Serbia umacnia swoją pozycję w Bośni i Hercegowinie

W 2018 r. Serbia była trzecim największym inwestorem w Bośni i Hercegowinie (BiH). Skumulowana wartość inwestycji wynosiła ok. 1 miliarda euro (na pierwszym miejscu znajdowała się Austria z inwestycjami wartymi 1,35 miliarda euro, następnie Chorwacja – 1,15 miliarda euro). Serbia przejmuje firmy i spółki publiczne w Republice Serbskiej Bośni i Hercegowiny (RS), w obszarach o strategicznym znaczeniu, takich jak energia, telekomunikacja i media. Srbijagas jest obecnie kluczowym graczem w sektorze gazu RS. M:tel, spółka zależna przedsiębiorstwa Telekom Srbija, dominuje w RS w sektorze telefonii stacjonarnej i komórkowej, a w rynku krajowym ma 39,3% udziałów. Inwestycje te umacniają polityczną pozycję Serbii w BiH.

Energetyka. Podczas ostatniej wspólnej sesji rządów Serbii i Republiki Serbskiej BiH, w lutym 2019 r., osiągnięto porozumienie w sprawie rozwoju systemu zaopatrzenia w gaz i budowy infrastruktury gazowej w RS. W przyszłości nowa sieć gazowa ma być przyłączona do Turkish Stream, przechodzącego przez terytorium Serbii. Państwowe przedsiębiorstwo Srbijagas wyraziło wówczas gotowość do wdrożenia projektu rozbudowy i podłączenia infrastruktury gazowej w RS.

Srbijagas wszedł na rynek BiH miesiąc później, w marcu 2019 r., nabywając udział w przedsiębiorstwie Gas Promet – Istočno Sarajevo, obsługującej przesyłanie gazu w Republice Serbskiej. Dyrektor generalny Srbijagasu Dušan Bajatović, dyrektor generalny Gas Prometu Milomir Draganić oraz dyrektor Banku Inwestycyjnego i Rozwoju Republiki Serbskiej Snežana Vujnić podpisali wówczas umowę, zgodnie z którą Srbijagas stał się największym udziałowcem w przedsiębiorstwie Gas Promet (39,14% akcji).

W kwietniu 2019 r. spółka gazowa Srbijagas zgodziła się także nabyć 79,29% udziałów w spółce Bijeljina-Gas, zajmującej się gazyfikacją miasta Bijeljina w północno-wschodniej Bośni, przez które do BiH wpływać będzie rosyjski gaz przesyłany gazociągiem Turkish Stream. Wcześniej udział ten był własnością innej serbskiej firmy – Novi Sad Gas – która jednakże, w przeciwieństwie do koncernu Srbijagas, nie pozostawała we własności państwa. Srbijagas będzie zatem odgrywał znaczącą rolę w rozwoju sieci gazowej i budowie infrastruktury gazowej w RS, stając się tym samym podmiotem, który będzie regulował relacje z innymi spółkami w BiH. Dotyczy to także przedsiębiorstwa BH-Gas, zajmującego się dystrybucją gazu w Federacji Bośni i Hercegowiny (tworzącej razem z RS wspólne państwo).

Do największych wspólnych planów Serbii oraz Bośni i Hercegowiny należy budowa trzech elektrowni wodnych na środkowej Drinie (rzeka graniczna, dzieląca Serbię i Republikę Serbską BiH), których wartość, według doniesień prasowych, szacuje się na 900 milionów euro. Kwestia przejęcia przez Serbię producenta energii elektrycznej w Republice Serbskiej – spółki Elektroprivreda RS – pozostaje jak dotąd otwarta.

Media. Oprócz energii kolejnym strategicznym obszarem inwestycji Serbii jest telekomunikacja i dystrybucja programów medialnych. Przejęć dokonuje się za pośrednictwem firmy M:tel, która pozostaje własnością państwowego Telekomu Srbija. M:tel kupił firmę Logosoft z Sarajewa, a ponadto pod koniec 2018 r. – Telrad Net z Bijeljiny i Blicnet z Banja Luki. Przejął także ważnego w BiH operatora kablowego Elta-Kabel. W ten sposób M:tel zyska całkowitą dominację na rynku telefonii stacjonarnej i komórkowej, w sektorze świadczenia usług internetowych oraz dystrybucji programów radiowych i telewizyjnych w Republice Serbskiej. Osiągnie również duże wpływy w bardzo ważnym sektorze medialnym.

Handel zagraniczny. Inwestycje serbskie w BiH stanowią uzupełnienie oraz stymulację dla szybko rosnącego handlu między obydwoma państwami. Według Observatory of Economic Complexity wartość serbskiego eksportu do BiH wzrosła o 51% – z 852 milionów euro w roku 2012 do 1 miliarda 289 milionów w 2018. W tym czasie wartość eksportu z BiH do Serbii wzrosła z 363 milionów euro do 640 milionów, tj. o 76%. W 2017 r. BiH była trzecim najważniejszym odbiorcą serbskiego eksportu, z udziałem 7,4% (Niemcy były odbiorcami 13% serbskiego eksportu, podobnie Włochy – również 13%). Serbia była odbiorcą 9,8% eksportu z BiH i także plasowała się na trzecim miejscu (Niemcy – 14%, Włochy – 13%).

Wpływy. Przejmowanie strategicznych sektorów wzmocni gospodarcze i polityczne wpływy Serbii w Republice Serbskiej Bośni i Hercegowiny, a także – choć pośrednio – w Federacji Bośni i Hercegowiny. Dzięki swojej silnej pozycji Serbia będzie w stanie wywierać coraz większy wpływ na politykę bośniackich Serbów. Choć przywódcy serbscy w BiH podkreślają swoje przywiązanie i lojalność wobec Serbii właściwej, to polityczna pozycja i zachowanie wieloletniego prezydenta Republiki Serbskiej i obecnego członka Prezydium BiH, Milorada Dodika, budzi zaniepokojenie i obawy w Belgradzie. Agresywna retoryka Dodika stanowi czynnik destabilizacyjny, a prowadzona przez niego polityka skierowana jest na utrzymanie permanentnego stanu napięcia i tarć na linii etnopolitycznej w BiH. I choć RS podkreśla wręcz swój podrzędny status wobec Republiki Serbii, to ta ostatnia stała się zakładnikiem konfliktów etnopolitycznych w BiH. Każda eskalacja konfliktu w BiH wymusi bowiem na serbskich przywódcach w Belgradzie zdecydowaną reakcję.

Wzmocnienie wpływów politycznych i ekonomicznych Serbii wśród bośniackich Serbów jest szczególnie ważne w czasie trwających rozmów serbsko-kosowskich oraz spodziewanego rozwiązania tego konfliktu. Zaognienie konfliktu przez Milorada Dodika możliwe jest w przypadku uznania Kosowa przez Serbię. Dodik będzie chciał wykorzystać model porozumienia albańsko-serbskiego do umocnienia swojej pozycji w BiH, nie wykluczając próby secesji. Zwiększenie kontroli nad przywództwem bośniackich Serbów z jednej strony oznacza więc wzmocnienie pozycji negocjacyjnej Belgradu, z drugiej – daje możliwość deeskalacji konfliktu w BiH.