Litewsko-niemiecka współpraca militarna

Niemcy są ważnym partnerem Litwy w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony oraz jej strategicznym sojusznikiem zarówno w NATO, jak i w Unii Europejskiej. Równocześnie wnoszą znaczący wkład w bezpieczeństwo regionu, inwestując w infrastrukturę wojskową na Litwie i przyczyniając się do modernizacji armii tego państwa. Obecnie największym wyzwaniem w zakresie współpracy jest realizacja dwustronnego porozumienia o zwiększeniu obecności sił Bundeswehry na Litwie. Budzi ono jednak kontrowersje, które są wynikiem zarówno zróżnicowanych interesów obu państw, jak i tarć na litewskiej scenie politycznej.

Litwa współpracuje z Niemcami w sferze wojskowości. Po rozpoczęciu przez Rosję pełnoskalowej inwazji na Ukrainę Litwa zwiększyła udział wydatków na cele obronne do 2,5% PKB i tym samym znacznie przyspieszyła proces modernizacji systemu obrony narodowej. Pozyskując uzbrojenie i sprzęt wojskowy, współpracuje ona głównie z Niemcami i Stanami Zjednoczonymi. W ciągu ostatnich kilku lat litewska armia dokonała zakupów z Niemiec – za prawie 1 mld euro (m.in. wozy opancerzone Wilki, haubice samobieżne i ciężarówki), oraz z USA – na kwotę 0,5 mld euro (m.in. drony Switchblade, systemy HIMARS i śmigłowce), a do 2027 r. planowane są kolejne zakupy na kwotę ponad 1 mld euro z każdego z wymienionych państw. Wzmacniane są przede wszystkim zdolności manewrowe, mobilność, obrona powietrzna, obrona przeciwpancerna, wywiad wojskowy, zdolności logistyczne, potencjał wojskowo-medyczny oraz cyberbezpieczeństwo. Dodatkowo w 2022 r. niemieckie firmy Rheinmetall i Krauss-Maffei Wegmann, najwięksi europejscy producenci sprzętu wojskowego dostarczający broń do wielu państw NATO, otworzyły centrum serwisowe sprzętu wojskowego w Janowie na Litwie.

Z punktu widzenia Litwy istotne jest także to, że Niemcy są aktywnym uczestnikiem misji Baltic Air Policing, a ich kontyngenty od 2012 r. kilkukrotnie stacjonowały w bazie ulokowanej w Szawlach. W październiku 2022 r. Litwa przystąpiła również do zainicjowanej przez Niemcy inicjatywy obrony powietrznej (European Sky Shield Initiative), której głównym celem jest współpraca państw NATO w ramach wspólnego systemu obrony powietrznej oraz zwiększenie interoperacyjności. Współpraca z Niemcami odbywa się również poprzez udział w operacjach międzynarodowych (m.in. ONZ MINUSMA w Mali – litewscy żołnierze wchodzą w skład kontyngentu niemieckiego; po tym jak Niemcy zapowiedziały wycofanie wojsk z Mali w 2024 r., Ministerstwo Obrony Litwy również podjęło taką decyzję). Niemcy zobowiązały się ponadto do rozmieszczenia na Litwie systemu obrony powietrznej dalekiego zasięgu Patriot w celu wzmocnienia bezpieczeństwa podczas szczytu NATO w Wilnie w lipcu 2023 r.

Litwa zabiega o stałą obecność niemieckiej brygady. Obecnie w Rukli na Litwie stacjonuje dowodzony przez Niemcy batalion sił NATO, rozmieszczony w ramach wzmacniania wschodniej flanki Sojuszu Północnoatlantyckiego (NATO enhanced Forward Presence). Batalion liczy ok. 1,6 tys. żołnierzy, z czego ponad tysiąc należy do Bundeswehry (oprócz Niemców służą tam także żołnierze z Norwegii, Holandii, Belgii, Czech, Luksemburga i Islandii). Niemcy przewodzą batalionowi od momentu jego utworzenia w 2017 r. W związku z inwazją Rosji na Ukrainę, podczas szczytu NATO w Madrycie Sojusz podjął decyzję o dodatkowym wzmocnieniu wschodniej flanki NATO. Na jej podstawie siły NATO na Litwie miały być zwiększone o ok. 5 tys. dodatkowych żołnierzy („Komentarze IEŚ”, nr 649). Potwierdzeniem tego był wspólny komunikat przywódców Litwy i Niemiec w sprawie rozmieszczenia niemieckiej brygady na Litwie, wydany w czerwcu 2022 r.

Kontrowersje wokół rozmieszczenia niemieckiej brygady na Litwie. Realizacja tej decyzji wywołała szereg kontrowersji nie tylko w relacjach bilateralnych, ale również w polityce wewnętrznej Litwy. Po pierwsze, zwiększenie sił niemieckich na Litwie wymaga stworzenia nowej lub zmodernizowania istniejącej infrastruktury wojskowej. Litwa rozpoczęła już budowę nowego poligonu wojskowego w Rudnikach, o powierzchni ok. 17 tys. ha, którego koszt oceniono na 260 mln euro. Proces zwiększania sił Bundeswehry miał odbywać się stopniowo. W związku z tym władze Niemiec uznały, że w obecnej sytuacji na Litwie będzie stacjonowało jedynie dowództwo, natomiast pozostała część sił – w Niemczech (w razie konieczności przybędzie na Litwę w ciągu 10 dni). Po drugie, termin rozmieszczenia brygady nie został sprecyzowany. Podczas gdy prezydent Gitanas Nausėda twierdził, że konkrety w sprawie rozmieszczenia brygady zostały ustalone (stała brygada ma się pojawić na Litwie do 2026 r.), minister spraw zagranicznych Gabrielius Landsbergis wyrażał obawy co do dotrzymania tego terminu, wskazując, że nie jest jasne, na co dokładnie zgodzili się przywódcy Litwy i Niemiec podczas spotkania w czerwcu w 2022 r. Po trzecie, dyskusję na nowo ożywiła wypowiedź niemieckiego ministra obrony Borisa Pistoriusa z marca 2023 r., by zamiast liczebnego zwiększenia sił Sojuszu poszukiwać innych rozwiązań w celu wzmocnienia wschodniej flanki NATO. Pistorius sugerował również, że możliwość rozmieszczenia brygady może być uzależniona od decyzji NATO podjętej podczas szczytu w Wilnie, co oznaczałoby przeniesienie odpowiedzialności za realizację postanowienia na poziom międzynarodowy, a w rezultacie odłożenie decyzji w czasie. Komentując wypowiedź niemieckiego MON, Gabrielius Landsbergis zasugerował, że w przypadku niewywiązania się z umowy przez Niemcy Litwa będzie zmuszona do poszukiwania „nowych partnerów strategicznych”.

Wnioski. Wkład Niemiec w obronę zbiorową NATO, w tym w regionie bałtyckim, jest znaczny, a litewsko-niemiecka współpraca militarna do tej pory była efektywna i rozwijała się bez większych przeszkód. Obecnie państwa koncentrują się na kwestiach wzmocnienia obrony powietrznej oraz współpracy w dziedzinie cyberbezpieczeństwa. Niemniej Litwa oczekuje od Niemiec bardziej zdecydowanego i aktywnego udziału we wzmacnianiu bezpieczeństwa w regionie. Jednakże mimo deklarowanego przez prezydenta Niemiec Olafa Scholza zwrotu w polityce obronnej (Zeitenwende), stanowisko polityczne Niemiec nie zmieniło się radykalnie. Obecnie niemieckie elity polityczne nie wykazują zainteresowania zwiększeniem międzynarodowej roli tego państwa, dlatego ten scenariusz jest mało prawdopodobny.

Konsekwencją różnic w podejściu władz Litwy i Niemiec co do roli tego drugiego w regionie jest rozdźwięk w odniesieniu do planowanego rozmieszczenia brygady na Litwie. Niemcy uzależniają swoją decyzję od budowy infrastruktury na Litwie, dlatego Litwie w największym stopniu będzie zależało na terminowym zakończeniu projektów w tym zakresie.

Stan relacji dwustronnych jest także wynikiem sporów wewnętrznych na Litwie. Brak jasnego przekazu strony litewskiej w sprawie rozmieszczenia dodatkowych sił niemieckich jest konsekwencją licznych nieporozumień na linii prezydent – rząd oraz rząd – opozycja. Spory te nie przybliżają Litwy do celu, jakim jest wzmocnienie jej bezpieczeństwa. Dodatkowo sprzeczne wypowiedzi polityków mogą osłabić zaufanie partnerów strategicznych co do faktycznych interesów Litwy w wymiarze militarnym.

Na Litwie nie brakuje komentarzy mówiących o tym, że Niemcy uchylają się od wypełnienia zobowiązania dotyczącego zwiększenia sił Bundeswehry na Litwie. W ostatnim czasie także analitycy niemieckiej Rady ds. Stosunków Międzynarodowych (Deutsche Gesellschaft für Auswärtige Politik) wskazywali, że w obliczu rosyjskiej agresji na Ukrainę udział sił Sojuszu w zapewnieniu bezpieczeństwa na wschodniej flance jest niezwykle istotny. Tym samym skrytykowali Niemcy za odwlekanie decyzji o skierowaniu żołnierzy na Litwę.

Mimo że zbliżający się szczyt NATO w Wilnie będzie w dużej mierze poświęcony kwestiom Ukrainy – perspektywom jej członkostwa w Sojuszu oraz ewentualnym gwarancjom jej bezpieczeństwa, Litwa liczy na to, że korzystne dla niej decyzje w sprawie stałej obecności niemieckiej brygady na jej terytorium również zostaną podjęte.