Autor:

Razem z naszymi ekspertami zapraszamy do zwiedzania państw naszego regionu. Nie musimy wyjeżdżać daleko, wystarczy, że zatrzymamy się gdzieś przy granicy w Polsce. Na jeden dzień możemy pojechać np. na Słowację. W północnej części tego kraju natrafimy na wiele śladów związanych z Polską. Tereny te bardzo dobrze zna dr Łukasz Lewkowicz z Zespołu Wyszehradzkiego IEŚ. Co warto zobaczyć?

W czasie wakacji proponujemy trochę lżejszą tematykę prezentowanych podcastów. W zależności od warunków, jakie będą panowały w miesiącach letnich, część słuchaczy zaplanuje bliższe bądź dalsze wyjazdy. W naszych rozmowach opowiemy o niektórych wartych odwiedzenia miejscach za naszymi granicami. Rozpoczynamy od Ukrainy. Dr Jakub Olchowski, kierownik Zespołu Europy Wschodniej IEŚ, ma w tym kraju swoje ulubione miejsca, związane między innymi z historią Polski…

Rumunia może się stać w niedalekiej przyszłości największym producentem gazu ziemnego w Unii Europejskiej. Szacuje się, że zasoby tego surowca znajdujące się w rumuńskiej części Morza Czarnego mogą wynosić nawet 200 miliardów metrów sześciennych. Zaspokoiłyby one zapotrzebowanie tego państwa na gaz na wiele lat. Tym samym Rumunia znacznie zwiększyłaby swoje bezpieczeństwo energetyczne, a także stałaby się znaczącym eksporterem gazu w Europie. Zanim to jednak nastąpi, muszą zostać poczynione bardzo duże inwestycje. I tutaj pojawiają się problemy. Obowiązujące obecnie przepisy stawiają pod znakiem zapytania opłacalność przedsięwzięcia. Firmy, które chcą inwestować w rumuński przemysł wydobywczy, mają ku temu coraz mniej powodów. Co się zatem musi zmienić? Na to pytanie odpowiada dr Michał Paszkowski, starszy analityk z Zespołu Bałtyckiego IEŚ.

25 czerwca 1991 roku Słowenia i Chorwacja ogłosiły niepodległość, co oznaczało rozpad wielonarodowej Jugosławii. Na czele tego państwa przez dziesięciolecia stał Josip Broz Tito, który był gwarantem jego spójności i postacią, która ograniczała spory narodowościowe. Jednak po śmierci marszałka Tity i późniejszym załamaniu bloku wschodniego doszło do rozpadu samej Jugosławii. Przez region przetoczyły się krwawe wojny, których skutki są widoczne do dzisiaj, a sam proces kształtowania granic nowych państw ostatecznie się nie zakończył. O przyczynach rozpadu Jugosławii i pamięci o tym państwie w regionie opowiadają analitycy Zespołu Bałkańskiego IEŚ: dr hab. Agata Domachowska, dr hab. Konrad Pawłowski i dr Jan Muś.

Słowacy wygrywają zarówno na boiskach Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej, jak i w wyścigu po unijne pieniądze. Jako pierwsi w Grupie Wyszehradzkiej przedstawili Komisji Europejskiej Krajowy Plan Odbudowy. Jest to program reform i inwestycji, który będzie finansowany z Funduszu Odbudowy po pandemii COVID-19. Komentatorzy zastanawiają się, czy wygrana na mistrzostwach z Polską nie jest też częścią tego planu. O emocjach sportowych i politycznych opowiada starszy analityk Zespołu Wyszehradzkiego IEŚ dr Łukasz Lewkowicz.

Białoruskie władze stosują bezprecedensowe represje wobec opozycjonistów i przedstawicieli polskiej społeczności. Do aresztu można trafić na przykład za posiadanie biało-czerwonych skarpetek lub innych części garderoby w tych kolorach. Bezprawne zatrzymanie samolotu z opozycyjnym dziennikarzem Ramanem Pratasiewiczem jest kolejnym dowodem na to, że reżim Alaksandra Łukaszenki nie liczy się z żadnymi konsekwencjami. Późniejsze wystąpienie opozycjonisty przed kamerami białoruskiej telewizji państwowej, opowiadającego o finansowaniu przez Zachód, też jest świadectwem brutalnej działalności władz. To właśnie dziennikarze są najgroźniejsi dla Alaksandra Łukaszenki – podkreśla dr Jakub Olchowski z Zespołu Europy Wschodniej IEŚ.

Sytuacja polityczna pomiędzy Białorusią a państwami regionu bałtyckiego wpływa na gospodarkę. Przekierowanie tranzytu towarów z Białorusi i do tego państwa przez porty w Rosji znacznie osłabia pozycję portu w łotewskiej Rydze. Z kolei pomimo zaistniałej sytuacji zdecydowanie lepiej radzi sobie litewska Kłajpeda. Skąd wynika ta różnica – wyjaśnia dr Aleksandra Kuczyńska-Zonik z Zespołu Bałtyckiego IEŚ.

Niedawno zostały opublikowane dokumenty, tak zwane „non paper”, opisujące m.in. możliwości ewentualnych zmian granic pomiędzy państwami na Bałkanach. Wzbudziło to spore zaniepokojenie w regionie. Ukształtowanie nowych państw po rozpadzie Jugosławii spowodowało tysiące ofiar, a proces zmian granic nie został jeszcze formalnie zakończony, czego najlepszym przykładem są relacje pomiędzy Serbią a Kosowem. Skąd pomysł na taką dyskusję i do czego może ona doprowadzić? Na te pytania odpowiadają analitycy z Zespołu Bałkańskiego IEŚ: dr hab. Konrad Pawłowski, dr Jan Muś i dr hab. Agata Domachowska.

Białoruś i Łotwa zawiesiły stosunki dyplomatyczne. Stało się to po tym, jak burmistrz Rygi, w obecności szefa dyplomacji Łotwy, zastąpił oficjalną flagę Białorusi historyczną, biało-czerwono-białą flagą. Jest ona symbolem walki z reżimem Alaksandra Łukaszenki. Do wydarzenia doszło podczas mistrzostw świata w hokeju. To kolejny incydent, który zaostrza relacje Białorusi z państwami naszego regionu. Wcześniej łotewskie władze ostro skrytykowały władze w Mińsku za bezprawne zatrzymanie samolotu, na którego pokładzie był białoruski opozycjonista Raman Pratasiewicz – ocenia kierownik Zespołu Bałtyckiego IEŚ dr Aleksandra Kuczyńska-Zonik.

Prawnicy krytycznie oceniają sprawę skłonienia pilota samolotu Ryanair do wylądowania w Mińsku. Pod pozorem zagrożenia terrorystycznego władze białoruskie spowodowały, że maszyna, na której pokładzie był opozycjonista Raman Pratasiewicz, zamiast w Wilnie wylądowała właśnie w białoruskiej stolicy. Sam Pratasiewicz został natychmiast zatrzymany. Przypadek ten rodzi szereg pytań związanych z naruszeniem konkretnych przepisów, między innymi prawa międzynarodowego, i powoduje stawianie kolejnych pytań dotyczących takich zdarzeń w przyszłości. Tą wyjątkową sprawą z prawnego punktu widzenia zajął się dr hab. Konrad Pawłowski, kierownik Zespołu Bałkańskiego IEŚ.

Międzynarodowa społeczność protestuje przeciwko bezprawnemu zachowaniu białoruskich władz. Pod pretekstem zagrożenia terrorystycznego skłoniono pilota samolotu pasażerskiego, przelatującego nad Białorusią, do lądowania w Mińsku zamiast w Wilnie. Celem operacji było zatrzymanie obecnego na pokładzie białoruskiego opozycjonisty Ramana Pratasiewicza. Państwa naszego regionu ostro skrytykowały władze w Mińsku, jednak w zupełnie innym tonie wypowiedzieli się przedstawiciele Federacji Rosyjskiej. Sytuację ocenia starszy analityk Zespołu Europy Wschodniej IEŚ dr Andrzej Szabaciuk.

Edi Rama – kierujący Partią Socjalistyczną – jako pierwszy polityk w historii albańskiego parlamentaryzmu obejmie tekę premiera po raz trzeci z rzędu. Przed nowym rządem stoi wiele wyzwań, m.in. kwestie gospodarcze, społeczne – związane z masową emigracją, walka z korupcją, przestępczością zorganizowaną oraz reforma wymiaru sprawiedliwości. A to jeszcze nie wszystko – podkreśla starszy analityk w Zespole Bałkańskim IEŚ dr hab. Agata Domachowska.

Serbska opozycja daleka jest od porozumienia w sprawie wspólnej strategii wobec obozu rządzącego. Wzajemna niechęć działaczy, reprezentujących nierzadko podobny światopogląd, wzmacnia prezydenta Aleksandra Vučicia i jego Serbską Partię Postępową. Marginalizacja opozycji osłabia jednak wizerunek Serbii, pretendującej do członkostwa w Unii Europejskiej. Zainicjowano nawet dialog mający na celu wzmocnienie obecności ugrupowań opozycyjnych w przestrzeni politycznej. Na razie jednak nie przynosi on pożądanych rezultatów – zauważa dr hab. Konrad Pawłowski, kierownik Zespołu Bałkańskiego IEŚ.

Dzień Zwycięstwa – obchodzony w Rosji 9 maja – jednoczy mieszkańców tego państwa bez względu na ich stosunek do obecnych władz. Mit „Wojny Ojczyźnianej”, utrwalany od dziesięcioleci i umiejętnie wykorzystywany do politycznych celów przez prezydenta Władimira Putina, w dużej mierze określa tożsamość Rosjan. W całym kraju odbywają się imprezy, spotkania z weteranami i wojskowe parady. Najważniejsza uroczystość organizowana jest w Moskwie. W jej trakcie prezentowane jest stanowisko Rosji dotyczące bieżących problemów międzynarodowych oraz najnowsze uzbrojenie. O znaczeniu Dnia Zwycięstwa w Rosji opowiadają starszy analityk z Zespołu Europy Wschodniej IEŚ dr Andrzej Szabaciuk i dziennikarka TVP specjalizująca się w problematyce wschodniej, m.in. autorka cyklu „Szerokie Tory”, redaktor Barbara Włodarczyk.

Dwa państwa z Europy Północnej zasiadają jednocześnie w Radzie Bezpieczeństwa ONZ. Do takiej sytuacji dochodzi pierwszy raz w historii. Chodzi o Estonię i Norwegię, państwa małe, które w sposób szczególny odnoszą się do poszanowania prawa międzynarodowego i opowiadają się za wielostronnymi działaniami dyplomatycznymi w rozwiązywaniu międzynarodowych kryzysów. O priorytetach tych państw i ich doświadczeniach historycznych mówi starszy analityk w Zespole Bałtyckim IEŚ dr Damian Szacawa. Rozpoczynamy jednak od odpowiedzi na pytanie, jakie znaczenie dla Estonii i Norwegii ma fakt zasiadania w Radzie Bezpieczeństwa ONZ?

Za trzy lata wygaśnie umowa dotycząca przesyłania przez Ukrainę rosyjskiego gazu do Europy Zachodniej. Z tranzytu Ukraina czerpie spore zyski. Jednak rosyjska strategia energetyczna skupia się obecnie na wykorzystaniu gazociągów Nord Stream, TurkStream czy Nord Stream 2, co spowoduje radykalne ograniczenie dotychczasowego tranzytu. Władze w Kijowie podejmują szereg decyzji, które mają wpłynąć na dywersyfikację dostaw i jednocześnie ograniczenie zapotrzebowania na gaz. O tym, z jakich źródeł w najbliższych latach skorzysta Ukraina, opowiada starszy analityk w Zespole Bałtyckim IEŚ dr Michał Paszkowski.

Poszczególne państwa naszego regionu różnie radzą sobie z kryzysem wywołanym przez pandemię. Największe kłopoty pojawiły się tam, gdzie istotną rolę w gospodarce odgrywa turystyka. Najlepszym przykładem jest tu Chorwacja. Natomiast w tych państwach, w których zastosowano odpowiednią politykę fiskalną, zanotowano najmniejsze straty. Tutaj z kolei można powołać się na przykład Polski czy Litwy. Według analiz Międzynarodowego Funduszu Walutowego w tym roku powinniśmy się spodziewać ożywienia gospodarczego. W jakiej skali? Odpowiada analityk Zespołu Bałtyckiego IEŚ Marlena Gołębiowska.

Czeskie władze oskarżyły Rosję o spowodowanie eksplozji składów amunicji na jej terytorium. Do zdarzenia doszło w 2014 roku, jednak dopiero teraz przedstawiono informację, zgodnie z którą to agenci GRU mieli być jego sprawcami. Amunicja miała trafić na objętą konfliktem Ukrainę. Ujawnienie tych doniesień spowodowało ostry spór dyplomatyczny i wydalenie większości pracowników ambasad obu państw. O konsekwencjach sporu mówi kierownik Zespołu Wyszehradzkiego IEŚ dr Agata Tatarenko.

W ostatnim czasie dochodzi do wzrostu aktywności prorosyjskich sił zbrojnych na wschodzie Ukrainy. Rosja zapowiada też kroki prawne wobec tego państwa za blokowanie dostępu do wody dla Krymu. Większa liczba incydentów zbrojnych i zapowiedzi działań prawnych nie są przypadkowe. Zdaniem dr Marty Drabczuk z Zespołu Europy Wschodniej IEŚ, ich powodem jest konsekwentna polityka władz Kijowa, zmierzająca do odzyskania kontroli nad zajętymi regionami. Ukraina podejmuje kolejne działania, zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym, które powodują reakcję rosyjskich władz – podkreśla dr Drabczuk.

Węgry liczą na to, że Chińczycy będą coraz bardziej inwestować w ich gospodarkę. W odróżnieniu od większości państw naszej części Europy władze w Budapeszcie zdecydowały się na szeroką współpracę z Chinami, m.in. w sektorze motoryzacyjnym czy energetycznym. Dodatkowo podjęto decyzję o sprowadzeniu chińskich szczepionek stosowanych w walce z pandemią COVID-19. Z czego wynika dynamiczny rozwój współpracy chińsko-węgierskiej i kto na niej najbardziej skorzysta? Na te oraz inne pytania odpowiada starszy analityk w Zespole Wyszehradzkim IEŚ dr Dominik Héjj.

W ostatnim czasie segment pojazdów o napędzie elektrycznym rozwija się bardzo dynamicznie. Jednak nie należy się spodziewać, że w najbliższych latach auta elektryczne wyprą pojazdy o napędzie tradycyjnym. Główne powody to wciąż wysokie ceny pojazdów elektrycznych i stosunkowo niewielka liczba punktów ładowania. Zdecydowanie większą popularnością cieszą się pojazdy hybrydowe. W naszej części Europy największy udział takich modeli w rynku samochodowym jest zauważalny w Estonii – 6%, a najmniejszy w Czechach – około 2%. Z pewnością w dalszej perspektywie udział pojazdów hybrydowych i elektrycznych będzie dynamicznie wzrastał – zauważa dr Michał Paszkowski z Zespołu Bałtyckiego IEŚ.

W kolejnym odcinku naszych rozmów analizujemy zaangażowanie Chin w Europie Środkowej i Wschodniej. Omawialiśmy już relacje tego państwa z Litwą, Łotwą i Estonią oraz z państwami bałkańskimi. Tym razem powiemy o chińskiej obecności na Białorusi. Z pewnością azjatyckie mocarstwo liczyło tu na więcej korzyści, podobnie jak sama Białoruś. Co utrudnia rozwój tych relacji i jak postrzega je Rosja – wyjaśnia dr Andrzej Szabaciuk z Zespołu Europy Wschodniej.