Wybory prezydenckie w Finlandii wygrał Alexander Stubb, który 11 lutego 2024 r., w drugiej turze, niewielką różnicą głosów pokonał Pekkę Haavisto. W systemie politycznym Finlandii kompetencje prezydenta dotyczą głównie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. W tej domenie przyszły prezydent zamierza kontynuować linię swojego poprzednika – Sauli Niinistö (2012-2024). Prezydent elekt zwraca uwagę na szereg wyzwań i zapowiada nową erę, opartą na ugruntowaniu pozycji Finlandii w NATO, pogłębieniu stosunków dwustronnych z kluczowymi partnerami oraz konsekwentnym izolowaniu Rosji.
Wyniki drugiej tury wyborów prezydenckich: niewielka wygrana faworyta. Przy frekwencji wynoszącej 70,7% Alexander Stubb został wybrany na trzynastego prezydenta Finlandii, który 1 marca 2024 r. rozpocznie swoją sześcioletnią kadencję[1].
Alexander Stubb uzyskał 51,6% głosów (głosowało na niego niecałe 1,6 mln Finów) i wygrał niewielką różnicą głosów ze swoim konkurentem – Pekką Haavisto (48,4%, niemal 1,5 mln głosów). Wygrana Stubba nie była zaskoczeniem, ponieważ był on jednym z faworytów sondaży, przeprowadzanych regularnie w ostatnim kwartale 2023 r. i na początku 2024 r. Zwyciężył również w pierwszej turze wyborów (28 stycznia 2024 r.), w której zdobył najwięcej głosów („Komentarze IEŚ”, nr 1046). Pomimo tego końcowe wyniki obu kandydatów były bardzo zbliżone i najniższe w historii wyborów prezydenckich w Finlandii (różnica to tylko 3,2 p.p.). Z pewnością prezydentowi elektowi pomogła udana i widoczna kampania. W jej trakcie udało mu się uniknąć wpadek, z których był znany w latach 2004-2016, gdy piastował kilka ważnych stanowisk politycznych, m.in. funkcję premiera Finlandii (2014-2015), ministra spraw zagranicznych (2008-2011), ministra spraw europejskich i handlu (2011-2014) oraz ministra finansów (2015-2016). Konsensualny charakter kampanii, w której kandydaci odnosili się do siebie z szacunkiem, został dostrzeżony również w mediach międzynarodowych, komentujących przebieg i wyniki wyborów.
Kompetencje prezydenta Finlandii. Obecny zakres uprawnień prezydenta Finlandii znacząco różni się od tego z czasów zimnej wojny. W latach 1956-1982 funkcję tę sprawował Urho Kalevi Kekkonen, który czterokrotnie zdobywał urząd w systemie kolegiów prezydenckich. W tym okresie prezydent zarządzał relacjami z ZSRR i wykorzystywał je do kształtowania niemal każdej dziedziny polityki. Istotnym składnikiem tych stosunków była praktyka układania i dostosowywania polityki do oczekiwań Związku Radzieckiego, określana mianem finlandyzacji. Po zakończeniu zimnej wojny uprawnienia prezydenta zostały ograniczone: utracił on możliwość jednostronnego rozwiązania parlamentu i rozpisania nowych wyborów. Zgodnie z reformą przeprowadzoną w 1991 r. prezydent jest wybierany na sześcioletnią kadencję w wyborach powszechnych, dwuetapowych (jeśli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości) i ponownie może być wybrany tylko raz.
Zmiana ta oznaczała przejście od systemu półprezydenckiego w kierunku republiki parlamentarno-gabinetowej. Prezydent jest głową państwa, a jego kompetencje w polityce wewnętrznej są ograniczone. Powołuje i odwołuje ministrów, niektórych wysokich rangą urzędników służby cywilnej i sędziów Sądu Najwyższego. Wreszcie, na wniosek premiera prezydent może, w uzasadnionych przypadkach, zarządzić przedterminowe wybory parlamentarne. Prezydent ma konstytucyjną rolę w polityce zagranicznej, którą prowadzi we współpracy z rządem. Jest także głównym dowódcą sił obronnych Finlandii i reprezentuje Finlandię na spotkaniach NATO.
Ustępujący prezydent Sauli Niinistö (2012-2024) zdołał wypracować sobie bardzo wysokie poparcie społeczne – jego działania pozytywnie ocenia ponad 90% Finów. Przez większość obywateli Niinistö, określany czasem mianem „zaklinacza Putina” (ze względu na utrzymywanie przed pełnoskalową agresją Rosji na Ukrainę osobistych relacji z prezydentem Władimirem Putinem, które kilkukrotnie pozwoliły Finlandii na obniżenie napięcia, np. w trakcie kryzysu migracyjnego 2015-2016), postrzegany był jako przywódca stabilny, ostrożny i rozważny. Jego poglądy na sprawy międzynarodowe rzadko były kwestionowane przez innych polityków, a wypowiedzi były odbierane przez pryzmat wyznaczania i definiowania trendów w polityce zagranicznej i bezpieczeństwa.
Kontynuacja polityki zagranicznej prezydenta Niniistö. Prezydent elekt Stubb obejmuje urząd w trudniejszej niż jego poprzednik sytuacji międzynarodowej („Komentarze IEŚ”, nr 901). Dla Finlandii, graniczącej na odcinku 1340 kilometrów z Rosją, oznacza to, że polityka zagraniczna ma ponownie wymiar wręcz egzystencjalny. Utrzymująca się presja migracyjna na wschodnią granicę („Komentarze IEŚ”, nr 1005) oraz pojawiające się przypadki nielegalnego przekraczania „zielonej” granicy przyczyniły się do podjęcia decyzji o przedłużeniu zamknięcia wszystkich przejść granicznych z Rosją do połowy kwietnia 2024 r. oraz pobytu funkcjonariuszy FRONTEX-u do lata 2024 r. Zauważalne są również nowe wyzwania o charakterze asymetrycznym, dotyczące m.in. szpiegostwa, zakłócania sygnału GPS, wrogich działań w cyberprzestrzeni oraz dezinformacji („Komentarze IEŚ”, nr 1043).
Pierwsze wypowiedzi prezydenta elekta wskazują, że chce on kontynuować linię prezydenta Niinistö, której efektem był „kopernikański przewrót” w doktrynie i praktyce polityki bezpieczeństwa Finlandii, związany z akcesją do NATO i rezygnacją z polityki niezaangażowania („Prace IEŚ” nr 13/2023). Debaty dotyczące kierunków polityki międzynarodowej w trakcie kampanii prezydenckiej dowiodły, że ta linia polityki cieszy się ogromnym poparciem społeczeństwa i polityków różnych partii. Zatem w najbliższym okresie polityka zagraniczna Finlandii będzie się opierała na umacnianiu członkostwa w NATO, polityce wobec Rosji opartej na skutecznym odstraszaniu, wzmacnianiu obrony narodowej (pomimo konieczności prowadzenia restrykcyjnej polityki fiskalnej i redukcji długu publicznego, wydatki na obronę szacowane są na poziomie 2,3% PKB) i kontynuacji wsparcia dla walczącej Ukrainy (łączna wartość dotychczasowej pomocy dla Ukrainy wynosi 2,3 mld euro).
Nowa era i elementy zmiany. Obok kontynuacji linii Niinistö, prezydent elekt Stubb zapowiada otwarcie nowego okresu obecności Finlandii w NATO, co oznacza, że era pozimnowojennego militarnego niezaangażowania dobiegła końca. Najważniejszym zadaniem Stubba, zadeklarowanym przez niego w trakcie pierwszej konferencji prasowej, jest umocnienie Finlandii w rdzeniu NATO. Wraz z oczekiwanym zakończeniem procesu rozszerzenia Sojuszu o Szwecję, konieczna jest dalsza integracja Fińskich Sił Zbrojnych ze strukturami NATO. W trakcie spotkania ministrów obrony NATO w Brukseli 15 lutego 2024 r., minister obrony Finlandii Antti Häkkänen przedstawił gotowość do przyjęcia niższego szczebla dowodzenia sił lądowych NATO, dowództwa części sił wzmocnionej wysuniętej obecności (prawdopodobnie w formie jednostki integracji sił NATO – NFIU), a także wspierania działań wywiadowczych i obserwacyjnych Sojuszu. Wszystkie te działania mają umożliwić poprawę świadomości dotyczącej sytuacji bezpieczeństwa i ruchów wojskowych w Europie Północnej.
Istotnym elementem umocnienia pozycji Finlandii w sferze bezpieczeństwa będzie również pogłębienie stosunków dwustronnych – przede wszystkim z USA (niezależnie od tego, kto będzie rządził po wyborach 5 listopada 2024 r.), z państwami nordyckimi i bałtyckimi oraz Wielką Brytanią. Alexander Stubb zapowiada również konsekwentne izolowanie Rosji, co będzie pewną nowością w historii politycznej Finlandii, ponieważ w przeszłości kontakty z prezydentem Rosji należały do głównych zadań prezydenta. Zmiana ta wynika z faktu, iż w dającej się przewidzieć przyszłości między Helsinkami a Moskwą nie będzie żadnych stosunków politycznych, a sam Stubb określa politykę Rosji jako imperialistyczną, rewizjonistyczną, ekspansywną i agresywną[2]. Oznacza to również, że prezydent elekt Stubb będzie prawdopodobnie chciał znaleźć dla siebie miejsce w innych obszarach polityki międzynarodowej, zdominowanej dotychczas przez rząd. Dotyczy to m.in. spraw UE, którymi interesuje się zawodowo i naukowo od dawna (w tym wspólną polityką zagraniczną i bezpieczeństwa), oraz relacji z Chinami i państwami zaliczanymi do tzw. Globalnego Południa. Stubb, określający siebie w trakcie kampanii mianem „realisty opartego na wartościach”, w dotychczasowych wypowiedział dał się poznać jako zwolennik ograniczania ryzyka (de-risking) nadmiernego uzależnienia się od Chin, a nie zerwania z chińską gospodarką (decoupling).
Wnioski
[1] Podobnie jak w pierwszej turze, rekordowa liczba obywateli (ok. 2 mln, tj. 46,4%) oddała głos w trakcie głosowania przedterminowego, które było możliwe w dniach 31 stycznia – 6 lutego 2024 r. (poza granicami Finlandii głosowanie przedterminowe zakończyło się 3 lutego 2024 r.).
[2] EUI, Alex Stubb on why Mearsheimer is wrong about the war in Ukraine, 08.07.2022, https://www.eui.eu/news-hub?id=alex-stubb-on-why-mearsheimer-is-wrong-about-the-war-in-ukraine
[Zdj. Alexander Stubb / X]
Damian Szacawa
Komentarze IEŚ 1059 (35/2024)
Finlandia u progu prezydencji Alexandra Stubba: ciągłość i zmiana