Nowa polityka zagraniczna Słowacji: wzmocnienie orientacji transatlantyckiej i aktywna współpraca regionalna

Transatlantyckie zakotwiczenie Słowacji. Niekwestionowanymi filarami polityki bezpieczeństwa i obrony Słowacji w programie są: członkostwo w NATO oraz silne więzi transatlantyckie. Słowacja dąży do aktywnego promowania strategicznych i wzajemnie korzystnych stosunków między UE a USA. Władze słowackie deklarują wspieranie rozbudowy zdolności militarnych w ramach wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony UE. Zdaniem Słowaków, Unia bez własnych sił zbrojnych nie może spełnić swoich ambicji, by stać się liczącym się graczem na arenie międzynarodowej. Zwraca się również uwagę na rosnące zagrożenia hybrydowe, które wymagają wzmocnienia zdolności zapobiegania im na szczeblu krajowym i międzynarodowym.

USA określone są w programie jako „kluczowy sojusznik” Słowacji ze względu na swoje unikalne zdolności militarne niezbędne do obrony zbiorowej, jakich nie posiadają europejscy sojusznicy. Słowacja deklaruje udział swoich sił zbrojnych w zagranicznych misjach i operacjach wojskowych, pod warunkiem że będzie to zgodne z prawem międzynarodowym i polityką bezpieczeństwa tego państwa. Rząd zakłada stabilność i przewidywalność wydatków na obronę, dążąc do osiągnięcia poziomu 2% PKB do 2024 r. W ramach planowanych środków finansowych na wojsko co najmniej 20% ma być przeznaczone na uzbrojenie i badania, co będzie zgodne z kryteriami NATO i UE. Zakłada się również stopniowe zwiększanie wydatków na badania w dziedzinie obronności – do poziomu 1% budżetu obronnego.

Cele polityki europejskiej Słowacji. W dokumencie widoczny jest pewien pesymizm dotyczący stanu integracji europejskiej. Zdaniem autorów programu, obecnie UE przechodzi najtrudniejszy okres od momentu swojego powstania. Zwracają oni uwagę na trwający od dekady kryzys, brexit oraz brak niezbędnych reform. Skutkiem tego jest spadek zaufania do instytucji unijnych, zmniejszenie wpływu UE na świat, a także rosnące napięcia wewnętrzne. Podkreśla się, że UE stoi przed koniecznością ukończenia projektów stanowiących podstawy integracji europejskiej, w szczególności jednolitego rynku, unii gospodarczej i walutowej. Wśród wyzwań wymienia się również równoległe reagowanie na zmiany klimatu, cyfryzację, automatyzację, presję migracyjną i zmiany demograficzne. Kolejnym sprawdzianem dla UE mają być obecne wydarzenia wywołane globalną pandemią COVID-19.

W programie zauważalna jest chęć reformy UE. W polityce europejskiej rząd Słowacji stawia sobie następujące cele: wzmocnienie postrzegania agendy europejskiej jako części polityk krajowych; rozwój rynku wewnętrznego UE; nacisk na tworzenie wysokiej jakości europejskiego prawodawstwa; ścisłe przestrzeganie zasad pomocniczości i proporcjonalności; przestrzeganie prawa unijnego przez instytucje europejskie i państwa członkowskie; unikanie obciążeń administracyjnych i regulacyjnych dla słowackich firm; wydajniejsza praca instytucji europejskich (np. jedna siedziba Parlamentu Europejskiego); utrzymanie równowagi instytucjonalnej między państwami członkowskimi a Parlamentem Europejskim i Komisją Europejską (m.in. poprzez odrzucenie koncepcji Spitzenkandidata na stanowisko przewodniczącego Komisji). Ponadto Słowacja chce zwiększyć wagę swojego głosu w UE poprzez tworzenie tzw. koalicji tematycznych w konkretnych kwestiach dotyczących polityki europejskiej, a także dąży do poprawy funkcjonowania praworządności na płaszczyźnie krajowej i unijnej.

Realizacja euroatlantyckiej orientacji Słowacji jest ułatwiona dzięki dotychczasowemu doświadczeniu nowego ministra spraw zagranicznych Ivana Korčoka. W ciągu 28 lat pracy w dyplomacji pełnił on funkcję m.in. stałego przedstawiciela przy UE, ambasadora w USA, ponadto w latach 2016-2017 był pełnomocnikiem rządu do spraw prezydencji Słowacji w Radzie Unii Europejskiej. Natomiast w 2003 r. pełnił funkcję szefa słowackiej delegacji do spraw rozmów akcesyjnych z NATO.

Rewitalizacja współpracy regionalnej. W nowym programie zauważalne jest duże zainteresowanie rozwojem współpracy w regionie Europy Środkowej i Wschodniej, zarówno na płaszczyźnie bilateralnej, jak i multilateralnej. Priorytetem polityki zagranicznej Słowacji ma być dalszy rozwój stosunków z sąsiadami. W dokumencie podkreśla się „ponadstandardowe” relacje z Czechami oraz „sprawdzoną współpracę” z Polską, Węgrami i Austrią. Władze słowackie deklarują kontynuację wspierania transformacji Ukrainy oraz jej dążeń do integracji europejskiej. Ponadto nie akceptują naruszenia integralności terytorialnej tego państwa. W programie nie wspomina się jednak, kto jest agresorem.

Za najważniejszy format współpracy regionalnej w programie uważana jest V4, dlatego Słowacja chce pozostać aktywnym członkiem tej organizacji. Jednak głównym kryterium przynależności do Grupy ma być skuteczne forsowanie własnych interesów oraz zwiększenie jej roli w kształtowaniu polityki UE. W dokumencie brakuje odwołania do innych formatów współpracy regionalnej, w które Słowacja jest mniej lub bardziej aktywnie zaangażowana. Nie wymienia się m.in. Inicjatywy Trójmorza (TSI), Trójkąta Sławkowskiego czy Bukareszteńskiej Dziewiątki. W dokumencie znajduje się jedynie enigmatyczny zapis o rozwoju „partnerstwa z innymi ugrupowaniami regionalnymi”.

Słowacja chce brać udział w rozwoju współpracy UE z państwami Partnerstwa Wschodniego po 2020 r. Ważnym obszarem polityki zagranicznej Słowacji ma pozostać również współpraca z państwami Bałkanów Zachodnich. Słowacja deklaruje wsparcie ich wysiłków na rzecz spełnienia ustalonych kryteriów członkostwa w UE. Zdaniem Słowaków, rozszerzenie Unii jest ważnym narzędziem stabilności i promocji własnych interesów w regionie. Na tym odcinku istnieje również pole do współpracy między obecnym rządem a byłym ministrem spraw zagranicznych Miroslavem Lajčákiem, który obecnie pełni funkcję specjalnego przedstawiciela UE do spraw dialogu Serbii i Kosowa. Natomiast ekspert i polityk Vladimír Bilčík jest nowym sprawozdawcą Parlamentu Europejskiego dla Serbii.

Na uwagę zasługują umieszczone w programie plany rozwoju infrastruktury transgranicznej. Od blisko trzech dekad istotną barierą w rozwoju relacji polsko-słowackich są słabo rozwinięte szlaki komunikacyjne. W nowym programie rządu uwzględnia się jednak kontynuację budowy autostrady D3 w regionie Kysúc w kierunku granicy z Polską. Ponadto zakłada się przygotowanie budowy drogi ekspresowej R4 z Preszowa do Polski, stanowiącej część korytarza transportowego Via Carpatia. Przy tym projekcie priorytetem władz słowackich jest północna obwodnica Preszowa, natomiast w zależności od ilości dostępnych środków finansowych ma być kontynuowana również rozbudowa trasy R4 w kierunku północnym, do granicy słowacko-polskiej. Na przygranicznej Orawie władze mają się skoncentrować na budowie drogi ekspresowej R3.

Wnioski dla Polski. Analiza nowego programu rządowego wskazuje, że kluczowe priorytety polityki zagranicznej Słowacji pozostają niezmienne. Podobnie jak poprzedni rząd, obecne władze Słowacji deklarują jako swoje cele strategiczne aktywne członkostwo w UE i NATO oraz współpracę z państwami sąsiednimi.Nowością w dokumencie jest oparcie bezpieczeństwa państwa na relacjach słowacko-amerykańskich. Dowartościowana została współpraca regionalna w ramach V4. Ma ona jednak stanowić element polityki europejskiej Słowacji. W przeciwieństwie do programu z 2016 r. w obecnym dokumencie nie wspomina się o Niemczech, które poprzedni rząd określił jako kluczowe państwo członkowskie UE i strategicznego partnera politycznego i gospodarczego Słowacji. Jest to o tyle zastanawiające, że państwo to wciąż pozostaje najważniejszym partnerem handlowym Słowacji oraz propagatorem tak ważnych dla obecnego rządu zasad multilateralizmu w polityce międzynarodowej. W dokumencie nie została wymieniona również Rosja jako potencjalny partner Słowacji. Jedynie w dość enigmatyczny sposób skrytykowano rosyjską agresję na Ukrainę, co stanowi niewątpliwie ukłon w stronę USA. Praktycznie pominięty został problem dyplomacji gospodarczej. W dwóch miejscach programu wymieniona została Polska, co wskazuje na możliwość nowego otwarcia we wzajemnych relacjach, szczególnie w zakresie rozbudowy infrastruktury transgranicznej. Wyzwanie stanowi brak informacji o sposobie zaangażowania się Słowacji w TSI, będącą strategicznym projektem polskiej polityki zagranicznej. Testem polityki nowego rządu w tym zakresie będzie kolejny szczyt TSI w Tallinie, który odbędzie się prawdopodobnie jesienią bieżącego roku. W dokumencie brakuje również informacji o planach dywersyfikacji dostaw ropy naftowej i gazu ziemnego na Słowację.