Przemysł samochodowy na Słowacji w cieniu pandemii

Uwarunkowania obecności koncernów samochodowych. Słowacja jest obecnie jednym z najważniejszych ośrodków przemysłu motoryzacyjnego na świecie i zajmuje czołowe miejsce w światowym rankingu pod względem liczby wyprodukowanych samochodów osobowych na mieszkańca. W tym liczącym ok. 5,5 mln mieszkańców państwie produkuje się w ostatnich latach więcej samochodów osobowych niż we Włoszech czy w Wielkiej Brytanii, których populacja przekracza 60 mln. Do 2006 r. na Słowacji działał tylko jeden producent samochodów – Volkswagen Slovakia w Bratysławie. W 2006 r. rozpoczęły działalność dwie kolejne firmy samochodowe: KIA w Żylinie i PSA Peugeot Citroën w Trnawie. W październiku 2018 r. na słowacki rynek wszedł Jaguar Land Rover Slovakia, posiadający fabrykę w Nitrze. Wielkie koncerny samochodowe zdecydowały się na inwestowanie na Słowacji przede wszystkim ze względu na bliskość głównych rynków europejskich, dobrze rozwiniętą infrastrukturę komunikacyjną w zachodniej części państwa, wykwalifikowaną siłę roboczą i zwolnienia podatkowe. Jednocześnie dzięki inwestycjom motoryzacyjnym powstały najnowocześniejsze linie montażowe w całym regionie, w którym znajduje się również sieć produkcji komponentów.

Producenci samochodów na Słowacji zatrudniają obecnie ponad 177 tys. osób. Głównym filarem słowackiego eksportu jest Volkswagen Slovakia. Firma jest jednym z największych prywatnych pracodawców na Słowacji i wraz ze swoimi pracownikami jest także największym płatnikiem podatków do budżetów państwa. Podczas działalności na Słowacji spółka zainwestowała ponad 4,5 mld euro. Obecnie zatrudnia 12,1 tys. pracowników. W fabryce KIA aktualnie pracuje ok. 3,8 tys. osób, w PSA – ok. 4,5 tys., natomiast Jaguar zatrudnia ok. 1,5 tys. pracowników.

Wpływ pandemii na przemysł samochodowy. W okresie pierwszego lockdownu na Słowacji wszystkie fabryki na kilka tygodni zawiesiły produkcję. Było to spowodowane malejącym popytem na samochody, przerwami w łańcuchach dostaw oraz wprowadzaniem przez władze restrykcji służących ograniczaniu rozprzestrzeniania się pandemii COVID-19. Jesienny lockdown w dużo mniejszym stopniu dotknął słowacki przemysł samochodowy. Mimo że odbiorcy w Europie Zachodniej kupują coraz mniej samochodów, to słowaccy producenci na razie tego nie odczuli bezpośrednio. Jest to spowodowane faktem, że spadek sprzedaży przełoży się na produkcję dopiero za kilka miesięcy. Ponadto w ostatnich miesiącach nastąpił wzrost popytu na samochody osobowe w Chinach, które są największym rynkiem zbytu dla Volkswagena na Słowacji. Jaguar Land Rover Slovakia planuje ograniczyć swoje straty poprzez wprowadzenie w tym roku nowych modeli samochodów, m.in. Land Rovera Defender 90. Uzależnia również swoją sytuację ekonomiczną od kształtu umów gospodarczych między UE a Wielką Brytanią. Wszyscy producenci podkreślają niepewność na rynku samochodowym w najbliższych miesiącach. Ekonomiści słowaccy uważają, że trwała poprawa sytuacji gospodarczej nastąpi dopiero po zakończeniu powszechnego programu szczepień i zniesieniu restrykcji. Wpływ na poprawę sytuacji ma mieć również uruchomienie w bieżącym roku środków z Funduszu Odbudowy UE, ale skutki tego będą odczuwalne dopiero w 2022 r.

Rynek pracy i nowa tarcza antykryzysowa. Mimo lockdownu sytuacja na słowackim rynku pracy pozostaje w miarę stabilna. Od 10 miesięcy widoczny jest jednak powolny wzrost bezrobocia. W grudniu 2020 r. na Słowacji bez pracy pozostawało ok. 196 tys. osób. Skutki pandemii dotknęły głównie usługi, ale były one odczuwalne także w przemyśle, handlu i budownictwie. W związku z drugą falą pandemii 28 października 2020 r. rząd Słowacji przedłużył obowiązywanie pakietu antykryzysowego dla przedsiębiorców do 31 marca 2021 r. Wprowadzono również pewne modyfikacje dotychczasowego programu wsparcia „Pierwsza pomoc”. Nowe zasady przekazywania środków mają zastosowanie do wniosków złożonych w październiku 2020 r. Przedsiębiorcy mogą otrzymać pomoc finansową również za okres od stycznia do marca 2021 r.

W programie „Pierwsza pomoc plus” – w porównaniu z jego wcześniejszą wersją – m.in. zwiększono pomoc finansową z wysokości 80% średnich zarobków pracownika do 80% całkowitych kosztów pracy pracownika za czas wystąpienia przeszkody ze strony pracodawcy (wzrost z 880 euro do maksymalnie 1100 euro), wzrosła też pomoc dla osób samozatrudnionych, przedstawicieli wolnych zawodów i prowadzących jednoosobowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (zryczałtowany dodatek podwyższony został do 315 euro). Ponadto przywrócono dotację SOS w wysokości 300 euro dla osób, które w wyniku stanu wyjątkowego przestały pracować i nie mają prawa do żadnej innej pomocy. Wprowadzono również dodatkowe wynagrodzenia z tytułu COVID-19 dla pracowników służby zdrowia, pracowników socjalnych i wolontariuszy, którzy w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych zostali zakażeni wirusem. Dodatkowe środki w połączeniu ze świadczeniem chorobowym mogą wynieść ok. 80% wynagrodzenia brutto pracownika. Mimo że program wprowadza szereg ułatwień dla małych i średnich przedsiębiorstw oraz osób samozatrudnionych, to mogą z niego korzystać także wspomniane fabryki samochodów i ich pracownicy.

Wnioski. Przemysł motoryzacyjny na Słowacji przechodzi kryzys gospodarczy związany z pandemią COVID-19 stosunkowo łagodnie. Jest to szczególnie istotne ze względu na fakt, że sektor ten generuje blisko połowę słowackiej produkcji przemysłowej. Koncerny motoryzacyjne dość szybko przywróciły produkcję po trwającej kilka tygodni przerwie podczas wiosennego lockdownu. Dotychczas nie doszło również do masowych zwolnień pracowników zatrudnionych w tej branży. Dzięki zamówieniom na najbliższe miesiące oraz bardzo chłonnemu rynkowi chińskiemu firmom samochodowym udaje się obecnie utrzymać produkcję na dobrym poziomie. Przedsiębiorcy mogą również skorzystać z programu „Pierwsza pomoc plus”. Istotnym wyzwaniem stojącym przed Słowacją jest nadmierne uzależnienie gospodarki od jednej branży. Wąska koncentracja przemysłu sprawia, że państwo to podatne jest na wahania globalnego popytu, a także na zakłócenia w łańcuchu dostaw, podobne do tych, które miały miejsce podczas pierwszej fali pandemii. Innym problemem może być światowy trend przechodzenia na pojazdy elektryczne, co ostatecznie wyeliminuje część słowackiej produkcji związanej z silnikami spalinowymi.