Ruch „Samostanowienie!” po raz trzeci wygrywa wybory parlamentarne w Kosowie

9 lutego 2025 r. w Republice Kosowa odbyły się wybory parlamentarne. Zgodnie z oczekiwaniami zwycięzcą okazał się rządzący od 2021 r. Ruch „Samostanowienie!” (Lëvizja VETËVENDOSJE!). Trzecie z rzędu zwycięstwo wyborcze LVV potwierdza dominację tej partii na kosowskiej scenie politycznej. LVV nie powtórzył jednak historycznego sukcesu wyborczego z 2021 r., kiedy uzyskał ponad 50% głosów. Z kolei PDK i LDK odnotowały kilkuprocentowy wzrost poparcia. Wstępne szacunki pokazują, że zarówno LVV, jak i główne albańskie partie opozycyjne nie będą miały wystarczającej liczby mandatów w Zgromadzeniu, potrzebnej do samodzielnego powołania nowego rządu.

Wstępne wyniki wyborów parlamentarnych. Wyniki głosowania, opublikowane przez Centralną Komisję Wyborczą (po przeliczeniu 99% głosów), pokazują, że po raz trzeci z rzędu zwycięstwo odniósł Ruch „Samostanowienie!” (Lëvizja VETËVENDOSJE!, LVV) (40,81%)^[1]. Kolejne miejsca zajęły Demokratyczna Partia Kosowa (Partia Demokratike e Kosovës, PDK) (22,16%), Demokratyczna Liga Kosowa (Lidhja Demokratike e Kosovës, LDK) (17,60%) i koalicja wyborcza na czele z Sojuszem dla Przyszłości Kosowa (Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës, AAK) (7,46%). Pozostałe partie i koalicje wyborcze nie przekroczyły 5-procentowego progu wyborczego. Frekwencja wyborcza wyniosła 40,59% i była niższa od tej z poprzednich wyborów parlamentarnych[2].

Wyniki głosowania pokazują również, że – podobnie jak w poprzednich latach – mandaty poselskie przypadające mniejszości serbskiej obejmą przedstawiciele Listy Serbskiej (Srpska lista, SL), największej partii politycznej reprezentującej kosowskich Serbów na szczeblu organów centralnych i samorządowych Kosowa, otwarcie promowanej i wspieranej przez władze Serbii[3].

Determinanty sukcesu LVV. Poparcie dla LVV pokazuje, że znaczna część społeczeństwa niezmiennie podziela wizję polityczną ugrupowania na temat potrzeby modernizacji instytucji publicznych, podniesienia poziomu praworządności oraz intensyfikacji wysiłków państwa na rzecz poprawy sytuacji społeczno-ekonomicznej. A contrario, wyniki głosowania pokazują, że PDK i LDK – główne kosowskie partie opozycyjne, które przez kilkanaście lat dominowały na scenie politycznej, nadal cieszą się ograniczonym zaufaniem wyborców, pamiętających o szeroko definiowanych niedoskonałościach wieloletnich rządów tych ugrupowań (zob. „Komentarze IEŚ”, nr 339).

Ważnym elementem poparcia społecznego dla LVV jest osoba niekwestionowanego lidera tej partii – premiera Albina Kurtiego, który pozostaje bez wątpienia silną osobowością polityczną. W odróżnieniu od wielu prominentnych polityków rządzących wcześniej w Kosowie, Kurti nie jest kojarzony z działaniami korupcyjnymi ani innymi powszechnie uświadomionymi ograniczeniami rozwoju kosowskiej państwowości, nierzadko przypisywanymi przez obywateli największym partiom opozycyjnym. Wyniki wyborów pokazują, że – kontrowersyjny dla części zachodnich dyplomatów – twardy i bezkompromisowy styl uprawiania polityki przez premiera Kurtiego cieszy się poparciem znacznej części obywateli Kosowa. Można nawet pokusić się o stwierdzenie, że pryncypialna retoryka i nieustępliwość premiera – widoczne także na arenie międzynarodowej – budzą szacunek i podziw oraz wzmacniają dumę narodową w kosowskim społeczeństwie. Większość Albańczyków pozytywnie ocenia również konsekwentne działania premiera Kurtiego na rzecz zakończenia obecności instytucjonalnej Serbii w północnym Kosowie, uznając je za uprawnione, konieczne i uzasadnione oraz zmierzające do wzmocnienia integralności terytorialnej i suwerenności Kosowa.

Kolejne już zwycięstwo LVV odzwierciedla również zmianę generacyjną, zachodzącą w kosowskim społeczeństwie. Partię tę popiera bowiem wielu młodych wyborców, którzy urodzili się lub dorastali w okresie powojennym. Kierują się oni w swoich wyborach politycznych innymi kryteriami niż starsze pokolenia Albańczyków i koncentrują się na kwestiach jakości instytucji publicznych, standardach praworządności i demokracji oraz rozwoju społeczno-ekonomicznym państwa – a wiec zagadnieniach stanowiących tradycyjne elementy narracji politycznej LVV.

Wnioski. Wyniki wyborów parlamentarnych wskazują na utrzymujące się wysokie poparcie społeczne dla LVV – niegdyś radykalnej partii protestu, która na przestrzeni lat poszerzyła swoją bazę społeczną, stając się coraz bardziej partią miejskiej inteligencji, świadomej szeregu problemów i niedoskonałości kosowskiej państwowości (zob. „Komentarze IEŚ”, nr 121). Wskazują one również na umiarkowany, kilkuprocentowy wzrost poparcia społecznego dla PDK i LDK.

Poparcia dla LVV nie osłabiły w istotny sposób ataki na premiera Kurtiego ze strony partii opozycyjnych, oskarżających go o populizm, apodyktyczny styl sprawowania władzy, politykę rozdawnictwa, stagnację gospodarczą, brak kolejnych aktów uznania Kosowa na arenie międzynarodowej, prowadzenie polityki szkodzącej wizerunkowi państwa, doprowadzenie do największego od lat kryzysu instytucjonalnego w północnym Kosowie, postępującą izolację międzynarodową państwa oraz last but not least pogorszenie relacji z UE i USA – partnerami strategicznymi Kosowa. Popularności ugrupowania i jej lidera nie osłabiła także krytyka ze strony amerykańskich i unijnych dyplomatów, przekonanych, że polityka Kurtiego przyczynia się do niepotrzebnej eskalacji napięcia w północnym Kosowie i utrudnia implementację porozumień zawartych w ramach dialogu Belgrad-Prisztina (zob. „Komentarze IEŚ”, nr 1286).

Obecny sukces wyborczy LVV jest mniejszy od („historycznego”) zwycięstwa w 2021 r., kiedy partia ta uzyskała ponad 50% głosów. Szacowany na niecałe 10% spadek poparcia dla LVV wynika zapewne z rozczarowania części elektoratu rzeczywistymi efektami rządów LVV (tj. przekonania części wyborców, że partia ta nie zrealizowała szumnie zapowiadanej reformy państwa w odniesieniu do poprawy funkcjonowania instytucji publicznych i podniesienia poziomu życia obywateli).

Premier Kurti ogłosił zwycięstwo wyborcze i deklaruje, że LVV będzie nadal rządzić w Kosowie i – tak jak poprzednio – utworzy rząd przy wsparciu ze strony mniejszych partii Odważ się! (Guxo!) oraz Alternatywa (Alternativa), których przedstawiciele znaleźli się na liście wyborczej LVV. Kurti może również liczyć na poparcie ze strony posłów reprezentujących mniejszości nieserbskie w Zgromadzeniu.

Jakkolwiek premier Kurti odrzuca możliwość utworzenia koalicji rządowej z którąś z partii opozycyjnych, wstępne wyliczenia pokazują jednak, że posłowie z listy wyborczej LVV obsadzą ok. 47 mandatów i nawet przy poparciu ze strony 10 posłów reprezentujących mniejszości nieserbskie nie będą w stanie stworzyć większości (61 głosów) w 120-osobowym Zgromadzeniu, potrzebnej do powołania nowego rządu[4]. Jakkolwiek ostateczne wyniki wyborów mogą się jeszcze zmienić (wciąż nie zliczono głosów oddanych przez liczną kosowską diasporę, która w poprzednich wyborach zdecydowanie poparła LVV), na dziś wynik LVV jest niewystarczający do kontynuacji samodzielnych rządów i nolens volens zmusza premiera Kurtiego do prowadzenia niełatwych rozmów koalicyjnych z opozycją. Naturalnym kandydatem na przyszłego koalicjanta wydaje się LDK – były partner koalicyjny LVV. LDK na razie wstrzymuje się z jednoznacznymi deklaracjami, wskazując na potrzebę zaczekania na ogłoszenie ostatecznych wyników wyborów. Z kolei koalicja LVV z PDK jest de facto wykluczona z powodów „ideologicznych” i personalnych (zob. „Komentarze IEŚ”, nr 117). PDK (podobnie jak AAK) odrzuciła już wprost możliwość stworzenia rządu z LVV, wskazując, że to opozycja odniosła zwycięstwo w wyborach i wobec tego to ona powinna formować przyszły rząd koalicyjny. Jeśli jednak ostateczne wyniki głosowania nie zmienią się zasadniczo na korzyść LVV, a premier Kurti nadal będzie odrzucał możliwość utworzenia koalicji z którąś z partii opozycyjnych, istnieje groźba powstania politycznego pata i konieczności organizacji kolejnych wyborów parlamentarnych[5].

Większości niezbędnej do samodzielnego utworzenia nowego rządu nie posiadają również partie opozycyjne. Powstanie tzw. wielkiej koalicji PDK-LDK byłoby jednak możliwe w przypadku jej poparcia przez posłów reprezentujących mniejszości Kosowa. Do utworzenia koalicji partii opozycyjnych wezwał po wyborach Ramush Haradinaj, lider AAK.

Podsumowując, należy stwierdzić, że o przyszłej koalicji (lub jej braku) zdecyduje ostateczny wynik wyborczy poszczególnych partii politycznych. Przebieg rozmów koalicyjnych może dodatkowo warunkować fakt, że jesienią w Kosowie odbędą się wybory samorządowe. W kolejnym roku Zgromadzenie powinno także dokonać wyboru nowej głowy państwa. Wybór prezydenta tradycyjnie już będzie wymagał wypracowania niełatwego, ponadpartyjnego kompromisu politycznego, który może stanowić jeden z elementów dyskusji na temat ewentualnego porozumienia koalicyjnego (zob. „Komentarze IEŚ”, nr 365). Nie bez znaczenia będą wreszcie tradycyjne zachęty (i naciski) ze strony zachodnich dyplomatów, oczekujących od kosowskiej klasy politycznej gotowości do kompromisu i utworzenia nowego rządu, a nie kolejnego kryzysu politycznego.

[1] W wyborach parlamentarnych z 2017 r. LVV uzyskał drugi wynik wyborczy (27,4% głosów). W wyborach powszechnych z 2019 r. – po raz pierwszy w historii ugrupowania – LVV zdobył największe poparcie społeczne (26,2% głosów) i utworzył koalicję rządową z LDK, na której czele stanął premier Albin Kurti. Największym sukcesem LVV były wybory parlamentarne z 2021 r. (50,2% głosów).

[2] Komisioni Qendror i Zgjedhjeve, Rezultatet Preliminare, 10.02.2025.

[3] Konstytucja Kosowa przyznaje 20 miejsc gwarantowanych partiom reprezentującym mniejszości, tj. 10 miejsc przedstawicielom kosowskich Serbów oraz kolejne 10 przedstawicielom innych mniejszości.

[4] Projeksioni i KOHËS: VV 42%, PDK 21%, LDK 20%, AAK-Nisma 6%, KOHA, 09.02.2025.

[5] Stosownie do art. 95 Konstytucji Kosowa nowy rząd zostaje powołany większością głosów członków Zgromadzenia. Dwukrotne bezskuteczne głosowanie nad powołaniem nowego rządu skutkuje koniecznością organizacji kolejnych wyborów parlamentarnych.

[Zdj. Valdrin Xhemaj / Reuters / Forum]