Wyzwania związane z wydobyciem gazu ziemnego w Bułgarii

Bułgaria jest jednym z kluczowych państw tranzytowych w kontekście dostaw gazu ziemnego z Azerbejdżanu, Turcji, Grecji i Rosji do państw Europy Środkowej. Dodatkowo od wielu lat trwa tam wydobycie gazu ziemnego na Morzu Czarnym, a poszczególne rządy, pomimo trwających perturbacji politycznych, podejmują aktywne działania na rzecz przyciągnięcia kapitału zagranicznego do poszukiwań, a następnie eksploatacji złóż podmorskich. Bliskie położenie zidentyfikowanych i powoli eksploatowanych tego typu złóż w Rumunii oraz Turcji stanowi szansę na odnalezienie znacznych ilości gazu ziemnego również w bułgarskiej części Morza Czarnego.

Rola gazu ziemnego i zasobów surowcowych w gospodarce krajowej. Bułgaria posiada zróżnicowaną strukturę bilansu energetycznego. Najważniejszą rolę w całkowitym zużyciu energii pierwotnej (TES) odgrywają węgiel (31%), ropa naftowa (23%), energia jądrowa (21%) oraz gaz ziemny (12%). W państwie tym gaz ziemny, poza wykorzystywaniem do celów domowych (przygotowywanie posiłków), używany jest także do procesów chemicznych i przemysłowych (m.in. w rafinerii w Burgas), do wytwarzania energii elektrycznej oraz energii cieplnej. Rola tego surowca w kolejnych latach może ulec zwiększeniu z uwagi na jego dostępność oraz proces transformacji energetycznej (odchodzenie od węgla). Wykorzystanie gazu ziemnego będzie związane zarówno z polityką klimatyczną, jak i cenami gazu ziemnego na rynkach międzynarodowych, które w wyniku kryzysu gazowego z 2021 r., a następnie wojny rosyjsko-ukraińskiej ulegały dużej fluktuacji.

W Bułgarii od 2004 r. trwa eksploatacja podmorskiego złoża gazu ziemnego Galata na Morzu Czarnym, a także złóż satelitarnych zlokalizowanych na wschód od tego złoża (Kaliakra i Kavarna), które zostały uruchomione w 2010 r. Pierwotnie planowano wykorzystanie złoża Galata jako magazynu gazu ziemnego, ale obecnie spółka Petroceltic Bulgaria wspólnie z Devnya Cement (oddział Heidelberg Materials) w cementowni w Warnie planuje wychwytywać CO₂, a następnie skierować go poprzez rurociąg do złoża Galata do sekwestracji (projekt Anrav). Pomimo tego Bułgaria nie jest państwem zasobnym w gaz ziemny. Istnieje pewien potencjał z uwagi na występowanie gazu ziemnego w formacjach niekonwencjonalnych (tzw. shale gas), których eksploatacja wymaga zastosowania zaawansowanych technologii i technik wydobywczych. Zgodnie z szacunkami wielkość tych zasobów może wynieść od 300 mld m³ do nawet 1 bln m³ gazu zimnego (najbardziej perspektywicznym obszarem jest region w okolicach miejscowości Nowy Pazar w północno-wschodniej części państwa). Niemniej jak dotąd nie przeprowadzono dokładnych badań geologicznych, które potwierdziłyby istnienie znacznych ilości gazu ziemnego w formacjach niekonwencjonalnych bądź temu zaprzeczyły. Co ważne, w 2011 r. rząd Bułgarii wprowadził całkowity zakaz stosowania technologii szczelinowania hydraulicznego, która jest wykorzystywana do poszukiwań, a następnie wydobycia tego typu surowca w formacjach niekonwencjonalnych. Wprowadzone wówczas ograniczenia spowodowały wycofanie się licznych przedsiębiorstw energetycznych, w tym z USA i Kanady (Chevron, Direct Petroleum Exploration, Park Place Energy). Rozwiązanie to doprowadziło także do utrzymania zależności Bułgarii od dostaw gazu ziemnego głównie z Rosji. Zasadniczo panuje przekonanie, że wprowadzony wówczas zakaz był inspirowany przez podmioty powiązane z Rosją lub wspierane przez nią finansowo.

Perspektywy wzrostu wydobycia gazu ziemnego. Bułgaria jest coraz bardziej znaczącym graczem na energetycznej mapie Europy („Komentarze IEŚ”, nr 864), a przez terytorium tego państwa są realizowane dostawy gazu ziemnego do Europy Środkowej, m.in. z Azerbejdżanu, Turcji, Grecji oraz Rosji. Niezależnie od tego rząd w Sofii planuje również zwiększyć krajowe wydobycie tego surowca i to głównie poprzez zagospodarowanie obszarów podmorskich (bloki Khan Asparuh i Khan Tervel). Pierwszy z tych projektów jest realizowany przez OMV Petrom (rumuński oddział austriackiej firmy OMV). Obecnie spółka zawarła umowę na sprzedaż 50% nieoperacyjnych udziałów w tej inwestycji firmie NewMed Energy Balkan (spółka córka NewMed Energy), po tym jak wycofała się spółka Totalenergies. OMV Petrom będzie operatorem złoża. Całość transakcji ma zakończyć się w pierwszej połowie 2025 r. W latach 2019-2024 wykonano cztery odwierty na bloku Khan Asparuh (roczna wielkość produkcji była szacowana na 13 mld m³), a ostatni został przeprowadzony blisko wód terytorialnych Turcji. Drugi z tych projektów – Khan Tervel – jest na wstępnym etapie rozpoznania. Władze w Sofii w 2024 r. przeprowadziły przetarg na zagospodarowanie bloku, który wygrała firma Shell Exploration and Production (spółka córka Shell). Obecnie firma ma przeprowadzić – w ciągu 5 lat z możliwością przedłużenia – niezbędne prace sejsmiczne 3D, interpretację danych oraz ocenę potencjału wydobycia na tym bloku. Khan Tervel znajduje się na południe od bloku Khan Asparuh.

Uwzględniając kontekst regionalny, w Rumunii trwają prace nad zagospodarowaniem bloku Neptun Deep („Komentarze IEŚ”, nr 412), co doprowadzi do zwiększenia krajowego wydobycia, a także otworzy perspektywę eksportu gazu ziemnego. Natomiast niezwykle ważnym wydarzeniem było odkrycie w 2020 r. przez turecką firmę TPAO wielkiego złoża Sakarya na Morzu Czarnym, a następnie jego komercyjne uruchomienie w 2023 r. Obecnie jest realizowana faza pierwsza (3,7 mld m³ rocznie), ale już trwają prace nad fazą drugą (14,6 mld m³ rocznie). Odkrycie złoża Sakarya zwiększyło prawdopodobieństwo występowania znacznych ilości surowca na Morzu Czarnym, co jest dobrym prognostykiem dla Bułgarii. W ocenie rządu prowadzenie prac poszukiwawczych i eksploatacyjnych w bułgarskiej wyłącznej strefie ekonomicznej na Morzu Czarnym stanowi element rozwiązań służących wzrostowi bezpieczeństwa oraz niezależności energetycznej, a także formę zwiększenia konkurencyjności gospodarczej.

Wnioski

• Perspektywy wzrostu wydobycia gazu ziemnego w Europie Środkowej („Komentarze IEŚ”, nr 598) są ograniczone do kilku państw, w tym głównie Rumunii oraz Polski. Niemniej biorąc pod uwagę potencjał geologiczny oraz politykę Bułgarii, niezależnie od zmiany rządów, można oczekiwać, że państwo to może w kolejnych latach odegrać istotną rolę w regionie pod względem produkcji gazu ziemnego. Kluczowym aspektem będą prace geologiczne, które potwierdzą istnienie dużych pokładów tego surowca na Morzu Czarnym lub temu zaprzeczą. Natomiast w odniesieniu do poszukiwań, a następnie eksploatacji złóż gazu ziemnego z formacji niekonwencjonalnych zlokalizowanych na lądzie kluczowym aspektem byłoby zniesienie zakazu wykorzystania technologii szczelinowania hydraulicznego. Jak dotąd szanse na to są jednak ograniczone.
• Zagospodarowanie obecnie trwających projektów, a więc Khan Asparuh oraz Khan Tervel, byłoby dużą szansą dla Bułgarii, tym bardziej że w ich realizację zaangażowane są duże firmy międzynarodowe (Shell), a także silni gracze regionalni (OMV Petrom). Jednocześnie dobrze rozwinięty rynek gazu ziemnego w regionie z perspektywą wzrostu zapotrzebowania, z uwagi na transformację energetyczną (odejście od węgla), stwarza korzystne warunki do handlu surowcem i jego wykorzystania na potrzeby krajowe oraz na eksport. Prawdopodobieństwo wystąpienia znacznych ilości gazu ziemnego jest duże, biorąc pod uwagę już realizowane w regionie projekty w Rumunii oraz Turcji. Wzrost wydobycia krajowego gazu ziemnego doprowadziłby do wzrostu bezpieczeństwa energetycznego, a tym samym ograniczenia zależności od dostawców zewnętrznych.
• Szanse na zagospodarowanie bloków Khan Asparuh oraz Khan Tervel wciąż wiążą się jednak z dużą niepewnością. Wpływ na taką sytuację ma wcześniejsze wycofanie się z pierwszego z tych projektów firmy TotalEnergies (po przeprowadzeniu czwartego odwiertu). Natomiast blok Khan Tervel nadal nie został dobrze rozpoznany geologicznie. W regionie jest słabo rozwinięty sektor firm serwisowych, co wpłynie na wzrost kosztów zagospodarowania poszczególnych złóż, tym bardziej że z uwagi na wojnę na Ukrainie firmy z tego sektora stosują premię związaną z ryzykiem inwestycji na Morzu Czarnym. Ponadto eksploatowane już w Bułgarii złoża gazu ziemnego na Morzu Czarnym (Galata) usytuowane są na płytkich wodach blisko lądu, natomiast oba nowe projekty znajdują się daleko od lądu, gdzie głębokość wody oraz topografia są trudniejsze. Jednocześnie negatywnie na realizację tych inwestycji może wpłynąć polityka klimatyczna UE, a także ograniczone zainteresowanie banków do współfinansowania projektów związanych z zagospodarowaniem złóż paliw kopalnych.

[Zdj. pixabay.com]