Estonia zbiera dziś plony rozpoczętego ponad ćwierć wieku temu Tygrysiego Skoku (est. Tiigrihüpe), czyli inicjatywy zakładającej rozbudowę infrastruktury i rozwój umiejętności obywateli w zakresie cyfryzacji, zwłaszcza edukację najmłodszych. Kształcone w takich warunkach pokolenie Estończyków jest już na rynku pracy i skutecznie rozwija innowacyjne pomysły, tworząc start-upy. W 2021 r. w Europie per capita to właśnie w Estonii najwięcej ich powstało i urosło do rangi jednorożców, osiągając wycenę ponad miliarda dolarów.
Europejski lider start-upów. Start-upy jako przedsiębiorstwa o potencjale bardzo szybkiego wzrostu mają istotne znaczenie dla gospodarki. Najczęściej związane są z technologiami informacyjnymi i komunikacyjnymi (ICT) oraz sektorem zaawansowanych technologii (high-tech). Ponadprzeciętne ryzyko w przypadku tego typu podmiotów powoduje wprawdzie, że tylko część z nich osiąga sukces rynkowy. Te jednak, którym się to udaje, zyskują szansę na ogromne zyski i globalną ekspansję, co z punktu widzenia gospodarki narodowej sprzyja rozwojowi – tworzeniu PKB i nowych miejsc pracy. W Estonii na milion mieszkańców przypada 1107 start-upów i jest to najwyższy wynik wśród europejskich gospodarek, dla których średnia wynosi 237 (dla porównania na Litwie jest to 523, na Łotwie – 315, w Polsce – 90). Tak wynika z raportu State of European Tech 2021, obejmującego dane do września 2021 r. Dane aktualne na 8 lipca 2022 r. – pochodzące z bazy Estonian Startup Database – mówią już o 1384 estońskich start-upach.
Najlepsze z nich dołączają do grona tzw. jednorożców, czyli start-upów, których wycena przebiła pułap miliarda dolarów. Estonia ma już na koncie dziesięć takich historii sukcesu: Skype w 2005 r., Playtech w 2007 r., Wise w 2015 r., Bolt w 2018 r., Pipedrive w 2020 r., Zego, ID.me i Gelato w 2021 r. oraz Veriff i Glia już w 2022 r. Jak podaje Estońska Agencja Inwestycyjna (EIA), wynik ten przekłada się na 7,7 jednorożca na milion mieszkańców, co również plasuje Estonię na pozycji lidera pod tym względem w Europie. Co więcej, w 2021 r. firma Wise stała się pierwszym estońskim decacornem, czyli start-upem wycenianym na ponad 10 miliardów dolarów.
Według Estońskiego Urzędu Podatkowego i Celnego na koniec 2021 r. w estońskich start-upach pracowało w sumie 8187 osób (wzrost w stosunku do poprzedniego roku o 35%). Średnie miesięczne wynagrodzenie brutto w 2021 r. w estońskich start-upach wyniosło 2591 euro, czyli 1,9 razy więcej niż średnie wynagrodzenie w tym państwie. Kadra start-upów to głównie obywatele Estonii (65%) i osoby stosunkowo młode (45% pracowników jest w wieku 21-30 lat, a 41% w wieku 31-40 lat). Natomiast średni wiek założyciela estońskiego start-upu wynosi 37 lat. Zaledwie 16% tej grupy stanowią kobiety, równocześnie, w przypadku zatrudnionych w start-upach, jest ich już 37%.
W gronie innowacyjności. Estonia utrzymuje także stabilną pozycję wśród najbardziej innowacyjnych państw europejskich („Komentarze IEŚ”, nr 209). Tę cechę estońskiej gospodarki potwierdza również najnowsza edycja Europejskiej Tablicy Wyników Innowacji (EIS), opublikowana przez Komisję Europejską w 2021 r. Estonia jako jedyne środkowoeuropejskie państwo jest w niej wymieniana w grupie silnych innowatorów. Ogółem w tym zestawieniu na tle państw UE zajmuje 9. miejsce, ale w poszczególnych kategoriach osiąga bardzo wysokie wyniki, m.in.:
Wnioski: czynniki sukcesu start-upów w Estonii. Estonia jest określana jako „najbardziej przedsiębiorczy kraj w regionie dla start-upów technologicznych”[1]. Sukces ten jest wynikiem synergii sektora rządowego i prywatnego na rzecz tworzenia w Estonii odpowiedniego ekosystemu dla start-upów, w tym działań wspierających, takich jak:
1. Rozwój sektora ICT, w tym wykształcenie wykwalifikowanej kadry. W 1996 r., gdy użytkownicy internetu stanowili niespełna 1% światowej populacji, w Estonii uruchomiono inicjatywę Tygrysi Skok (est. Tiigrihüpe), zakładającą rozbudowę infrastruktury i umiejętności obywateli w zakresie cyfryzacji, skupiając się zwłaszcza na zapewnieniu infrastruktury cyfrowej w szkołach. Na rozwój sektora ICT zdecydowano się przeznaczać 1% PKB. Już w ciągu pięciu lat zapewniono dostęp do internetu wszystkim szkołom, uzupełniając go o odpowiednie szkolenie nauczycieli w tym zakresie, a w kolejnych latach rozszerzano tę inicjatywę o rozwój kształcenia kompetencji ICT w szkołach zawodowych oraz na uczelniach wyższych. W rezultacie Estonia jest dziś jednym z wiodących państw nie tylko w regionie, ale i na świecie pod względem rozwoju i wykorzystania usług internetowych, zwłaszcza w zakresie usług publicznych („Komentarze IEŚ”, nr 282).
2. Troska o przejrzystość i sprawiedliwość systemu podatkowego. System podatkowy Estonii wspiera przedsiębiorczość poprzez minimalną biurokrację, pozwalając firmom skoncentrować się na rozwoju swoich produktów i usług. Jego kluczowym elementem jest konstrukcja podatku dochodowego od osób prawnych (tzw. estoński CIT). Zakłada ona, że przedsiębiorstwo nie musi płacić podatku dochodowego, jeżeli zainwestuje swój zysk w dalszy rozwój. Ponadto przedsiębiorcy prowadzący swoją działalność w Estonii mogą korzystać z szeregu rozwiązań cyfrowych – już w 2000 r. umożliwiono tam składanie deklaracji podatkowych online. Samo założenie firmy w Estonii jest też niezwykle szybkie – według najnowszego rekordu, pobitego w czerwcu 2022 r. podczas London Tech Week, zajęło zaledwie 15 minut i 33 sekundy. Wszystkie te elementy składają się na to, że Estonia ósmy rok z rzędu znajduje się na szczycie tworzonego dla państw OECD Międzynarodowego Indeksu Konkurencyjności Podatkowej 2021 (ITCI).
3. Wprowadzenie e-rezydencji. W 2014 r. Estonia stała się pierwszym państwem na świecie oferującym e-rezydencję, czyli tożsamość cyfrową nadaną przez rząd estoński, dzięki której uzyskuje się dostęp do estońskich usług cyfrowych, w tym – przede wszystkim – możliwości szybkiej rejestracji firmy online. Dotychczas e-rezydenci założyli 21,8 tys. firm w Estonii, a samych e-rezydentów zarejestrowanych jest 93,4 tys. Największa ich liczba pochodzi z Rosji (5,8 tys.), Finlandii (5,5 tys.), Ukrainy (5,5 tys.), Niemiec (5,4 tys.) i Chin (4,5 tys.). Należy przy tym wskazać, że od 24 lutego 2022 r. w wyniku rosyjskiej agresji na Ukrainę rząd Estonii zawiesił możliwość rozpatrywania wniosków składanych po raz pierwszy przez obywateli Rosji i Białorusi.
4. Powołanie Startup Estonia. Startup Estonia to rządowa inicjatywa powstała w celu wzmacniania estońskiego ekosystemu start-upowego. Wśród swoich zadań ma m.in. współorganizowanie wydarzeń, edukację lokalnych inwestorów i przyciąganie inwestorów zagranicznych oraz dostarczanie namiarów na akceleratory, inkubatory, przestrzenie coworkingowe, szkolenia i wszelkie materiały obejmujące know-how zakładania i rozwijania innowacyjnych przedsiębiorstw. Zadaniem inicjatywy jest także śledzenie losów powstających w Estonii start-upów. Te największe pod względem przychodów i zatrudnienia w pierwszym kwartale 2022 r. to Bolt – 178 mln euro i 1144 pracowników, Swappie – 20 mln euro i 519 pracowników oraz Veriff – 13 mln euro i 386 pracowników.
[1] State of European Tech 2021, https://soet-pdf.s3.eu-west-2.amazonaws.com/State_of_European_Tech_2021.pdf, s. 67.
Zdjęcie: Balon z jednorożcem w biurze start-upowym / https://majandus.postimees.ee / Dirk Shadd / ZUMAPRESS.com
Marlena Gołębiowska
Komentarze IEŚ 653 (165/2022)
Jednorożce nad Bałtykiem: Estonia europejską kuźnią start-upów