Agresja Rosji na Ukrainę a stabilność Bośni i Hercegowiny – wymiar wewnętrzny, międzynarodowy i regionalny (cz. 2)

Aktywność polityków Republiki Serbskiej, na czele z Miloradem Dodikiem, związana z dążeniami secesjonistycznymi przywódców politycznych RS, zwłaszcza M. Dodika, oraz bliskimi relacjami z Federacją Rosyjską, coraz bardziej niepokoi państwa zachodnie. Polityka ta doprowadziła już do nałożenia sankcji na niektórych przedstawicieli RS przez Stany Zjednoczone Ameryki i Wielką Brytanię. Podobnie krytycznie ocenia obecny kurs polityczny Dodika i RS Unia Europejska, na czele z Niemcami, która debatuje nad przyjęciem sankcji i zaostrzeniem polityki wobec RS. Sankcje ze strony społeczności międzynarodowej wywołują oburzenie władz RS, Republiki Serbii oraz Rosji, która od lat wspiera kurs polityczny M. Dodika.

Relacje między Republiką Serbską a Rosją. W Bośni i Hercegowinie narasta napięcie w kontekście nieporozumień wewnętrznych między Federacją Bośni i Hercegowiny a Republiką Serbską. Konflikt wewnętrzny w BiH dotyczy m.in.: kwestii zmian instytucjonalnych w BiH, praw własności ludności serbskiej na obszarze FBiH, projektu zmian ordynacji wyborczej zaproponowanych przez bośniackich Chorwatów, a także samego podejścia obu podmiotów do sankcji wobec Rosji. Federacja Bośni i Hercegowiny stanowczo opowiedziała się za sankcjami (ale nie wprowadziła ich ze względu na brak konsensusu w trójstronnej prezydencji BiH). Natomiast Republika Serbska, na czele z Miloradem Dodikiem, członkiem prezydium BiH i liderem Partii Niezależnych Socjaldemokratów (SNSD), podtrzymuje neutralne, a de facto prorosyjskie stanowisko wobec konfliktu w Ukrainie (zob. „Komentarze” IEŚ, nr 589). Przykładem może być wypowiedź M. Dodika, który określił Władimira Putina jako polityka praktycznego i o dobrych intencjach[1]. Wyrazem faktycznego poparcia Rosji przez bośniackich Serbów był udział ambasadora BiH Željko Samardžija w obchodach Dnia Zwycięstwa Rosji nad faszyzmem w dniu 9 maja 2022 r. w Moskwie. Tego samego dnia Dodik uczestniczył w podobnych obchodach w Banja Luce i w swoim przemówieniu nazwał siły zbrojne BiH „organizacją przestępczą”. W ten sposób po raz kolejny wskazał na chęć etnicznego podziału armii w BiH. W opozycji do prorosyjskiej polityki lidera RS, w Sarajewie odbył się wiec poparcia dla ofiar rosyjskiej inwazji na Ukrainę.

Z kolei tezy i argumenty przywoływane przez dyplomację rosyjską konsekwentnie nawiązują do współczesnej historii Bałkanów. Przykładem charakterystycznej narracji rosyjskiej jest odpowiedź decydentów na Kremlu na słowa prezydenta USA Stanów Zjednoczonych Joe Bidena, który w reakcji na tragiczne wydarzenia w Buczy określił prezydenta Rosji mianem zbrodniarza wojennego. Wypowiedź ta spowodowała szybką reakcję władz FR. W odpowiedzi Marija Zacharowa, rzeczniczka Ministerstwa Spraw Zagranicznych Federacji Rosyjskiej, nawiązała do wydarzeń w Srebrenicy z 1995 r. i nazwała je wyreżyserowanymi oraz zaprzeczyła ludobójstwu. Bisera Turković, minister spraw zagranicznych BiH, wskazała, że stanowisko Federacji Rosyjskiej, która zaprzecza uznanemu na arenie międzynarodowej ludobójstwu, jest w jej opinii historycznym fałszerstwem.

Władze w Moskwie konsekwentnie występują również z krytyką działalności wysokiego przedstawiciela w BiH. W opinii ambasadora Rosji w BiH Igora Kalabuchowa, Bośnia i Hercegowina to miniaturowa Unii Europejska, w której porozumienie pomiędzy narodami może być osiągnięte bez formalnego członkostwa w strukturach europejskich. Ambasador stwierdził także, że UE uległa degradacji i prowadzi politykę podwójnych standardów wobec państw Bałkanów Zachodnich.

Sankcje wobec Republiki Serbskiej. Milorad Dodik od połowy roku 2021 wiele razy wspominał o reformach i zmianach instytucjonalnych w BiH. W październiku 2021 r. ogłosił, że Republika Serbska chce utworzyć odrębne instytucje RS, w tym armię serbską. Wówczas wysoki przedstawiciel w BiH Christian Schmidt nazwał postulaty i działania Dodika jako „jednoznaczne z secesją” i pogwałcenie porozumienia pokojowego z Dayton z 1995 r., które formalnie kończyło wojnę w Bośni i Hercegowinie. W odpowiedzi na zaostrzenie retoryki secesjonistycznej ze strony polityków RS i kolejne afery korupcyjne, Stany Zjednoczone w styczniu 2022 r. objęły sankcjami Milorada Dodika oraz podmiot medialny Alternativna Televizija (ATV) z siedzibą w Banja Luce, który jest prywatną własnością firmy blisko związanej z rodziną Dodika. Jak wskazuje Departament Skarbu Stanów Zjednoczonych, Dodik sprawuje osobistą kontrolę nad politycznie drażliwymi informacjami i nabył ATV w celu oczerniania polityków, poprawy swojego publicznego wizerunku i osiągania własnych celów politycznych[2]. Następnie w kwietniu 2022 r. rząd Wielkiej Brytanii nałożył sankcje[3] na M. Dodika i Željkę Cvijanović, argumentując, że podejmowane przez nich działania godzą w podstawy ustrojowe Bośni i Hercegowiny. Rząd Wielkiej Brytanii uznał, że oboje przedstawiciele RS wykorzystywali pozycję władzy i – zachęceni przez działania Rosji wobec Ukrainy – dążyli do destabilizacji państwa, secesji Republiki Serbskiej oraz naruszenia pokojowego współistnienia w regionie Bałkanów Zachodnich. Do nałożenia sankcji na liderów RS odniosła się premier Republiki Serbii Ana Brnabić, określając je błędnymi i irracjonalnymi. Dodała, że RS w ten sposób staje w obronie porozumienia pokojowego z Dayton, konstytucji BiH, a sama Serbia jest także gwarantem wspomnianego porozumienia. W odpowiedzi na działania Zachodu Ambasada Rosji w BiH przekazała stanowisko rzeczniczki MSZ FR, która potępiła jednostronne restrykcje nałożone przez oba państwa, nazywając takie działania „zachodnią polityką neokolonialną”.

Napięta sytuacja ma również miejsce w relacjach Niemiec i Republiki Serbskiej BiH. Po pierwsze, Dodik w swojej wypowiedzi z sierpnia 2021 r. stwierdził, że nie uznaje niemieckiego dyplomaty Christiana Schmidta na stanowisku wysokiego przedstawiciela w BiH, m.in. ze względu na jego krytykę stanowiska RS, która neguje zbrodnie serbskie z okresu niedawnej wojny. Po drugie, Niemcy wskazują na konieczność zastosowania sankcji wobec RS przez społeczność międzynarodową ze względu na podejmowane przez Dodika działania destabilizujące sytuację wewnętrzną w BiH. M. Dodik, w odpowiedzi na działania Niemiec, porównał to państwo do Trzeciej Rzeszy[4]. Nieprzyjazna retoryka Dodika oraz postawa RS wobec władz centralnych Bośni i Hercegowiny spowodowały, że rząd Niemiec zawiesił finansowanie projektów infrastrukturalnych o wartości ponad 100 mln euro w Republice Serbskiej, takich jak: odbudowa elektrowni wodnych w Trebinje, budowa parku wiatrowego we wschodniej Hercegowinie oraz oczyszczalni ścieków w Bosanskiej Gradišce.

Serbia wobec RS. Serbia chce pełnić rolę stabilizatora wobec BiH i będzie dążyć do utrzymania pokoju w regionie. Stara się także kontrolować napięcia polityczne, generowane przez Milorada Dodika. W kwietniu 2022 r. prezydent Serbii Aleksandar Vučić wezwał Dodika, aby nie dążył do stworzenia osobnej armii RS i ograniczył retorykę secesjonistyczną, na co, zdaniem Vučicia, Dodik się zgodził[5]. Pod koniec kwietnia 2022 r. M. Dodik wraz z Vučiciem uczestniczył także w pokazach wojskowych armii Republiki Serbii „Tarcza 2022” (Štit 2022). Stwierdził wówczas, że Serbia jest w stanie skutecznie ochronić i obronić RS i Serbię[6].

Wnioski. Wydaje się, że celem polityki M. Dodika jest wykorzystanie wewnętrznych punktów zapalnych (dotyczących np. odrębnej armii RS) do polaryzacji sceny politycznej i społeczeństwa w BiH. Nie można również wykluczyć, że poprzez prowadzenie polityki konfrontacyjnej Dodik dąży do uzyskania np. pomocy finansowej i innych ustępstw od UE. Konfliktowy charakter uprawiania polityki jest charakterystyczny dla Dodika, ale też dla innych polityków bośniackich. W relacjach RS z najbliższym sojusznikiem, Republiką Serbii, uwidaczniają się także nieznaczne różnice w polityce zagranicznej M. Dodika i prezydenta Serbii A. Vučicia. Oba podmioty nie popierają sankcji nałożonych przez UE na Rosję i prowadzą tzw. politykę militarnej neutralności. Jednak Serbia nie rezygnuje ze współpracy z zachodnimi partnerami i podkreśla kluczową w tym zakresie rolę gospodarczą Niemiec. Z kolei Dodik otwarcie deklaruje wsparcie dla Rosji, a Rosja dla RS. Rosji zależy na podtrzymaniu konfliktu w BiH w celu zatrzymania procesu integracji euroatlantyckiej państw WB6 i osłabienia wpływów Zachodu na Bałkanach.

Pomimo nałożenia sankcji na RS przez dwa państwa zachodnie, wydaje się mało prawdopodobne, by na taki krok zdecydowała się również Unia Europejska z uwagi na różnice zdań państw członkowskich. Można się spodziewać, że Węgry będą przeciwne sankcjom ze względu na bliskie relacje Viktora Orbána i M. Dodika. Dodik może również wykorzystać brak jednomyślności członków UE, by w ten sposób próbować pozyskać elektorat przed październikowymi wyborami powszechnymi w BiH.

Przeciągający się wewnętrzny kryzys polityczny w BiH z pewnością niepokoi UE, której zależy na powrocie BiH na tory integracji europejskiej. Dlatego też Niemcy intensyfikują działania dyplomatyczne w regionie Bałkanów Zachodnich. Na początku maja 2022 r. wizytę w Sarajewie i Belgradzie złożyła minister obrony RFN Christine Lambrecht. Wizyta ta miała na celu zapewnienie o wsparciu działań na rzecz stabilizacji BiH, m.in. poprzez przedłużenie mandatu misji EUFOR. Ponadto w związku z napiętą sytuacją w BiH w dniu 11 maja 2022 r. odbyło się również posiedzenie Rady Bezpieczeństwa ONZ, w którym udział wziął wysoki przedstawiciel w BiH Christian Schmidt.

[1] S. Mitrović, Dodik: Moramo se skloniti od velikog vjetra, Putin je dobronamjeran, N1, 19.04.2022, https://ba.n1info.com/vijesti/dodik-moramo-se-skloniti-od-velikog-vjetra-putin-je-dobronamjeran/ [2.05.2022].

[2] Treasury Sanctions Milorad Dodik and Associated Media Platform for Destabilizing and Corrupt Activity, 5.01.2022, https://home.treasury.gov/news/press-releases/jy0549 [15.05.2022].

[3] Sankcje te obejmują zakaz podróży i zamrożenie aktywów polityków.

[4] German SPD MP disgusted by Dodik’s Putin-style rhetoric, N1, 8.04.2022, https://ba.n1info.com/english/news/german-sdp-mp-disgusted-by-dodiks-putin-style-rhetoric/ [30.04.2022].

[5] Warto podkreślić, że wspólne wojsko dla trzech przedstawicieli narodów BiH stanowi symboliczny element integrujący, zważywszy na fakt udziału wojsk serbskich w oblężeniu Sarajewa i masakrze w Srebrnicy. Atakowanie jedności sił zbrojnych przez Dodika, integrujących w wymiarze faktycznym i symbolicznym trzy narody konstytutywne BiH, faktycznie stanowi uderzenie w instytucjonalne i symboliczne podstawy wspólnego państwa.

[6] W dniu 30 kwietnia 2022 r. Dodik i Vučić wspólnie uczestniczyli także w pokazie na lotnisku wojskowym „Milenko Pavlović” w Batajnicy, zorganizowanym przez Ministerstwo Obrony i armię Serbii. Zaprezentowany został m.in. system obrony powietrznej FK-3, dostarczony przez Chiny.