Wizyta prezydent Słowacji Zuzany Čaputovej w Polsce

Uwarunkowania spotkania. Wybór Polski na cel jednej z pierwszych oficjalnych wizyt zagranicznych pokazuje, że prezydent Zuzana Čaputová przypisuje relacjom polsko-słowackim duże znaczenie i jest zainteresowana ich dalszym rozwojem. Nowa prezydent wpisuje się w ten sposób w politykę swoich poprzedników, którzy uznawali Polskę za ważnego partnera politycznego. Szczególnie aktywny w tym zakresie był prezydent Andrej Kiska, który m.in. angażował się w Inicjatywę Trójmorza (TSI).

Z perspektywy Słowacji relacje polsko-słowackie są wciąż mniej intensywne niż relacje z Czechami, Węgrami, Niemcami czy Francją. Wynika to głównie z uwarunkowań historycznych, kulturowych, licznej mniejszości węgierskiej, ale także przynależności do strefy euro i uzależnienia gospodarczego od państw „starej” UE. Wyzwaniem dla rozwoju polsko-słowackiej współpracy wciąż pozostaje niedostatecznie rozwinięta infrastruktura transportowa i energetyczna oraz brak transgranicznego transportu publicznego. Wyjątkiem jest budowane obecnie międzynarodowe połączenie drogowe Via Carpatia. Na wspólną wymianę handlową negatywny wpływ miała również kampania przeciwko polskiej żywności, która przetoczyła się w ostatnich latach w słowackich mediach.

Wizyta Čaputovej odbyła się kilka tygodni po wyborach do Parlamentu Europejskiego, wygranych przez koalicję PS-Spolu, wspierającą ją w kampanii prezydenckiej. Ostatnie sondaże wskazują, że prodemokratyczne siły skupione wokół PS-Spolu mają duże szanse na zdobycie władzy po wyborach parlamentarnych w 2020 r. Aktualnie trwa proces konsolidacji opozycji i Čaputová może stać się nieformalnym liderem szerokiej proeuropejskiej koalicji chcącej odsunąć od władzy skompromitowany aferami Smer-SD.

Przebieg wizyty. Najważniejszym punktem wizyty Zuzany Čaputovej w Polsce było spotkanie z prezydentem Andrzejem Dudą. Podczas konferencji prasowej po spotkaniu prezydent Słowacji podkreśliła, że chce „kontynuować naszą tradycję wizyt w sąsiednich krajach i budowanie dobrych, przyjacielskich stosunków”. Zauważyła, że Polska jest dla Słowacji ważnym partnerem gospodarczym. Mówiła również o perspektywie rozwoju współpracy transgranicznej. Prezydent Duda zachęcał Čaputovą do zaangażowania się w Inicjatywę Trójmorza. Obie strony podkreślały konieczność rozbudowy polsko-słowackiej infrastruktury komunikacyjnej i energetycznej. Prezydent Duda wspomniał o zakończeniu budowy wspólnego interkonektora gazowego do 2021 r. W ocenie Čaputovej Polska i Słowacja powinny stać się liderami współpracy w zakresie robotyzacji, automatyzacji i zmian klimatycznych.

Zdaniem prezydent Słowacji, ważną rolę w relacjach polsko-słowackich odegrały wspólna historia oraz wartości. Čaputová stwierdziła, że Polska była dla Słowacji i całej Europy Środkowej wielką inspiracją. Wspomniała o współpracy dysydentów w czasach komunistycznych. Wymieniła Lecha Wałęsę, Tadeusza Mazowieckiego i Lecha Kaczyńskiego jako wybitnych polskich polityków, dzięki którym doszło do zjednoczenia Europy i rozwoju współpracy „wyszehradzkiej”. Przypomniała, że to Polska była pierwszym państwem w regionie, gdzie przeprowadzono częściowo wolne wybory i przywrócono wolność słowa.

Čaputová była zainteresowana stanem polskiego wymiaru sprawiedliwości. Prezydent Andrzej Duda przyznał na konferencji prasowej, że ich rozmowy w tym zakresie dotyczyły Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego, a konkretnie roli i znaczenia tego organu w systemie polskiego sądownictwa, sposobu wyboru sędziów. Prezydent Słowacji zapowiedziała, że będzie dalej przyglądać się reformie sądownictwa dyscyplinarnego w Polsce. Podkreśliła, że zależy jej na transparentności wyboru sędziów oraz jak najmniejszym upolitycznieniu wymiaru sprawiedliwości.

W czasie spotkania rozmawiano również o ochronie klimatu. Čaputová była zainteresowana stanowiskiem Polski wobec celu osiągnięcia neutralności klimatycznej UE do 2050 r. (zob. Komentarze IEŚ, nr 50/2019). Prezydent Duda przekonywał, że Polska wciąż jest państwem na dorobku i z tego powodu transformacja gospodarcza nie może być realizowana kosztem poziomu życia społeczeństwa. Zapewnił, że w niedalekiej przyszłości w Polsce będzie więcej energii odnawialnej, a coraz mniej energii pochodzącej z tradycyjnych źródeł. Wskazywał także, że Polska dąży do równowagi emisyjnej m.in. dzięki akcji sadzenia lasów.

Tematem rozmów były również kwestie bezpieczeństwa, zwłaszcza w związku ze wspólnym sąsiedztwem Polski i Słowacji z Ukrainą. Prezydenci zadeklarowali, że będą dążyli do zapewnienia stabilności, pełnej suwerenności i integralności terytorialnej wschodniego sąsiada. Zapowiedzieli podejmowanie działań na rzecz zakończenia okupacji Donbasu, Ługańska i Krymu. Stwierdzili również, że będą wspierali reformy wewnętrzne i proeuropejskie dążenia Ukrainy. Čaputová podkreśliła, że współpraca z Rosją nie będzie możliwa, dopóki państwo to będzie łamać prawo międzynarodowe. Ponadto prezydenci zgodnie stwierdzili, że w świetle obecnych relacji z Rosją niezbędna jest jedność NATO. Ich zdaniem, Pakt powinien pozostać podstawowym filarem obrony i bezpieczeństwa Polski i Słowacji, a jedność sojuszników powinna być kluczowym warunkiem jego dobrego funkcjonowania.

Po briefingu prezydentów odbyło się wspólne śniadanie robocze obu delegacji. Następnie zorganizowano spotkanie prezydent Čaputovej z marszałkami Sejmu i Senatu. Podczas spotkania z premierem Mateuszem Morawieckim zostały poruszone m.in. kwestie z zakresu stosunków dwustronnych, w tym polsko-słowackich relacji gospodarczych, a także dotyczące współpracy na arenie międzynarodowej.

Wnioski. Spotkanie z prezydentem Dudą miało charakter koncyliacyjny. Čaputová, w przeciwieństwie do wizyty w Budapeszcie, nie krytykowała władz polskich za kontrowersyjne, jej zdaniem, reformy wewnętrzne. Nie wspierała również werbalnie opozycji, jak to miało miejsce podczas wizyty w Pradze. Jako pewien gest symboliczny wobec władz polskich należy odebrać wymienienie Lecha Kaczyńskiego jako jednego z twórców polskiej transformacji. Wyważone stanowisko Čaputovej wobec polskiego rządu wynikać może m.in. ze zbliżających się jesiennych wyborów parlamentarnych w Polsce i chęci niemieszania się w sprawy wewnętrzne w tym przedwyborczym okresie. Ponadto polskie media publiczne nie atakowały prezydent Słowacji, tak jak to miało miejsce na Węgrzech. Była ona tam określana m.in. jako agentka George’a Sorosa. Deklaracja Čaputovej dotycząca wsparcia rozwoju infrastruktury komunikacyjnej między obu państwami pozwala patrzeć z optymizmem na jej podejście do TSI. Pozytywnie należy również ocenić wspólne stanowisko prezydentów wobec Ukrainy i Rosji.

Zauważalne są różnice między obecnymi władzami polskimi a prezydent Čaputovą w wielu zasadniczych kwestiach dotyczących polityki europejskiej. Niewątpliwie oba państwa różni podejście do problematyki ekologicznej, czyli dziedziny, w której przez lata specjalizowała się Čaputová. W czerwcu prezydent Słowacji wspólnie z premierem Peterem Pellegrinim zadeklarowali wsparcie dla celu osiągnięcia neutralności klimatycznej UE do 2050 r. Polska oraz pozostałe państwa V4 dystansują się od tego rodzaju polityki, która może mieć wpływ na ich rozwój gospodarczy. Prezydent Słowacji zapowiedziała obserwowanie sądownictwa dyscyplinarnego w Polsce. Należy pamiętać, że polska reforma sądownictwa cały czas jest przedmiotem sporu z instytucjami UE. Pewne pole rywalizacji mogą stanowić zabiegi o teki komisarzy w Komisji Europejskiej. Čaputová zapowiedziała, że poprze kandydaturę Maroša Šefčoviča na komisarza ds. energetyki. Strona polska, która wystawiła Krzysztofa Szczerskiego, bliskiego współpracownika Andrzeja Dudy, również jest zainteresowana objęciem stanowiska związanego z energetyką lub kwestiami gospodarczymi. Wizyta prezydent Słowacji w Polsce nie stanowi przełomu w relacjach polsko-słowackich, ale tworzy dobry klimat do dalszej współpracy.