Tragedia w Macedonii Północnej: reakcje społeczno-polityczne

16 marca 2025 r. w Macedonii Północnej w wyniku pożaru w klubie zginęło 59 osób, a ponad 150 zostało rannych. Macedońskie władze podjęły natychmiastowe działania w celu ustalenia przyczyn katastrofy. Kolejne tygodnie pokażą, czy rząd w Skopje będzie faktycznie zdeterminowany, by wyjaśnić okoliczności tragedii i ukarać wszystkich, którzy się do niej przyczynili. W przeciwnym razie protesty społeczne mogą się nasilać.

Tragedia w Kočani. W miejscowości Kočani (północno-wschodnia część Macedonii Północnej) 16 marca 2025 r. około godziny 2.30 po północy doszło do wybuchu pożaru w klubie „Pulse”, gdzie organizowany był koncert hip-hopowego zespołu DNK. W wyniku pożaru zmarło 59 osób, a ponad 150 zostało rannych, w tym ok. 20 ciężko. Poszkodowani to głównie ludzie młodzi, w wieku od 16 do 24 lat. Wiele osób zginęło w tłumie, który powstał, gdy przerażeni uczestnicy koncertu próbowali uciec z płonącego budynku. Wstępne wyniki badań wskazują, że ogień spowodowały materiały pirotechniczne wykorzystane w czasie koncertu. W dodatku część sufitu była pokryta łatwopalnym materiałem, co umożliwiło szybkie rozprzestrzenianie się ognia.

Ranni zostali przetransportowani zarówno do szpitali macedońskich (w miejscowościach Kočani, Štip, Skopje), jak i za granicę – m.in. do Bułgarii, Serbii, Grecji oraz Turcji. Co więcej, rząd Macedonii Północnej uruchomił Unijny Mechanizm Ochrony Ludności^[1], w ramach którego swoją pomoc zaoferowały państwa członkowskie Unii Europejskiej. UE zaangażowała się w koordynację transportu pacjentów do państw, które zaoferowały wsparcie w leczeniu (m.in. Chorwacji, Grecji, Rumunii, Słowenii, Szwecji, Litwy, Węgier, Luksemburga, Norwegii, Polski). Minister zdrowia Macedonii Północnej Arben Taravari potwierdził (20 marca 2025 r.), że 78 pacjentów przebywa na leczeniu w kraju, a 101 za granicą.

Reakcja władz. Macedońskie władze szybko podjęły działania w celu zapewnienia pomocy rannym, wyjaśnienia przyczyn tragedii oraz wskazania odpowiedzialnych za to wydarzenie. W tym celu wyznaczono zespół dziewięciu prokuratorów, którzy zaczęli pracę od zabezpieczenia dowodów w sprawie. Prokurator generalny Macedonii Północnej Ljupčo Kocevski już następnego dnia po tragedii ogłosił, że ok. 20 osób jest podejrzanych o popełnienie przestępstwa, w tym były minister gospodarki Kreshnik Bekteshi i była sekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Razmena Čekić Đurović.

Prokurator Kocevski poinformował również o rozpoczęciu śledztwa w sprawie wręczania oraz przyjmowania łapówek, a także nielegalnego nabycia materiałów pirotechnicznych. Ujawnił przy tym, że wstępna inspekcja klubu wykazała szeroką skalę naruszeń przepisów bezpieczeństwa. Mianowicie budynek, w którym mieścił się klub, a wcześniej magazyn dywanów, nie posiadał licencji na działalność ani systemu alarmowego. Ponadto odnotowano brak wystarczającej liczby gaśnic oraz wyjść ewakuacyjnych. Wbrew przepisom przeciwpożarowym nie zapewniono także dostępu dla wozów strażackich z żadnej strony budynku.

Z kolei minister spraw wewnętrznych Panče Toškovski stwierdził wprost, że tragedia w Kočani jest wynikiem korupcji. Podkreślił, że właściciel klubu nocnego miał sfałszowane pozwolenie na prowadzenie lokalu i działał w obiekcie nieprzeznaczonym do celów rozrywkowych. Ponadto zamiar użycia pirotechniki (wbrew obowiązującym przepisom) nie został wcześniej zgłoszony na policji, zaś liczba osób w klubie była co najmniej dwukrotnie większa od oficjalnej pojemności klubu, wynoszącej 250 osób. Co więcej, koncert nie był licencjonowany – brak pisemnej umowy pomiędzy organizatorami koncertu a wykonawcami. Jednocześnie minister poinformował o wszczęciu kontroli w różnych instytucjach państwowych, m.in. w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, Państwowej Inspekcji Handlowej, Państwowej Inspekcji Pracy oraz Dyrekcji Ochrony i Ratownictwa. Minister P. Toškovski zapowiedział też dokładne sprawdzenie wszystkich klubów, które działają w Macedonii Północnej.

Premier Macedonii Północnej Hristijan Mickoski zapewnił, że każdy, kto w jakkolwiek sposób przyczynił się do tragedii w Kočani, zostanie pociągnięty do odpowiedzialności. Zapowiedział przy tym, że nastąpią zmiany prawne dotyczące kryteriów przyznawania licencji klubom, a także zmiany ustawowe dotyczące kontroli obiektów przez urzędników państwowych. Premier zapewnił również, że oprócz przeprowadzenia dokładnego dochodzenia w sprawie katastrofy w klubie w Kočani, będzie się starał wznowić dochodzenia w sprawie wcześniejszych tragedii, do których doszło w Macedonii Północnej w ostatnich latach, tj. pożaru w szpitalu w Tetovie (2021 r.)^[2] oraz wypadku autobusu w 2019 r. na autostradzie Skopje – Tetovo^[3].

Należy dodać, że już 17 marca 2025 r. burmistrz miasta Kočani Ljupčo Papazov (członek rządzącej partii VMRO-DPMNE) zrezygnował z zajmowanego stanowiska. Premier H. Mickoski ocenił wówczas, że burmistrz zachował się przyzwoicie, choć jednocześnie zauważył, iż odpowiedzialność gminy spoczywa jednak na inspektorach gminnych, a nie na burmistrzu. Pomimo wypowiedzi premiera, zatrzymani zostali zarówno Lj. Papazov, jak i dwóch wcześniejszych burmistrzów Kočani (Nikolčo Ilijev i Ratko Dimitrowski^[4]).

Rząd Macedonii Północnej ogłosił siedem dni żałoby narodowej ku pamięci ofiar pożaru. Solidaryzując się z Macedończykami, dzień żałoby narodowej ogłosiły również Serbia, Czarnogóra oraz Bułgaria.

Reakcja społeczeństwa. 17 marca mieszkańcy Kočani zorganizowali protest przed budynkiem władz lokalnych (obrzucili go jajkami, butelkami oraz innymi przedmiotami), domagając się odpowiedzialności za tragedię. Grupa ludzi obrzuciła też kamieniami kawiarnię, która należy do właściciela spalonego klubu „Pulse”. W odpowiedzi na tragedię również w wielu innych miastach Macedonii Północnej odbyły się protesty przeciwko wszechobecnej korupcji w państwie.

Jeszcze tego samego dnia przed Uniwersytetem Świętych Cyryla i Metodego w Skopje zebrali się studenci wraz z wykładowcami, aby wspólnie upamiętnić ofiary śmiertelnego pożaru w Kočani. Krótkie przemówienie wygłosiły rektor uniwersytetu Biljana Angelova oraz minister edukacji i nauki Vesna Janevska^[5]. Zostały zapalone znicze oraz złożone kwiaty. Zapowiedziano, że tego rodzaju wydarzenia będą organizowane codziennie aż do końca tygodnia (do 21 marca).

Tysiące osób zebrały się na macedońskich cmentarzach w dniu pogrzebów (20 marca) kilkudziesięciu ofiar pożaru w klubie w Kočani. Uczestnicy trzymali w rękach zdjęcia tragicznie zmarłych. W wielu miastach (m.in. Skopje, Štip, Vinica, Strumica, Gevgelija, Tetovo, Bitola) ludzie tłumnie gromadzili się na placach, aby wspólnie uczcić pamięć zmarłych i domagać się od władz sprawiedliwości.

Wnioski. Pożar w klubie w Kočani jest jednym z najtragiczniejszych wydarzeń, do jakich doszło na Bałkanach w ostatnich latach. Porównywany jest do tragedii, która miała miejsce również w klubie nocnym w Bukareszcie w 2015 r. Zginęły wówczas 64 osoby. W związku z tym wydarzeniem oraz organizowanymi wówczas w całej Rumunii masowymi demonstracjami, ówczesny premier Victor Ponta zmuszony był podać się do dymisji.

Mając na uwadze doświadczenie rumuńskie, ale także serbskie (organizowane od miesięcy masowe protesty studenckie), władze Macedonii Północnej podjęły natychmiastowe działania w celu wyjaśnienia przyczyn katastrofy oraz znalezienia i ukarania winnych. Jest to pierwsze poważne wyzwanie, z którym musi się zmierzyć rząd premiera H. Mickoskiego. To właśnie on w ubiegłorocznych wyborach parlamentarnych („Komentarze IEŚ”, nr 1118) obiecywał przeprowadzenie gruntownych reform wewnętrznych, wzmocnienie rządów prawa oraz zdecydowaną walkę z korupcją. Korupcja od lat stanowi poważny problem tego bałkańskiego państwa (podobnie zresztą jak pozostałych państw regionu). W aktualnym (2024 r.) Indeksie Percepcji Korupcji (Corruption Perceptions Index, CPI), przygotowywanym przez Transparency International, Macedonia Północna zajmuje 88 miejsce (na 180 państw)^[6].

Kolejne tygodnie pokażą, na ile rząd Macedonii Północnej będzie faktycznie zdeterminowany do wyjaśnienia powodów katastrofy i ukarania wszystkich, którzy się do niej przyczynili, niezależnie od ich przynależności politycznej. W innym przypadku protesty społeczne mogą się nasilać. Społeczeństwo domaga się realizacji przez rząd obietnic wyborczych i przeprowadzenia wewnętrznych zmian w państwie. Macedończycy od lat wskazują na panującą w kraju korupcję, brak kultury przestrzegania prawa i poczucie bezkarności. Odpowiedzią na taką sytuację jest nasilająca się emigracja, szczególnie młodych i wykształconych Macedonek i Macedończyków.

^[1] Każde państwo może poprosić UE o pomoc w ramach tego mechanizmu, gdy sytuacja przerasta jego własne możliwości reagowania na katastrofy. „Ochrona ludności obejmuje zarówno działania prewencyjne mające ograniczyć skutki przyszłych sytuacji nadzwyczajnych bądź klęsk żywiołowych, jak i pomoc dostarczaną ludności w następstwie klęski żywiołowej bądź katastrofy spowodowanej przez człowieka”, https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/civil-protection/ (21.03.2025).

^[2] W wyniku pożaru zginęło 14 osób.

^[3] W wypadku zginęło 16 osób.

^[4] Należy dodać, że Ratko Dimitrovski, kiedy był burmistrzem miasta Kočani, odmówił wydania zezwolenia na działalność klubu, ponieważ obiekt nie spełniał podstawowych norm bezpieczeństwa.

^[5] Część studentów próbowała przerywać gwizdami przemówienie minister edukacji i nauki.

^[6] Corruption Perceptions Index, North Macedonia, https://www.transparency.org/en/countries/north-macedonia (21.03.2025).

[Fot. Tomislav Georgiev / Xinhua News Agency / Forum]