Rekrutacja do Sił Zbrojnych Ukrainy

W obliczu spowolnienia mobilizacji i niedoboru profesjonalnego personelu wojskowego na Ukrainie rozwinęła się praktyka rekrutacji do służby wojskowej. Obecnie jest ona prowadzana przez Ministerstwo Obrony, oddziały wojskowe (Marynarki Wojennej, Wojsk Lądowych, Sił Operacji Specjalnych i Sił Systemów Bezzałogowych) oraz poszczególne brygady. Rekrutacja – w odróżnieniu od mobilizacji – ma ukierunkowany charakter i zapewnia lepszą obsadę kadrową Sił Zbrojnych Ukrainy (SZU), które w ten sposób zyskują specjalistów oraz zmotywowanych żołnierzy.

Powszechna służba wojskowa. Po uzyskaniu przez Ukrainę niepodległości w 1991 r., jej siły zbrojne uzupełniano na podstawie powszechnej służby wojskowej. Poborowi, którzy osiągnęli wiek 18 lat i mieli odpowiednie predyspozycje fizyczne, musieli odbyć obowiązkową służbę wojskową. Jednak po objęciu władzy przez prezydenta Wiktora Juszczenkę w 2005 r., zaczęto aktywnie dyskutować na temat stopniowego całkowitego zniesienia obowiązku wojskowego i przejścia na armię kontraktową, działającą na zasadach zbliżonych do rozwiązań stosowanych w państwach członkowskich NATO. Termin wprowadzenia takich innowacji był przedmiotem obietnic przedwyborczych i dyskusji polityków, ale znaczące zmiany w tym zakresie nastąpiły dopiero za prezydentury Wiktora Janukowycza. 14 października 2013 r. podpisał on dekret, zgodnie z którym w 2014 r. obowiązkowy pobór miał dotyczyć tylko wojsk wewnętrznych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Ukrainy. Natomiast wszystkie inne formacje wojskowe oraz SZU miały przejść na kontraktowy system uzupełniania, po zwolnieniu ostatnich poborowych w listopadzie 2014 r.

Aneksja Krymu i wybuch konfliktu na Donbasie radykalnie zmieniły sytuację społeczno-polityczną w państwie. Zmusiło to pełniącego obowiązki prezydenta Ukrainy, Ołeksandra Turczynowa, do wznowienia poboru do SZU i innych formacji wojskowych od 1 maja 2014 r. Jednocześnie w kraju przeprowadzano częściową mobilizację. Stopniowo rosła również liczba żołnierzy kontraktowych. 1 lutego 2022 r. prezydent Wołodymyr Zełenski podpisał dekret, który przewidywał reformę ukraińskiej armii, w tym anulowanie obowiązkowego poboru wojskowego od stycznia 2024 r. i zastąpienie go systemem intensywnego szkolenia wojskowego obywateli. Dokument ten był w rzeczywistości prezydenckim rozporządzeniem dla Gabinetu Ministrów i Ministerstwa Obrony, zobowiązującym je do przygotowania odpowiednich projektów ustaw i przedłożenia ich Radzie Najwyższej. Po rozpoczęciu rosyjskiej inwazji na Ukrainę w lutym 2022 r., pobór do wojska został zawieszony na okres stanu wojennego. Zamiast tego ustawa mobilizacyjna, przyjęta 11 kwietnia 2024 r., całkowicie zniosła system poboru dla mężczyzn i wprowadziła podstawowe ogólne przeszkolenie wojskowe, które należy odbyć podczas studiów na uczelni wyższej od 1 września 2025 r., oraz zasadniczą służbę wojskową dla tych, którzy nie będą studiowali. Różnica między tymi dwiema kategoriami polega na czasie i poziomie szkolenia (zob. „Komentarze IEŚ”, nr 1109).

Mobilizacja i rekrutacja wojskowa. SZU są uzupełniane na dwa sposoby:

– mobilizacja to pobór obywateli podlegających obowiązkowi służby wojskowej;

– rekrutacja wojskowa to wyłącznie dobrowolna forma wstąpienia do służby wojskowej na podstawie kontraktu do dowolnej jednostki wojskowej na dowolne stanowisko, jeśli dana osoba spełnia wymagania zdrowotne i ma odpowiedni poziom kwalifikacji.

Praktyka rekrutacji do służby wojskowej istnieje od pierwszych miesięcy rosyjskiej inwazji, ale zaczęła się aktywnie rozwijać dopiero w ciągu ostatniego roku, gdy państwo stanęło przed problemem mobilizacji i niedoboru zawodowych kadr wojskowych. Praktyka ta została zapoczątkowana przez niektóre jednostki wojskowe, w tym 3. Oddzielną Brygadę Szturmową (dawniej Pułk „Azow”) i batalion „Wilki Da Vinci”, które otworzyły własne centra rekrutacyjne w różnych miastach Ukrainy i rozpoczęły intensywną kampanię reklamową. Wybierały one rekrutów na podstawie własnych, dość rygorystycznych wymagań. Niektóre oddziały wojskowe, takie jak Siły Obrony Terytorialnej, zatrudniły prywatne firmy do pomocy w rekrutacji, a oferty pracy rozpowszechniały za pośrednictwem stron internetowych.

Ministerstwo Obrony Ukrainy szybko dostrzegło potencjał alternatywnego sposobu uzupełniania wojska i w listopadzie 2023 r. zainicjowało własny projekt rekrutacyjny dla SZU. Został on uruchomiony dzięki współpracy resortu z popularnymi platformami pośrednictwa pracy: Lobby X, Work.ua, Robota.ua oraz OLX.ua. Skuteczność i wydajność firm cywilnych skłoniła Ministerstwo Obrony do utworzenia własnych ośrodków rekrutacyjnych w celu przyspieszenia procesu uzupełniania SZU w obliczu spowolnienia tempa mobilizacji. Obecnie istnieją 32 centra rekrutacyjne ukraińskiej armii w piętnastu obwodach Ukrainy. Znajdują się one głównie w centrach świadczenia usług administracyjnych lub radach miejskich, gdzie wyłącznie pracownicy cywilni świadczą usługi informacyjne i doradcze. Do końca 2024 r. planowane jest rozszerzenie sieci na wszystkie regiony państwa.

Według wiceminister obrony Natalii Kałmykowej (zob. „Komentarze IEŚ”, nr 991) do 18 sierpnia 2024 r. do centrów rekrutacyjnych ukraińskiej armii zgłosiło się 13 324 obywateli. Obecnie trwa rekrutacja 3809 kandydatów, w tym 580 kobiet. Jednocześnie ponad 1,3 tys. osób kończy rejestrację w Terytorialnych Centrach Rekrutacji i Wsparcia Społecznego[1] lub już służy. Równolegle rozwijany jest internetowy system rekrutacji. Łącznie 7667 osób zgłosiło się w ramach czterech wyżej wymienionych platform poszukiwania pracy, z którymi współpracuje Ministerstwo Obrony.

Ponadto SZU utworzyły centra rekrutacyjne dla personelu jednostek wojskowych Marynarki Wojennej, Wojsk Lądowych, Sił Operacji Specjalnych i Sił Systemów Bezzałogowych (zob. „Komentarze IEŚ”, nr 1068). Do końca jesieni 2024 r. ma się również otworzyć centrum rekrutacyjne dla Wojsk Desantowo-Szturmowych. Podobnie za pomocą rekrutacji uzupełniane są Główny Zarząd Wywiadu Ministerstwa Obrony Ukrainy oraz Gwardia Narodowa Ukrainy.

Procedura rekrutacji. Nabór do służby wojskowej w drodze rekrutacji składa się z czterech etapów:

– Wybór stanowiska i jednostki wojskowej.Odbywa się w ośrodkach rekrutacyjnych zlokalizowanych w centrach świadczenia usług administracyjnych, na internetowych platformach poszukiwania pracy, stronach internetowych jednostek wojskowych, w centrach rekrutacyjnych poszczególnych jednostek wojskowych oraz Terytorialnych Centrach Rekrutacji i Wsparcia Społecznego.

– Prowadzenie komunikacji z jednostką wojskową. Na tym etapie odbywa się rozmowa kwalifikacyjna, weryfikowana jest sprawność fizyczna kandydata i przeprowadzane są testy psychologiczno-diagnostyczne. W rezultacie kandydat powinien otrzymać list rekomendacyjny wskazujący, czy wybrana jednostka wojskowa znajduje się na liście priorytetowego uzupełnienia. Jeśli jednostka została wpisana na tę listę (opracowuje ją Sztab Generalny SZU), list rekomendacyjny jest obowiązkowy do uwzględnienia przez Terytorialne Centrum Rekrutacji i Wsparcia Społecznego podczas przyjmowania do służby wojskowej.

– Rejestracja w Terytorialnym Centrum Rekrutacji i Wsparcia Społecznego. Jeśli w wyniku przeprowadzonej selekcji okaże się, że kandydat nie spełnia wymogów na wybrane stanowisko, proponowane są mu inne możliwości zatrudnienia w danej jednostce wojskowej.

– Skierowanie do odbycia służby wojskowej. Jeśli kandydat ma doświadczenie w służbie wojskowej w ciągu ostatnich dziesięciu lat i został wybrany zgodnie z posiadaną specjalnością wojskową lub jej pokrewną, jest kierowany do jednostki wojskowej określonej w liście rekomendacyjnym. Natomiast w przypadku, gdy kandydat nie ma takiego doświadczenia lub został wybrany do innej specjalności wojskowej niż posiadana, wysyła się go do ośrodka szkoleniowego na podstawowe ogólne przeszkolenie wojskowe i/lub szkolenie zawodowe w celu dalszego przydzielenia do wyznaczonej jednostki wojskowej.

Uzupełnianie jednostek wojskowych. Ważnym aspektem dobrowolnego podjęcia służby w wojsku jest zrozumienie priorytetowości w obsadzaniu pododdziałów. Głównodowodzący SZU określił priorytetowe i niepriorytetowe jednostki wojskowe do uzupełnienia. Pierwsza kategoria obejmuje głównie pododdziały bojowe (obecnie istnieje ponad 150 takich brygad), podczas gdy druga – głównie jednostki tyłowe. Rekrutacja personelu do priorytetowych jednostek wojskowych odbywa się zwykle bez przeszkód. Jednocześnie w przypadku niepriorytetowych jednostek wojskowych istnieje wymóg, zgodnie z którym dowódca takiej jednostki nie ma prawa wydać listu rekomendacyjnego kandydatowi na stanowisko bez uprzedniej zgody Sztabu Generalnego SZU. Procedury te zostały wprowadzone przede wszystkim z myślą o osobach, które mają cenną specjalizację, ważną dla konkretnej jednostki wojskowej. Po uzyskaniu zgody uruchamiana jest standardowa procedura przyjęcia do służby wojskowej w drodze rekrutacji. Wymóg ten ma stanowić gwarancję, że dobrowolne zaangażowanie kandydata w służbę wojskową nie przerodzi się w uchylanie się od niej.

Wnioski

– Rekrutacja do służby wojskowej na Ukrainie ma charakter wielopoziomowy i odbywa się na poziomie Ministerstwa Obrony, oddziałów wojskowych oraz poszczególnych brygad. Prowadzą ją zarówno struktury wojskowe, jak i administracje cywilne, a także firmy rekrutacyjne.

– Rekrutacja – w odróżnieniu od mobilizacji – ma ukierunkowany charakter i przyczynia się do lepszego uzupełnienia Sił Zbrojnych Ukrainy w specjalistów i zmotywowanych żołnierzy.

– Główna różnica między rekrutacją a mobilizacją polega na tym, że ochotnik ma możliwość wyboru specjalności, miejsca służby oraz jednostki wojskowej. To z kolei zmniejsza strach przed nieznanym i ogranicza chęć unikania mobilizacji przez osoby podlegające obowiązkowej służbie wojskowej.

– Niemniej nasilająca się obecnie na Ukrainie rekrutacja do służby wojskowej nie jest w stanie zastąpić mobilizacji – może ją jedynie uzupełnić, o czym świadczy ogromna przepaść między liczbą osób zmobilizowanych a zrekrutowanych do służby wojskowej.

[1] To są byłe komisariaty wojskowe.

[Zdj. pon.org.ua]