Cyfryzacja Ukrainy

Wołodymyr Zełenski wskazywał transformację cyfrową Ukrainy jako jeden z celów swojej prezydentury. Wizja takiej transformacji została przedstawiona w projekcie „Państwo w smartfonie”, który zakłada, że do 2024 r. 75% mieszkańców Ukrainy będzie miało dostęp do narzędzi cyfrowych i umiejętność posługiwania się nimi, a 90% usług publicznych będzie świadczonych elektronicznie. Biorąc pod uwagę tempo wdrażania zmian cyfrowych, potencjał branży IT oraz trendy globalne przyśpieszone przez pandemię COVID-19 Ukraina jest na dobrej drodze do „skoku cyfrowego”. Systemowa transformacja cyfrowa nie ma alternatywy, od jej przebiegu i rezultatów zależy pozycja państwa w regionie oraz na arenie międzynarodowej.

Start przed „skokiem cyfrowym”. W 2018 r. rozpoczęła pracę Rada Koordynacyjna ds. Rozwoju Gospodarki i Społeczeństwa Cyfrowego. Jej zadaniem była organizacja procesu transformacji cyfrowej jako głównego kierunku rozwoju Ukrainy w oparciu o Cyfrową agendę Ukrainy z 2016 r. oraz Koncepcję rozwoju gospodarki i społeczeństwa cyfrowego na lata 2018-2020. Następnie ponad 60 zadań transformacji zostało zdefiniowanych w Państwowej strategii rozwoju regionalnego do 2027 r. (zatwierdzonej 5 sierpnia 2020 r.). W pierwszym etapie 2021-2023 strategia określa następujące priorytety: zwiększenie nawyków cyfrowych społeczeństwa, dostęp do internetu szerokopasmowego, implementacja e-usług publicznych, rozwój instrumentów demokracji bezpośredniej. Trwają prace nad ogólnopaństwowym Programem rozwoju cyfrowego regionów oraz programami dla poszczególnych punktów na mapie Ukrainy. Systemowe podejście do procesu oraz synergia polityków, urzędników, biznesu i społeczeństwa są kluczowe dla Ukrainy, która właśnie szykuje się do „skoku cyfrowego”, umożliwiającego wykorzystanie przewagi technologii cyfrowych we wszystkich sferach życia społeczno-gospodarczego.

Branża IT. Zapleczem cyfryzacji jest branża IT, która dostarcza gotowe rozwiązania oraz infrastrukturę twardą i miękką.Na ukraińskim rynku IT działa ok. 4 tys. firm i ok. 200 tys. pracowników, a jego potencjał jest największy w Europie Wschodniej. W 2020 r. Ministerstwo Transformacji Cyfrowej (MTC) uruchomiło 360 Tech Ecosystem Overview – bazę danych o środowisku IT: firmach, produktach, inwestorach i trendach branżowych.

Eksport usług IT w 2020 r. przekroczył 5 mld USD (8,3% eksportu usług ogółem). Zgodnie z szacunkami ministra transformacji cyfrowej, Mychajła Fedorowa, do 2025 r. wpływy z IT zwiększą się do 16,5 mld USD, liczba pracowników wzrośnie z 200 tys. do 450 tys., udział w PKB z 5% do 10%. Eksperci IT Ukraine Association szacują, że każdy pracownik branży IT stwarza 4 dodatkowe miejsca pracy. Przy założeniu, że do 2024 r. w branży będzie pracować 400 tys. osób, dodatkowe 1,6 mln osób o odpowiednich kwalifikacjach, o które trzeba zadbać już dziś, znajdzie pracę, co przyczyni się do ograniczenia bezrobocia. Firmy o przychodach ponad 100 mln USD do pozostania na Ukrainie ma zachęcać niższy podatek dochodowy od osób fizycznych, wynoszący 5%, a nie 18%. Aby nie doszło do przegrzania koniunktury rynkowej, 24 lutego 2021 r. rząd wydał rozporządzenie o uproszczonej procedurze migracyjnej dla informatyków zagranicznych. Przykładowym projektem zachęcającym firmy IT do przeniesienia działalności na Ukrainę jest IT Relocate Belarus – skierowany do firm białoruskich.

Instrumenty chmurowe. Cyfryzacja usług publicznych wymaga rozwiniętych platform chmurowych. 7 października 2020 r. MTC podpisało z Microsoft Ukraina porozumienie o realizacji programu Microsoft Azure Extension w zakresie infrastruktury chmurowej na kwotę ponad 500 mln USD. Będzie to platforma takich instrumentów, jak: AI (sztuczna inteligencja) i Machine Learning (uczenie maszynowe), Data collecting (zbieranie i analiza dużych danych) oraz IoT (Internet Rzeczy). Uruchomienie chmury wymaga odpowiedniej ustawy o technologiach chmurowych oraz serwerów do przechowywania danych na terytorium Ukrainy, a do tego niezbędne jest z kolei stworzenie centrum danych (żadne ze 160 centrów Azure nie znajduje się w Europie Środkowo-Wschodniej)[1]. Podstawą cyfryzacji jest zastosowanie sztucznej inteligencji. MTC przygotowało Koncepcję rozwoju sztucznej inteligencji na Ukrainie na okres 10 lat (2 grudnia 2020 r. zatwierdzoną przez rząd). Obejmuje ona 9 obszarów: edukację i kształcenie zawodowe, naukę, gospodarkę, cyberbezpieczeństwo, bezpieczeństwo informacyjne, obronność, zarządzanie usługami publicznymi, regulacje prawne, zasady etyczne AI, system sprawiedliwości.

Otoczenie infrastrukturalne. W maju 2020 r. MTC uruchomiło unikatowy i złożony projekt – DIJA, który obejmuje portal internetowy, aplikację mobilną, platformę biznesowo-inwestycyjną i platformę edukacyjną. Do 2024 r. będzie to jedyne miejsce do przechowywania dokumentów w wersji elektronicznej (takich jak paszport wewnętrzny i zewnętrzny, prawo jazdy, dowód rejestracyjny pojazdu). Jest to projekt eksperymentalny, dlatego też stale jest ulepszany i rozwijany. Według stanu na 20 marca 2021 r. w fazie wdrożenia są 94 projekty usług publicznych: e-notariat, e-demokracja, e-SOZ (system ochrony zdrowia), e-urząd, e-sport, e-statystyka, e-prawo.

W trakcie realizacji znajduje się kilka projektów infrastrukturalnych, m.in. UNITCity (dla ponad 300 firm i 15 tys. pracowników), Innovation District we Lwowie (na 10 ha dla 14 tys. pracowników) oraz IT Village w Nahorianach (134 domki na 17 ha). MTC od 2021 r. rozpoczęło współpracę z UNIT.City – pierwszym ukraińskim i jednym z największych w Europie Środkowo-Wschodniej parkiem innowacji. Centrum zostało założone w 2016 r. na terenie dawnej Fabryki Motocykli w Kijowie i tworzy wielofunkcyjny ekosystem urbanistyczny. Powstanie tam centrum B+R technologii 5G, będą realizowane projekty na rzecz wsparcia małych i średnich firm, ponadto uruchomiona zostanie platforma inwestycyjna w celu sieciowania potencjalnych inwestorów oraz przemysłu IT. W ciągu trzech lat sieć 4G obejmie zasięgiem 95% gospodarstw domowych, a w ciągu czterech lat sieć 5G wejdzie do największych miast Ukrainy.

Cyberbezpieczeństwo. W celu ochrony przed licznymi cyberatakami powołane zostało Narodowe Centrum Zasobów Informacyjnych Ukrainy, które odpowiada za ich przechowanie na bezpiecznych serwerach, kontrolę i bazę rezerwową na wypadek utraty danych. Według informacji Rady Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony (RBNiO) w 2020 r. na Ukrainie odnotowano ok. 1 mln ataków, a Służba Bezpieczeństwa Ukrainy wszczęła 496 postępowań karnych w sprawach cyberprzestępstw. Narodowe Centrum Koordynacji Cyberbezpieczeństwa (NCKC) przy RBNiO podpisało memoranda o współpracy z ok. 30 prywatnymi firmami, umożliwiające wymianę informacji o cyberzagrożeniach i incydentach z zakresu cyberobrony w celu szybkiego reagowania i zapobiegania potencjalnym atakom. 10 lutego 2021 r. Ukroboronprom we współpracy z NCKC zainaugurował powstanie Centrum Operacyjnego ds. Cyberbezpieczeństwa (COC) w celu przeciwdziałania cyberatakom w sektorze publicznym, wymiany danych między organami ścigania, agencjami rządowymi, a także szkolenia specjalistów i ochrony informacyjnej przedsiębiorstw.

Jednolity Rynek Cyfrowy UE. 17 grudnia 2020 r. MTC przedstawiło Mapę drogową integracji Ukrainy z Jednolitym Rynkiem Cyfrowym UE. Przewiduje ona wdrożenie 75 regulacji unijnych, realizację 141 zadań przez 29 organów państwowych w terminie do 2023 r. w celu wprowadzenia standardów i norm unijnych w sektorze telekomunikacyjnym Ukrainy zgodnie z Kodeksem łączności elektronicznej UE. Implementacja strategii pozwoli na zwolnienie częstotliwości dla rozwoju sieci 5G, transformację dotychczasowego regulatora usług telekomunikacyjnych, wprowadzenie tożsamego z unijnym systemu cyberbezpieczeństwa oraz wprowadzenie Ukrainy do Indeksu gospodarki i społeczeństwa cyfrowego UE. Zmniejszenie różnic w obszarze usług cyfrowych między Ukrainą a UE pozwoli na zmniejszenie kosztów transakcyjnych, a także wzrost efektywności i produktywności gospodarki. Według prognoz integracja z JRC spowoduje wzrost eksportu towarów do UE o 11,8%-17% i usług o 7,6%-12,2%, PKB o 2,4%-12,1%, jakości życia o 3,6%-7,8%.

Wnioski. Pandemia COVID-19 uwypukliła potrzebę przyśpieszenia procesu świadczenia e-usług oraz eliminacji barier transformacji cyfrowej. Proces utrudnia brak standaryzacji usług, jednolitych zapisów czy zunifikowanych rejestrów, co wydłuża czas ich realizacji. Problemem jest także drenaż mózgów – ok. 40% najlepszych specjalistów wyemigrowało, w tym ponad połowa do Polski. Ukraina buduje od podstaw nowoczesną infrastrukturę informacyjną i komunikacyjną, instrumenty chmurowe, serwery i centra danych. Biorąc pod uwagę tempo wdrażania zmian cyfrowych i potencjał branży IT, Ukraina jest na dobrej drodze do „skoku cyfrowego”. Integrując się z Jednolitym Rynkiem Cyfrowym UE zarówno w zakresie usług telekomunikacyjnych, jak i systemu cyberbezpieczeństwa, państwo to realizuje część umowy stowarzyszeniowej z UE, dotyczącą utworzenia głębokiej i kompleksowej strefy wolnego handlu. Zbliżenie cyfrowe pozwoli na modernizację gospodarki, jej większą wydajność i efektywność. Cyfryzacja usług publicznych przyczyni się do zmniejszenia kosztów funkcjonowania państwa oraz ograniczenia wydatków rządowych. Zwiększanie umiejętności cyfrowych społeczeństwa będzie pomocne w walce z dezinformacją i propagandą rosyjską. Rozwój branży IT spowoduje pojawienie się nowych miejsc pracy oraz wzrost PKB. Jednak całkowita transformacja cyfrowa będzie zależała od bilansu wykorzystanych możliwości i utraconych szans. Ważne, aby Ukraina zadbała o bezpieczeństwo danych i informacji oraz wyeliminowała zjawiska korupcyjne i przestępcze, które mogą podważyć efektywność podjętych kroków.

[1] W 2020 r. rozpoczęła się realizacja projektu Polska Dolina Cyfrowa na kwotę ok. 1 mld USD. Polega on na ulokowaniu w Polsce centrum danych 59. regionu Azure na potrzeby usług cloud computing dla tzw. Trójmorza, czyli łącznie 12 państw od Bałtyku po Morze Czarne i Adriatyk: Polski, Austrii, Bułgarii, Chorwacji, Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Rumunii, Słowacji, Słowenii i Węgier, czyli dla ok. 120 mln mieszkańców.