Bułgaria: modernizacja sił zbrojnych

W ciągu ostatnich dwóch lat władze Bułgarii opracowały najbardziej kompleksowy i kosztowny program modernizacji sił zbrojnych od lat 70. XX wieku. Zakup nowoczesnego i przystosowanego do standardów NATO sprzętu wojskowego wzmocni pozycję Bułgarii w ramach Sojuszu oraz wyeliminuje jedno z narzędzi rosyjskiego wpływu na politykę wewnętrzną, jakim było uzależnienie bułgarskich sił zbrojnych od rosyjskich części zamiennych, licencji i napraw.

(Nie)potrzebna modernizacja. Do czasu pełnoskalowej rosyjskiej agresji na Ukrainę Bułgaria pozostawała jednym z państw NATO najbardziej zależnych od współpracy z Federacją Rosyjską w obszarze uzbrojenia wojskowego. Chociaż Bułgaria przystąpiła do NATO w 2004 r. i uczestniczy aktywnie w wielu misjach Sojuszu, to kolejne rządy nie traktowały modernizacji armii jako priorytetu. Stąd zakupy nowego sprzętu dla bułgarskich sił zbrojnych były wybiórcze i nie stanowiły części szerszej strategii.

W momencie rozpoczęcia przez Rosję pełnoskalowej wojny na terytorium Ukrainy Bułgaria znalazła się zatem w niekorzystnym położeniu – z przestarzałym sprzętem wojskowym, brakującymi etatami w wojsku, niejasną wizją modernizacji poszczególnych rodzajów sił zbrojnych oraz uzależnieniem od rosyjskiego wsparcia w utrzymywaniu zdolności operacyjnej bułgarskiego lotnictwa (zob. „Komentarze IEŚ”, nr 526). Dopiero w 2019 r. parlament Bułgarii podjął decyzję o zakupie ośmiu samolotów F16 Block70, które zgodnie z umową z koncernem Lockheed Martin, miały zostać dostarczone w latach 2023-2024 i zastąpić kilka ostatnich MiG29, używanych do dziś przez bułgarskie lotnictwo.

Kryzys polityczny w latach 2021-2023 również wpłynął na skuteczność działań władz Bułgarii w sprawie modernizacji sił zbrojnych. Wprawdzie w 2020 r. przeprowadzono strategiczny przegląd obrony, ale dopiero po lutym 2022 r. podjęto konkretne działania w celu wzmocnienia sił zbrojnych. Nawet jednak w obliczu otwartej rosyjskiej agresji na Ukrainę nie było politycznego konsensusu wokół modernizacji, a prorosyjskie ugrupowania w bułgarskim parlamencie – Bułgarska Partia Socjalistyczna (Българска Социалистическа Партия, BSP) oraz Odrodzenie (Възраждане) – konsekwentnie głosowały przeciwko każdej próbie modernizacji bułgarskich sił zbrojnych. Również prezydent Rumen Radew, były pilot i dowódca bułgarskich sił powietrznych, choć popierał modernizację, opowiadał się za nieudzielaniem Ukrainie śmiercionośnej pomocy wojskowej oraz zniesieniem sankcji wobec Rosji.

Z kolei słabe i niestabilne kolejne bułgarskie parlamenty w tym okresie nie były w stanie sprawnie współpracować z prezydentem w kwestii obronności. Dopiero powstanie jednoznacznie prozachodniego rządu Denkow-Gabriel (zob. „Komentarze IEŚ”, nr 865), który został utworzony w ramach koalicji partii reformatorskich Kontynuujemy Zmianę – Demokratyczna Bułgaria (Продължаваме промяната – Демократична България, KZ-DB) oraz partii byłego premiera Bojko Borisowa Obywatele na rzecz Europejskiego Rozwoju Bułgarii (Граждани за европейско развитие на България, GERB), zapewniło niezbędną większość parlamentarną oraz społeczną legitymację do przyśpieszenia procesu modernizacji sił zbrojnych.

Programy priorytetowych wydatków inwestycyjnych. We wrześniu 2022 r. rząd tymczasowy premiera Gyłyba Donewa przyjął program priorytetowych wydatków inwestycyjnych Ministerstwa Obrony. Program zawiera tylko wydatki powyżej 100 mln lewów (ok. 55 mln dolarów), wymagające zgody parlamentu. Wśród kluczowych założeń programu znalazła się zasada, że modernizacja dotyczyć będzie wyłącznie sprzętu zgodnego ze standardami operacyjnej kompatybilności NATO. Ponadto uwzględniono możliwość rozwoju współpracy strategicznej z innymi państwami w formule międzyrządowej, a także zadeklarowano udział w wielonarodowych projektach rozwojowych w ramach UE i NATO, jak również udział w PESCO. Do 2026 r. w programie zaplanowano zakup: kołowych wozów opancerzonych na potrzeby nowej brygady zmechanizowanej, haubic w standardzie NATO (155 mm), systemów artylerii rakietowej wysokiej mobilności, kolejnych ośmiu samolotów F16 Block70, nowych radarów 3D, wysokiej jakości dronów, artylerii nabrzeżnej oraz łodzi podwodnych o napędzie diesel-elektrycznym, a także stworzenie systemu obrony przeciwlotniczej dla brygady zmechanizowanej. Z kolei do 2032 r. zaplanowano zakup kutrów rakietowych, taktycznych systemów komunikacji oraz pojazdów inżynieryjnych. Ostatecznie jednak program rządu tymczasowego Gyłyba Donewa nie doczekał się akceptacji parlamentu, ponieważ w czerwcu 2023 r. rząd Denkow-Gabriel wycofał program celem jego uzupełnienia.

30 listopada 2023 r. rząd Denkow-Gabriel przedstawił nowy program wydatków inwestycyjnych, poszerzony o kolejne pozycje. Zakładał on zapewnienie wsparcia komunikacyjnego dla sztabu dywizji, nabycie systemów rakietowych średniego i dalekiego zasięgu, zakup helikopterów bojowych, okrętów obrony przeciwminowej oraz zwiększenie zdolności pokonywania przeszkód ziemnych i wodnych. Ponadto dodano cztery projekty infrastrukturalne, mające na celu: zapewnienie warunków lokalowych dla sztabu dywizji; rozwój infrastruktury dla jednostek wielonarodowej grupy bojowej; budowę i modernizację infrastruktury portowej w Warnie do końca 2024 r. i Burgas do 2027.

W nowej wersji programu za priorytetowe uznano następujące inwestycje: zakup kołowych wozów opancerzonych, radarów 3D, artylerii nabrzeżnej, zapewnienie wsparcia komunikacyjnego dla sztabu dywizji oraz nabycie systemów rakietowych średniego i dalekiego zasięgu. Powyższe wydatki mają zostać pokryte z budżetu państwa przy założeniu, że wydatki na obronność będą wynosić 2% PKB do 2032 r., oraz przy wsparciu uzyskanym w ramach amerykańskich oraz unijnych mechanizmów finansowania. Według założeń programu Bułgaria nie będzie natomiast obecnie inwestować w nowe czołgi, pozostając przy modernizacji swoich czołgów T-72 oraz modernizując elektronikę samolotów szturmowych SU-25.

Postępy w modernizacji. Mimo że Bułgaria do dzisiaj nie otrzymała pierwszych ośmiu samolotów F16, a producent, koncern Lockheed Martin, tłumaczy zaistniałe opóźnienie pandemią COVID-19, w listopadzie 2022 r. bułgarski parlament podjął decyzję o zakupie kolejnych ośmiu samolotów F16 Block70 za kwotę 1,3 mld dolarów^[1]. Zamówione samoloty mają trafić do Bułgarii w 2027 r. W ten sposób Bułgaria będzie posiadała jedną eskadrę myśliwców. Tym samym tylko na modernizację sił powietrznych bułgarskie władze wydadzą ok. 2,5 mld dolarów.

Przez ponad dekadę przed pełnoskalową agresją Rosji na Ukrainę bułgarskie władze nie były w stanie doprowadzić do zakupu kołowych wozów opancerzonych dla sił lądowych. Tymczasem, po rezygnacji z procedury przetargu, we wrześniu 2023 rząd Denkow-Gabriel otrzymał ofertę od Stanów Zjednoczonych na zakup kołowych wozów opancerzonych Stryker. 1 grudnia 2023 r. bułgarski parlament ratyfikował umowę na zakup 198 maszyn wojskowych, w tym 183 Strykerów, o różnym przeznaczeniu oraz 15 dodatkowych maszyn o łącznej wartości ok. 1,2 mld dolarów^[2]. Pojazdy mają być składane w zakładach Terem w Bułgarii. Władze negocjują również możliwość produkcji pocisków artyleryjskich do tych pojazdów.

Bułgarskie Ministerstwo Obrony ogłosiło ponadto przetarg na zakup radarów 3D, które są kluczowe nie tylko dla ochrony przestrzeni powietrznej, ale także dla sprawnego użytkowania samolotów F16. Oferty złożyły Lockheed Martin (USA), Leonardo (Włochy), Elta (Izrael), Indra (Hiszpania) oraz Thales (Francja), a wartość tego kontraktu szacowana jest na ok. 200 mln euro^[3].

Ponadto Bułgaria zakupiła rakiety przeciwokrętowe Saab/Diehl RBS-15 Mk3, w które zostaną uzbrojone obecnie budowane dwa modułowe okręty patrolowe. Nowe okręty, budowane w Warnie we współpracy z NVL B.V. & Co.KG, mają zostać oddane bułgarskiej marynarce do końca 2025 i 2026 r. W październiku 2023 r. rząd potwierdził również decyzję o dołączeniu zaproponowanej przez Niemcy antyrakietowej Europejskiej Tarczy Powietrznej (European Sky Shield Initiative, ESSI) oraz o zakupie przeciwlotniczych pocisków rakietowych Javelin.

Wyzwania dla procesu modernizacji. Wojna w Ukrainie stała się katalizatorem największego procesu modernizacji bułgarskich sił zbrojnych od lat 70. XX wieku. Niemniej w bułgarskiej armii pozostaje ponad 6 tys. wolnych etatów. W dyskusji nad stanem personalnym bułgarskiego wojska pojawiają się pomysły powrotu do czynnej służby wojskowej, wprowadzenia obowiązkowego szkolenia obronnego dla pracowników służb i administracji państwowej oraz podniesienia wynagrodzenia dla osób zatrudnionych w siłach zbrojnych.

Do przyjęcia zakupionych F16 Bułgaria potrzebuje odpowiedniej infrastruktury. Tymczasem, poza poślizgiem w dostawie samolotów, bułgarskie władze muszą zdążyć z wprowadzeniem do użycia radarów 3D oraz modernizacją lotniska wojskowego w Graf Ignatiewo, na którym stacjonować będą bułgarskie myśliwce. Potężna inwestycja infrastrukturalna, w ramach której mają zostać zmodernizowane drogi dojazdowe, pas startowy, pomieszczenia mieszkalne, hangary, warsztaty, magazyny, centrum szkoleniowe oraz inne elementy infrastrukturalne, jest realizowana z opóźnieniem. Co więcej, okazuje się, że proces modernizacji bazy lotniczej przeprowadzany jest według nieprzejrzystych zasad, a bułgarskie media donoszą o podejrzeniach o korupcję i wyprowadzanie środków.

Program modernizacji bułgarskiej armii może stać się również „zakładnikiem” niestabilnej sytuacji politycznej. Obecni partnerzy koalicyjni rywalizują o zasługi związane z realizacją kolejnych zakupów, a zbliżająca się rotacja w rządzie dodatkowo potęguje napięcie między GERB i KZ-DB. Nie ma również gwarancji, że obecny minister obrony Todor Tagarew pozostanie na stanowisku. Tymczasem opozycja podnosi argument, że zakupy realizowane są z naruszeniem dotychczas obowiązujących regulacji prawnych.

Wnioski. Przestarzały sprzęt wpływa zasadniczo na zdolności obronne bułgarskich sił zbrojnych. Pomimo kilku katastrof lotniczych na przestrzeni lat, wynikających z przestarzałego sprzętu, a także braków kadrowych w armii, bułgarscy politycy nie traktowali kwestii wzmocnienia zdolności obronnych jako priorytet, uznając, że członkostwo w NATO jest wystarczającą gwarancją bezpieczeństwa. Co więcej, konieczność współpracy z Rosją w sprawie napraw i utrzymywania sprzętu wojskowego z okresu Układu Warszawskiego stanowiła skuteczne narzędzie rosyjskiego oddziaływania na bułgarską politykę.

Pełnoskalowa agresja rosyjska na Ukrainę zmusiła bułgarskie elity polityczne do radykalnej zmiany swojego nastawienia do kwestii bezpieczeństwa. Zrealizowanie założonych celów modernizacji sił zbrojnych wyraźnie wzmocni zdolności obronne Bułgarii oraz potencjał wschodniej flanki Sojuszu Północnoatlantyckiego. Bułgaria planuje również zmodernizować swoją infrastrukturę obronną oraz stworzyć warunki do rozmieszczenia dywizji NATO. W skład takiej dywizji wchodzić będą dwie brygady bułgarskie oraz jedna międzynarodowa.

Plany modernizacji bułgarskich sił zbrojnych stanowią jeden z większych sukcesów prozachodniego rządu tworzonego przez koalicję rządową KZ-DB-GERB. Utrzymanie dynamiki modernizacji zakończy zależność techniczną bułgarskich sił zbrojnych od Rosji, usuwając w ten sposób jedno z istotnych narzędzi rosyjskiego wpływu w bułgarskiej polityce.

Za sprawą gwałtownego wzrostu wydatków na obronność Bułgaria dołączyła do grona państw bałkańskich (Serbii oraz Rumunii), które już od dłuższego czasu konsekwentnie wdrażają własne programy modernizacyjne. Z perspektywy geopolitycznej modernizacja bułgarskich sił zbrojnych zapełni lukę w zdolnościach obronnych wschodniej flanki NATO.

[1] Według danych dostępnych w bułgarskich mediach koszt zakupu wynosi 1 296 412 185 dolarów. България купува още осем бойни самолета F-16 за над 2,5 млрд. Лева, Investor.bg, 4.11.2022, https://www.investor.bg/a/516-politika/363404-balgariya-kupuva-oshte-osem-boyni-samoleta-f-16-za-nad-25-mlrd-leva.

[2] НС реши: Купуваме 183 машини “Страйкър” от САЩ за 2,5 млрд. Лева, Dnes.bg, 9.11.2023, https://www.dnes.bg/politika/2023/11/09/ns-reshi-kupuvame-183-mashini-straikyr-ot-sasht-za-2-5-mlrd-leva.588782.

[3] Никола Лалов, 3D радари за над 400 млн. лева: Ценовите оферти са отворени, но вероятно ще се изчака ротацията, Mediapool.bg, 18.1.2024, https://www.mediapool.bg/3d-radari-za-nad-400-mln-leva-tsenovite-oferti-sa-otvoreni-no-veroyatno-shte-se-izchaka-rotatsiyata-news355267.html.

[Zdj. Stryker / materiały prasowe]