację sił zbrojnych innego państwa (koalicji państw), a także formacji zbrojnych o nieokreślonej przynależności państwowej w pobliżu granicy, wskazującą na rzeczywisty zamiar użycia siły zbrojnej przeciwko niepodległości, integralności terytorialnej, suwerenności i porządkowi konstytucyjnemu Republiki Białorusi, oraz przeprowadzenie mobilizacji w innym państwie (koalicji państw) w celu napaści na Białoruś.

Wnioski. Nowelizacje ustaw o bezpieczeństwie wojskowym i obronności Białorusi określają treść, zakres i ramy czasowe działań sił zbrojnych mających na celu reagowanie na poziom zagrożenia i odparcie agresji, podejmowanych zarówno w czasie pokoju, jak i wojny. Regulują kwestie przygotowań obronnych i stanowią wykaz środków mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa militarnego kraju.

Najważniejsze zmiany dotyczą zapobiegania konfliktom zbrojnym i ich rozwiązywania. Opierają się one na zgromadzonych doświadczeniach z przezwyciężania kryzysu w 2020 r. W tym zakresie doprecyzowano i określono zadania sił zbrojnych w zakresie ich udziału w zapewnianiu bezpieczeństwa militarnego i zbrojnej obrony państwa, a także uprawnienia organów dowodzenia w zakresie realizacji zadań reagowania kryzysowego. Ponadto, biorąc pod uwagę rozwój międzynarodowej współpracy wojskowej, prawnie zagwarantowano, że zbrojna obrona państwa może być prowadzona zarówno przez narodowe siły zbrojne, jak i wspólnie z siłami zbrojnymi sojuszników.

Proponowana nowelizacja sprawi, iż kwestia użycia białoruskich sił zbrojnych w ewentualnym konflikcie na Ukrainie stanie się zdecydowanie łatwiejsza, zarówno pod względem fizycznym, jak i formalnoprawnym. Jakikolwiek atak strony ukraińskiej na Rosję, zgodnie z białoruskim prawem, da podstawę do wprowadzenia stanu wojennego na Białorusi i zaangażowania białoruskich sił zbrojnych zgodnie z życzeniem strony rosyjskiej.