Macedonia Północna: nadchodzące wybory władz lokalnych

Na 19 października 2025 r. zaplanowano wybory władz lokalnych w Macedonii Północnej. Głosowanie to będzie ważnym testem dla partii tworzących koalicję rządzącą, która objęła władzę w państwie po ubiegłorocznych wyborach parlamentarnych. Jednocześnie dla opozycji wybory stanowią szansę na odbudowę przynajmniej części utraconego poparcia społecznego. Można jednak założyć, że zwycięzcą będzie rządząca VMRO-DPMNE, która dąży do uzyskania najlepszego wyniku w historii macedońskich wyborów lokalnych.

Rywalizacja pomiędzy rządzącymi a opozycją. W dniu 9 sierpnia przewodniczący parlamentu Macedonii Północnej, Afrim Gashi (Alternatywa, Alternativa), wyznaczył datę wyborów lokalnych na 19 października 2025 r. Tego dnia odbędzie się pierwsza tura wyborów członków rad 80 gmin oraz rady miasta Skopje. Druga tura głosowania została zaplanowana na 2 listopada. W kampanii wyborczej, która rozpoczęła się 29 września (a potrwa do 17 października), rywalizują ze sobą przede wszystkim ugrupowania współtworzące koalicję rządzącą oraz partie opozycyjne.

Obecnie rządząca w Macedonii Północnej koalicja składa się z Wewnętrznej Macedońskiej Organizacji Rewolucyjnej – Demokratycznej Partii Macedońskiej Jedności Narodowej (Внатрешна македонска револуционерна организација – Демократска партија за македонско национално единство, VMRO-DPMNE), koalicji Vlen^[1] oraz partii Dla Naszej Macedonii (За наша Македонија, ZNAM). Natomiast w skład opozycji wchodzą: Socjaldemokratyczny Związek Macedonii (Социјалдемократски Сојуз на Македонија, SDSM), Front Europejski (Front Evropian)^[2], Lewica (Levica), Sojusz na rzecz Albańczyków (Aleanca për Shqiptarët, ASh)^[3] oraz Demokratyczna Partia Albańczyków (Partia Demokratike e Shqiptarëve, PDSh)^[4] (zob. „Komentarze IEŚ”, nr 1153). W poszczególnych gminach partie (zarówno opozycyjne, jak i rządzące) zdecydowały się na wejście w różnego rodzaju koalicje wyborcze.

W niektórych gminach ugrupowania uzgodniły, że będą ze sobą współpracować i popierać wspólnego kandydata. Tak jest na przykład w Kumanovie, gdzie VMRO-DPMNE popiera przewodniczącego ZNAM i jednocześnie obecnego burmistrza tego miasta – Maksima Dimitrievskiego. Natomiast w Tetovie (jednej z gmin, w której większość stanowią Albańczycy) VMRO-DPMNE zdecydowała się na poparcie kandydata swojego drugiego współkoalicjanta, Vlen – obecnego burmistrza Bilala Kasamiego, ubiegającego się o ponowną kadencję.

Zarówno w kontekście rywalizacji międzyetnicznej (macedońsko-albańskiej), jak i napięcia między obozem rządzącym a opozycją szczególną wagę będą miały wybory w gminach Kičevo, Brvenica i Čaška. W Kičevie VMRO-DPMNE liczy na przełamanie albańskiej dominacji poprzez zwycięstwo nad ubiegającym się o reelekcję, urzędującym burmistrzem z opozycyjnego BDI – Fatmirem Deharim. Kontrkandydatem wspieranym przez VMRO-DPMNE jest Aleksandar Jovanovski, natomiast koalicja Vlen wystawiła w tej gminie Fatmira Limaniego, obecnego ministra ds. społecznych, demografii i młodzieży. Rywalizacja w Kičevie stanowi zatem kluczowy test zarówno dla pozycji głównych partii albańskich, jak i zdolności VMRO-DPMNE do rozszerzenia wpływów poza macedoński elektorat.

Istnieją także gminy, w których rywalizacja będzie dotyczyć jedynie ugrupowań albańskich (tj. pomiędzy BDI i Vlen)[5]. Do takich miejsc należą Tetovo, Gostivar oraz Struga. Zarówno VMRO-DPMNE, jak i SDSM nie wystawiają tam swoich kandydatów. Odmienną decyzję podjęła jednak Lewica. Spotkało się to z ostrą krytyką koalicji rządzącej, która twierdzi, że świadczy to o „potajemnej” współpracy między Lewicą a BDI. Obie partie opozycyjne konsekwentnie zaprzeczają tym „insynuacjom”, formułowanym przez ugrupowania współtworzące koalicję rządzącą.

Wybory w stolicy. Niewątpliwie najważniejsza rywalizacja pomiędzy rządzącą VMRO-DPMNE a opozycyjną SDSM rozegra się w stolicy państwa, czyli w Skopje. Choć o urząd burmistrza ubiega się 16 kandydatów, rzeczywista walka o zwycięstwo koncentruje się wokół reprezentantów tych dwóch partii. Największe szanse na wygraną ma kandydat VMRO-DPMNE Orce Gjorgjievski. Jest on osobiście wspierany przez premiera Hristijana Mickoskiego (jednocześnie lidera tego ugrupowania). Gjorgjievski, obecnie pełniący funkcję burmistrza gminy Kisela Voda, deklaruje wprowadzenie szeroko zakrojonych zmian w funkcjonowaniu stolicy, koncentrując się przede wszystkim na poprawie infrastruktury miejskiej. W centrum jego programu znajdują się: reorganizacja systemu transportu publicznego, zakup ekologicznych autobusów, budowa wielopoziomowych parkingów oraz realizacja projektu „Miasto bez wysypisk śmieci” – ukierunkowanego na poprawę gospodarki odpadami. Jednocześnie zapowiada zalesianie miasta i utworzenie małych parków osiedlowych. Gjorgjievski zamierza przekształcić Skopje w nowoczesne miasto europejskie – z czystym powietrzem, nowoczesnymi szkołami oraz funkcjonalnym transportem publicznym.

Z kolei kandydatka SDSM na burmistrza Skopje, Kaja Šukova (była minister środowiska w rządzie premiera Dimitra Kovačevskiego), również obiecuje „oczyszczenie” miasta, które od lat mierzy się z problemem śmieciowym oraz zanieczyszczonym powietrzem. Konieczne, jej zdaniem, jest zmodernizowanie systemu zarządzania odpadami. Šukova deklaruje również, że w ciągu pierwszych 15 miesięcy sprawowania urzędu zainicjuje realizację ambitnego planu ekologicznego, obejmującego utworzenie 15 nowych parków w Skopje oraz posadzenie 10 tys. drzew.

Wnioski. Kampania przed wyborami lokalnymi w Macedonii Północnej, która formalnie rozpoczęła się 29 września br. (choć w rzeczywistości trwa już od dłuższego czasu), stanowi ilustrację rywalizacji politycznej między rządzącymi a opozycją. Poruszane tematy również stanowią odzwierciedlenie sporu, jaki toczy się pomiędzy dwiema największymi macedońskimi partiami – VMRO-DPMNE i SDSM, a także w ramach tzw. bloku albańskiego, tj. między rządzącą koalicją Vlen a opozycyjną BDI. Liderem kampanii VMRO-DPMNE jest premier, który zapewnia, że zwycięstwo jego partii oznaczać będzie przyspieszenie „odnowy” Macedonii Północnej po wielu latach „katastrofalnych” rządów koalicji SDSM-BDI. Zapowiada ponadto, że po wyborach dojdzie do rekonstrukcji rządu, aby szybciej i efektywniej można było wprowadzać reformy wewnętrzne w państwie.

VMRO-DPMNE, wspierając swoich kandydatów na poziomie lokalnym, obiecuje realizację kolejnych inwestycji w infrastrukturę państwową, a także poprawę sytuacji życiowej mieszkańców. Jednocześnie nieustannie atakuje SDSM, określając go mianem „ugrupowania zdrajców”, które nie dbało o interesy obywateli. Z kolei SDSM prowadzi swoją kampanię, podkreślając, że VMRO-DPMNE dąży do przejęcia pełni władzy w państwie, co będzie się wiązać bezpośrednio z zatrzymaniem procesu integracji z Unią Europejską. Podobna rywalizacja ma miejsce w tzw. bloku albańskim. Koalicja Vlen i BDI nieustannie oskarżają się o brak dbałości o interesy Albańczyków, którzy żyją w Macedonii Północnej.

Należy zakładać, że wybory lokalne ponownie wygra VMRO-DPMNE. Trudno jest jednak przewidzieć skalę tego zwycięstwa, tj. w ilu gminach (w porównaniu z poprzednimi wyborami) ugrupowanie to uzyska najlepszy wynik. Z większą niewiadomą mamy do czynienia w rywalizacji pomiędzy koalicją Vlen i BDI. W tym wypadku zwycięzca nie jest przesądzony. Interesujący będzie także wynik wyborów w tych gminach, w których rywalizują ze sobą kandydaci VMRO-DPMNE oraz Vlen i BDI. W poprzednich wyborach w gminie Kičevo zwycięstwo kandydatowi BDI zagwarantowała silna mobilizacja elektoratu albańskiego, w tym albańskiej diaspory.

Z kolei wystawienie przez Lewicę swoich kandydatów w gminach, gdzie od lat zwyciężają ugrupowania albańskie, można tłumaczyć jako działanie na rzecz poszerzenia elektoratu w kontekście przyszłych wyborów parlamentarnych. Lewica konsekwentnie próbuje docierać do tych wyborców, którzy są rozczarowani zarówno rządami SDSM, jak i VMRO-DPMNE, a jednocześnie nie zamierzają głosować na kandydata ugrupowań albańskich.

Tegoroczne wybory lokalne po raz kolejny pokazują, że w Macedonii Północnej to nie sami kandydaci – którzy często pozostają stosunkowo mało rozpoznawalni – lecz liderzy partyjni odgrywają kluczową rolę w kampanii. To oni wyznaczają główne tematy debaty publicznej oraz odpowiadają za promocję poszczególnych kandydatów. I to właśnie po wyborach lokalnych (w których odnieśli porażkę) liderzy zarówno VMRO-DPMNE (Nikola Gruevski w 2017 r.), jak i SDSM (Branko Crvenkovski w 2013 r., Zoran Zaev w 2021 r.; „Komentarze IEŚ”, nr 465) ustępowali z zajmowanych stanowisk.

^[1] Koalicję Vlen współtworzą obecnie ugrupowanie Alternatywa (Alternativa) i Ruch Besa (Lëvizja BESA).

^[2] Koalicji tej przewodzi Demokratyczny Związek na rzecz Integracji (Bashkimi Demokratik për Integrim, BDI). W jej skład weszły również mniejsze ugrupowania albańskie, ale także tureckie, romskie czy boszniackie.

^[3] Przewodniczącym ASh jest Arben Taravari. Należy podkreślić, że początkowo ASh jako część Vlen współtworzył rząd koalicyjny premiera H. Mickoskiego, a A. Taravari sprawował funkcję ministra zdrowia (2024-2025). W maju 2025 r. podał się do dymisji i ogłosił opuszczenie koalicji rządzącej, twierdząc, że rząd nie wprowadza zmian, które podczas kampanii wyborczej obiecywał ASh, Taravari jep dorëheqje nga posti ministrit të Shëndetësisë së Maqedonisë së Veriut, 15.05.2025, https://www.evropaelire.org/a/taravari-doreheqje/33415308.html [15.09.2025].

^[4] Partia PDSh podjęła decyzję, że nie weźmie udziału w tegorocznych wyborach lokalnych, co uzasadnia koniecznością, na pewnym etapie, wyrażenia poparcia dla Vlen albo BDI. Natomiast zdaniem lidera PDSh, Menduha Thaçiego, żadne z tych ugrupowań nie zasługuje na jego poparcie.

[5] Interesująca będzie również rywalizacja w gminie Čair, gdzie Izet Mexhiti, obecny wicepremier oraz minister środowiska i planowania przestrzennego (Vlen), zmierzy się z Bujarem Osmanim, byłym ministrem spraw zagranicznych (w latach 2020-2024) i kandydatem BDI.