Republika Czeska: poparcie dla partii politycznych na rok przed wyborami parlamentarnymi

Zaplanowane na przyszły rok wybory parlamentarne w Republice Czeskiej, które z dużym prawdopodobieństwem odbędą się jesienią 2025 r., cieszą się w tym państwie coraz większym zainteresowaniem. Według prognoz przedwyborczych niekwestionowanym liderem wśród partii politycznych jest ruch ANO byłego premiera Andreja Babiša, co stanowi wyzwanie dla wszystkich partii tworzących koalicyjny rząd premiera Petra Fiali. Wyraźna przewaga ANO nad rządowymi koalicjantami tworzona jest jednak przez stosunkowo niestabilną część elektoratu ugrupowania, co podkreślają spadki poparcia dla Babiša w ostatnim półroczu. Równocześnie coraz większą aktywność przedwyborczą wykazują ugrupowania znajdujące się na granicy pięcioprocentowego progu wyborczego. Ich ewentualny sukces wyborczy będzie w stanie znacząco zmienić układ sił politycznych w przyszłym parlamencie.

ANO na pozycji lidera. Zdecydowanym faworytem w wyborach parlamentarnych w 2025 r. jest opozycyjne wobec koalicyjnego rządu Petra Fiali (ODS) ugrupowanie byłego premiera Republiki Czeskiej – Andreja Babiša. Według wszystkich przeprowadzonych w ostatnich miesiącach sondaży ANO mogłoby liczyć na poparcie ponad 30% wyborców. Według analiz z marca 2024 r. przedstawionych przez Kantar poparcie wyborcze dla ANO zbliżało się nawet do 40%^[1], przy czym badania innych agencji nie potwierdziły tak wysokich wyników i wskazywały w tym czasie na poparcie na poziomie 31-35%. Obecnie – jak wynika z badań agencji Median z sierpnia 2024 r. – ANO mogłoby liczyć na 33% głosów wyborców, natomiast dane NMS Market Research ČR wskazują na 29,3%^[2]. Przedstawione wyniki nie stanowią dużego zaskoczenia. Ugrupowanie byłego premiera Republiki Czeskiej od lat cieszy się dużym poparciem społecznym, a przewaga jego partii nad pozostałymi jest znaczna. Według obecnych analiz poparcie dla ANO jest również wynikiem pozyskiwania nowych wyborców, w szczególności osób poniżej 30 roku życia głosujących na mniejsze ugrupowania. Zjawisko to jest jednak problematyczne. Wskazana grupa wyborców bywa podatna na zmiany i nie stanowi twardego elektoratu partii. Rdzeń wyborczy ANO, tj. zaangażowani wyborcy partii, którzy są też pewni udziału w wyborach, wynosi ok. 22%. W długiej perspektywie czasowej może się to wiązać ze spadkami widocznymi w kolejnych badaniach. Słabością ANO pozostaje ponadto jego ograniczona zdolność koalicyjna, nawet z opozycyjnym wobec rządu ugrupowaniem SPD Tomia Okamury, które mierzy się oprócz tego z długoterminowym trendem spadku poparcia – w sierpniu wyniosło ono jedynie 6%.

Poparcie dla rządowej koalicji. Z trudnym wyzwaniem na rok przed wyborami mierzy się obecnie złożona z pięciu partii rządowa koalicja. Będąca jej trzonem koalicja SPOLU, tworzona przez prawicowe partie ODS, TOP09 oraz KDU-CSL, mogłaby liczyć na poparcie w granicach 21,5%. Należy przy tym wskazać, że członkowie koalicji, która zwyciężyła w wyborach parlamentarnych w 2021 r., nie potwierdzili jeszcze wspólnej kandydatury. Współpraca wskazanych trzech partii w ramach SPOLU wydaje się jednak bardzo prawdopodobna, na co wskazują zarówno wypowiedzi poszczególnych polityków, jak i wyniki osiągane przez poszczególne partie w badaniach sondażowych. W tym kontekście liderem w SPOLU pozostaje niezmiennie Obywatelska Partia Demokratyczna (ODS) premiera Fiali, która według sondażu NMS Market Research ČR mogłaby liczyć na 14,3% poparcia^[3]. Wynik ten nie odzwierciedla jednak potencjału wyborczego partii, który według danych agencji Median z maja 2024 r. wynosi aż 24%, przy dość ograniczonym tzw. twardym elektoracie, stanowiącym jedynie 7%. Drugi koalicjant – TOP09 – balansuje na granicy pięcioprocentowego progu, uzyskując w ostatnich badaniach 4,7% poparcia. Z kolei trzeci – KDU-ČSL – regularnie znajduje się wśród partii będących poniżej wymaganego progu wyborczego, na co wskazuje poparcie na poziomie 2,5-3%^[4] uzyskiwane w sondażach.

Przedstawione analizy wskazują, że SPOLU nie jest w stanie być samodzielną siłą przeciwko ANO. Według danych agencji Median z lipca 2024 r. jedyną przeciwwagę dla ANO mogą stanowić wszystkie partie tworzące obecny rząd, tj. koalicja SPOLU oraz Czeska Partia Piratów – 8% i STAN – 9,6%. Obie partie wykluczyły w tym momencie możliwość wspólnego startu w wyborach, jak to miało miejsce w 2021 r., kiedy zdobyły razem 15,62% głosów, przy czym zdecydowanie większy sukces odnieśli wówczas koalicjanci ze STAN, zdobywając 33 z 37 mandatów uzyskanych przez koalicję. W przedstawionym modelu, zakładającym ewentualną kontynuację współpracy rządowej koalicji, pięć tworzących obecny rząd partii politycznych mogłoby, według danych Median, liczyć na 37,5% poparcia, zaś według analiz NMS Market Research ČR – 39%. Podkreślić należy jednak, że byłby to słabszy wynik niż osiągnięty w wyborach w 2021 r., kiedy koalicjanci uzyskali 43,41% głosów wyborców. Niższe wskaźniki poparcia dla rządowych partii politycznych są niewątpliwie wynikiem spadku zaufania społecznego. Według sondaży agencji CVVM, w kwietniu 2024 r. rząd cieszył się zaufaniem jedynie jednej piątej obywateli, co stanowi jeden z najniższych wskaźników od 1993 r. (zob. „Komentarze IEŚ”, nr 1088). Wśród najważniejszych przyczyn sceptycyzmu wyborców wobec rządu znajdują się jego ograniczona sprawczość w zakresie reform gospodarczych oraz niedostateczne zapewnienie części wyborców poczucia bezpieczeństwa ekonomicznego.

Partie pozaparlamentarne. Na rok przed wyborami istotne zjawisko stanowią wskaźniki poparcia dla znajdujących się na granicy progu wyborczego partii pozaparlamentarnych. Według aktualnych badań najbliżej uzyskania 5% poparcia jest kierowana przez Roberta Šlachtę prawicowa i populistyczna partia Přísaha, na którą obecnie zagłosowałoby pomiędzy 4,5% a 5% badanych^[5]. Po sukcesie w wyborach do Parlamentu Europejskiego, Přísaha ponownie rozważa koalicję z ruchem Motoristé sobě. Koalicja ta w wyborach do PE uzyskała 10,26% głosów, odbierając tym samym część wyborców populistycznej SPD. Do parlamentu będzie próbowała wrócić również socjaldemokratyczna partia SOCDEM (wcześniej ČSSD), która w 2021 r. z wynikiem 4,65% nie przekroczyła progu wyborczego. W podobnej sytuacji znajdują się również komuniści z KSČM, którzy według analiz mogliby liczyć na poparcie na poziomie 5,5-6%. W przypadku KSČM nie można wykluczyć ewentualnego startu w ramach koalicji Stačilo!, która w wyborach do PE uzyskała 9,56% poparcia, przekładającego się na dwa mandaty w europarlamencie.

Wnioski. Badania sondażowe przeprowadzone w Republice Czeskiej rok przed wyborami parlamentarnymi wskazują na kilka zjawisk. W trudnej sytuacji znajdują się ugrupowania pięciopartyjnej koalicji tworzącej obecny rząd P. Fiali (ODS). Rządowi koalicjanci ze SPOLU nie radzą sobie indywidualnie, a jedynym możliwym środkiem do osiągnięcia sukcesu wyborczego jest dla nich dalsza współpraca w ramach koalicji i tym samym wspólny start w wyborach. SPOLU utrzymuje się na drugiej pozycji w sondażach, przy czym w porównaniu z wyborami w 2021 r. poparcie dla koalicji uległo spadkowi. Koalicjanci indywidualnie nie będą w stanie stanowić silnej przeciwwagi dla ANO Andreja Babiša, który utrzymuje pozycję lidera. Potencjalnie skutecznym rozwiązaniem wydaje się natomiast oddzielny start Czeskiej Partii Piratów oraz STAN. Piraci mają obecnie jedynie czterech deputowanych w parlamencie, w związku z czym ich samodzielna, a zarazem sprawnie przeprowadzona kampania może skutkować znaczną poprawą tego stanu po wyborach w 2025 r. Dobre wyniki STAN oraz Czeskiej Partii Piratów mogą natomiast przynieść obecnej władzy stabilną pozycję i zdolność koalicyjną. Ważnym zjawiskiem w tym kontekście będą jednak wyniki uzyskane przez partie pozaparlamentarne. W wyborach parlamentarnych z 2021 r. ponad milion głosów zostało oddanych na ugrupowania, które ostatecznie nie przekroczyły wymaganego progu wyborczego, natomiast część tych ugrupowań, m.in. Přísaha a Motoristé oraz Stačilo!, odnotowała sukces w wyborach do Parlamentu Europejskiego w czerwcu 2024 r.

^[1] Kantar, Trendy Ceska, https://cz.kantar.com/trendyceska/

^[2] NMS Market Research, Volební model srpen 2024, https://nms.global/cz/volebni-model-srpen-2024-prisaha-i-motoriste-sobe-jsou-samostatne-pod-petiprocentni-hranici/

^[3] NMS Market Research,  Volební model srpen 2024, https://nms.global/cz/volebni-model-srpen-2024-prisaha-i-motoriste-sobe-jsou-samostatne-pod-petiprocentni-hranici/

^[4] NMS Market Reasearch, Volební model srpen 2024, https://nms.global/cz/volebni-model-srpen-2024-prisaha-i-motoriste-sobe-jsou-samostatne-pod-petiprocentni-hranici/

^[5] Společnost MEDIAN, https://www.median.eu/cs/?p=3390