Interkonektor Polska-Słowacja i dywersyfikacja dostaw gazu ziemnego na Słowację

Interkonektor Polska–Słowacja: nowy szlak importowy. Słowacja od początku militarnej agresji Rosji na Ukrainę podejmuje szereg działań na rzecz dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego. Kluczowym projektem służącym temu zadaniu jest interkonektor Polska–Słowacja (Strachocina–Veľké Kapušany), który został już ukończony, ale komercyjnie ma zacząć działać od lipca 2022 r. (zdolność przesyłowa z Polski na Słowację ma wynieść 4,7 mld m³ gazu ziemnego rocznie, a w odwrotnym kierunku – 5,7 mld m³ rocznie). Tego typu infrastruktura umożliwi Słowacji import surowca z różnych kierunków, w tym z Norwegii, poprzez wykorzystanie infrastruktury nad Morzem Bałtyckim (terminal LNG w Świnoujściu oraz gazociąg Baltic Pipe). Bezpośrednie połączenie umożliwi realną, a nie jedynie techniczną dywersyfikację źródeł dostaw.

Dotychczas niemal całość importowanego gazu ziemnego pochodziła z Rosji, a poziom uzależnienia był jednym z najwyższych w całej Europie (ok. 90%). W tych okolicznościach Słowacja zdecydowała się na rozwiązania narzucone przez Kreml i w ramach długoterminowego kontraktu zapłaciła za odebrany surowiec w rublach (udało się nie naruszyć sankcji i jednocześnie spełniono wymóg dokonywania płatności przynajmniej częściowo w walucie rosyjskiej), co początkowo nie było takie oczywiste („Komentarze IEŚ”, nr 585). Pomimo wywiązania się z nowych warunków kontraktowych od początku lipca br. firma OAO Gazprom ograniczyła dostawy do spółki Slovenský plynárenský priemysel (SPP) o 50%, chociaż pierwsze mniejsze przesyły miały miejsce już w połowie czerwca (wówczas były mniejsze o ok. 10%).

Co ważne, na Słowacji nadal trwa proces zatłaczania surowca do magazynów, a mniejsze dostawy spowolnią całą sprawę. Mimo to poziom zapasów na początku lipca 2022 r. był prawie trzy razy większy niż w momencie ataku Rosji na Ukrainę, a więc wydaje się, że w tych okolicznościach uda się – pomimo trwających problemów – wypełnić magazyny do poziomu ustalonego przez państwa Unii Europejskiej (85% od 1 listopada br.). Temu celowi będą służyć dostawy z innych kierunków.

Dywersyfikacja dostaw gazu ziemnego. Słowacja w ostatnich tygodniach podejmuje działania na rzecz zmiany struktury importu gazu ziemnego i odcięcia się od dostaw z Rosji. Wicepremier i minister gospodarki Richard Sulík (SaS) wielokrotnie deklarował, że Słowacja już w pierwszej połowie lipca br. będzie miała w magazynach wystarczającą ilość surowca (osiągnie ok. 49% ich zapełnienia), aby zaspokoić potrzeby do końca sezonu grzewczego w marcu 2023 r., nawet jeśli gaz ziemny z Rosji przestanie być dostarczany. Jednocześnie przewodniczący komisji spraw gospodarczych w parlamencie słowackim Peter Kremský (OĽaNO) stwierdził, że Słowacja będzie zabezpieczona na zimę dopiero pod koniec sierpnia br. Ponadto firma SPP zawarła jeszcze w czerwcu 2022 r. dwa kontrakty na dostawy surowca – jeden z Norwegii (do końca 2022 r. zakontraktowany wolumen ma pokryć 32% zapotrzebowania Słowacji na surowiec) oraz drugi w formie skroplonej (ma zaspokoić 34% zapotrzebowania strony słowackiej na surowiec). Co ważne, w ramach drugiego z tych kontraktów dostawy mają być zapewnione poprzez terminale LNG w Chorwacji, Włoszech, Belgii oraz Wielkiej Brytanii, co pozwoli na odbiór dwóch metanowców każdego miesiąca.

Prowadzone są rozmowy z Polską, aby zapewnić dostawy gazu ziemnego także poprzez terminal regazyfikacyjny w Świnoujściu, a w przyszłości poprzez planowany w Gdańsku terminal typu FSRU o zdolnościach regazyfikacyjnych na poziomie 6 mld m³ (w Polsce trwają analizy dotyczące możliwości budowy jednej większej jednostki o mocy 12 mld m³ lub nawet dwóch mniejszych, z czego jedna mogłaby być wykorzystywana na potrzeby Polski, a druga dla odbiorców w innych państwach Europy Środkowej, w tym Słowacji. W chwili obecnej, przy wykorzystywaniu istniejącej infrastruktury, zgodnie z deklaracjami słowackich polityków poziom uzależnienia od Rosji spadł do 65%.

Dla Słowacji ważne są także ostatnie wypowiedzi strony chorwackiej, która wskazuje na możliwość rozbudowy terminala regazyfikacyjnego na wyspie Krk. Zgodnie z deklaracją miałby on zwiększyć swoją moc ponad dwukrotnie z poziomu 2,9 mld m³ do 6,1 mld m³ rocznie, a więc powyżej krajowych potrzeb. Pozostała ilość byłaby oferowana spółkom z państw Europy Środkowej (m.in. Słowacji) oraz Bałkanów. Niemniej strona chorwacka nie podaje terminu rozpoczęcia prac nad rozbudową infrastruktury oraz ich zakończania, a także w jakiej formie miałoby to nastąpić (np. wykorzystanie drugiego statku). Tym samym trudno jest wskazać, czy ostatecznie Słowacja będzie korzystać z tego kierunku dostaw, czy być może skoncentruje wysiłki na rzecz współpracy z Polską, tym bardziej że również terminal LNG w Kłajpedzie na Litwie może być rozbudowany z obecnego poziomu 3,75 mld m³ do 5,00-6,25 mld m³ rocznie.

Energetyka w programie nowej prezydencji w Grupie Wyszehradzkiej. W rozpoczętej w dniu 1 lipca 2022 r. rocznej prezydencji Słowacji w V4 energetyka zajmuje istotne miejsce, co związane jest z wojną rosyjsko-ukraińską. Zasadniczym celem strony słowackiej jest stopniowa likwidacja uzależnienia państw V4 od importu rosyjskich surowców energetycznych oraz dalsza dywersyfikacja źródeł i kierunków dostaw. Oprócz wspólnych działań na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa dostaw gazu ziemnego najważniejszym wyzwaniem dla V4 ma być polepszenie odpowiedniego poziomu dostaw niskoemisyjnej energii elektrycznej w perspektywie średnio- i długoterminowej.

W agendzie prezydencji zrównoważony bilans energetyczny jest warunkiem wstępnym zapewnienia odpowiednich, bezpiecznych, konkurencyjnych i przystępnych cenowo dostaw energii dla odbiorców indywidualnych i przemysłu. Słowacy wspólnie z partnerami z V4 planują szukać możliwości rozwoju regionalnej infrastruktury energetycznej, z naciskiem na realizację projektów wspólnego zainteresowania UE (PCI) oraz skuteczne wdrażanie czystych technologii (wodór, energetyka jądrowa, odnawialne źródła energii).

Warunkiem osiągnięcia neutralności klimatycznej w V4 i UE ma być, zdaniem Słowaków, zrównoważone wykorzystanie różnych źródeł energii i dalszy rozwój energetyki jądrowej. W szczególności ta ostatnia kwestia jest mocno promowana – wraz z oddaniem do eksploatacji trzeciego bloku elektrowni jądrowej Mochovce Słowacja zwiększy swoje możliwości eksportowe w kontekście energii elektrycznej. W ramach zaproponowanego przez Komisję Europejską Pakietu Dekarbonizacji Rynków Wodoru i Gazu państwa V4 powinny promować odpowiednią definicję gazu ziemnego jako ważnego paliwa przejściowego oraz tworzyć odpowiednie warunki rynkowe dla wszystkich rodzajów gazów zdekarbonizowanych.

Wnioski:

• Od rozpoczęcia wojny na Ukrainie władze Słowacji aktywnie działają na rzecz zmiany struktury importu gazu ziemnego. Z jednej strony nadal współpracują z Rosją w celu zwiększenia poziomu zgromadzonych zapasów w magazynach, a z drugiej podejmują negocjacje umożliwiające dostawy surowca z innych kierunków. Kluczowe znaczenie będzie miał w tym względzie interkonektor Polska–Słowacja, który będzie oddany do eksploatacji w odpowiednim dla Słowacji momencie, a więc w procesie stopniowego spadku dostaw z Rosji.
• Budowa połączenia pomiędzy Polską a Słowacją jest istotna nie tylko z punktu widzenia bezpieczeństwa energetycznego Słowacji, ale także innych państw Europy Środkowej (np. Republiki Czeskiej) oraz Ukrainy. Dodatkowo wraz z nową infrastrukturą nastąpi wzmocnienie relacji politycznych zarówno bilateralnych, jak i multilateralnych obu państw w ramach Inicjatywy Trójmorza, gdyż obecnie Słowacja bardzo słabo angażuje się w prace tego formatu regionalnego.
• Rosnące ceny energii, przyczyniające się do wzrostu inflacji i kosztów życia, stanowią obecnie jedno z najważniejszych wyzwań dla społeczeństwa i gospodarki Słowacji. Polityka dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego i ropy naftowej oraz rosnące znaczenie energii jądrowej w bilansie energetycznym tego państwa mają w kolejnych latach przyczynić się do stabilizacji sytuacji gospodarczej państwa. Tematyka energetyczna jest istotnym elementem słowackiej debaty politycznej zarówno w ramach koalicji rządowej (SaS vs. OĽaNO), jak i na linii rząd–opozycja. Rozwiązanie problemów związanych z dostawami węglowodorów oraz wysokimi cenami energii może stanowić klucz do zwycięstwa w kolejnych wyborach samorządowych i parlamentarnych.

[zdjęcie: budowa Interkonektora Polska–Słowacja / GAZ-SYSTEM S.A.]