Albania: dominacja socjalistów przy podzielonej opozycji

Rządząca od 2013 r. Albańska Partia Socjalistyczna odniosła trzecie z rzędu zwycięstwo w wyborach lokalnych, które odbyły się w Albanii 14 maja. Oznacza to, że premier Edi Rama ma jeszcze silniejszą pozycję w państwie, rządząc zarówno na szczeblu centralnym, jak i lokalnym. W sytuacji podziałów po stronie opozycji politycznej pozycja Ramy pozostaje niezagrożona.

Albańska scena polityczna tuż przed lokalnymi wyborami. Wybory lokalne odbyły się 14 maja 2023 r., dwa lata po trzecim z kolei zwycięstwie Socjalistycznej Partii Albanii (Partia Socialiste e Shqipërisë, PS) w wyborach parlamentarnych. Opozycja, która zbojkotowała poprzednie wybory lokalne w 2019 r., miała kolejną szansę, aby po okresie niebytu na poziomie lokalnym, przejąć władzę przynajmniej w części z 61 gmin w Albanii^[1]. Jednak pozostaje ona wciąż podzielona. Do rozłamu w szeregach największego ugrupowania opozycyjnego, Albańskiej Partii Demokratycznej (Partia Demokratike e Shqipërisë, PD), doszło w 2021 r., po decyzji Stanów Zjednoczonych dotyczącej uznania Salego Berishy, historycznego lidera PD, za persona non grata. Wówczas Lulzim Basha, ówczesny przewodniczący PD, usunął go z szeregów partii, co doprowadziło do podziału wewnątrz ugrupowania – także w ramach klubu parlamentarnego (zob. „Komentarze IEŚ”, nr 500). Oprócz tego część parlamentarzystów, włącznie z wiceprzewodniczącym parlamentu Agronem Gjekmarkajem, nie utożsamia się z żadną z powstałych grup.

Po przegranych lokalnych wyborach uzupełniających w części gmin w marcu 2022 r., ze stanowiska przewodniczącego PD zrezygnował L. Basha. Jego miejsce przejął wówczas Enkelejd Alibeaj. Jemu również nie udało się zjednoczyć partii. W majowych wyborach lokalnych frakcja S. Berishy wystartowała osobno (sąd uznał legalność przywództwa w partii Alibeaja, a nie Berishy), współtworząc koalicję wyborczą m.in. z ugrupowaniem byłego prezydenta Albanii, Ilira Mety (Partia Wolności – Partia e Lirisë; wcześniej: Socjalistyczny Ruch na rzecz Integracji – Lëvizja Socialiste për Integrim), o nazwie Razem Zwyciężymy (Bashkë Fitojmë)^[2]. Natomiast pozostali członkowie PD wystartowali osobno, pod szyldem swojej partii.

Zwycięstwo socjalistów, klęska opozycji. W wyborach lokalnych zwycięstwo odnieśli socjaliści, którzy zwyciężyli aż w 53 gminach, w tym w największych miastach, takich jak Tirana, Durrës oraz Szkodra – postrzegana jako bastion demokratów, w której rządzili oni przez ostatnie trzy dekady. Nowym burmistrzem Szkodry został Benet Beci, który w przeszłości kierował m.in. Albańskim Funduszem Rozwoju (Fondi Shqiptar i Zhvillimit) czy Albańskim Przedsiębiorstwem Energetycznym (Korporata Elektroenergjetike Shqiptare, KESH). Z kolei w stolicy kraju już po raz trzeci z rzędu zdecydowanie zwyciężył Erion Veliaj, (różnicą niespełna 60 tys. głosów nad kolejnym kandydatem), pokonując polityka koalicji Razem Zwyciężymy Belinda Këlliçi. Co ciekawe, trzecie miejsce w stolicy zdobył nie kandydat PD (Roland Bejko), ale Ruchu Razem (Lëvizja BASHKË – radykalnie lewicowa partia) Arlind Qori. Co więcej, w nowej radzie miasta znajdą się także przedstawiciele dwóch partii obywatelskich: Nisma Thurje (Inicjatywa # – partia centrowa, propagująca hasła antykorupcyjne)^[3] oraz wspomnianego już Ruchu Razem.

Wybory okazały się zatem porażką opozycji. Koalicja Razem Zwyciężymy pokonała socjalistów w zaledwie siedmiu gminach, a Partia Demokratyczna – w żadnej. Z kolei w Finiq (południe Albanii) wygrała partia MEGA, reprezentująca mniejszość grecką. Do interesującego zdarzenia doszło w Himarze, gdzie 19 głosami różnicy zwycięstwo odniósł kandydat opozycji, koalicji Razem Zwyciężymy, reprezentujący mniejszość grecką, przebywający w areszcie. Fredi Beleri został zatrzymany pod zarzutem kupowania głosów na dwa dni przed wyborami (12 maja). Zdarzenie to doprowadziło do sporu z Grecją. Premier Kiriakos Mitsotakis zagroził nawet, że zawetuje negocjacje akcesyjne Albanii, jeśli nie będzie ona szanować praw mniejszości greckiej. Zgodnie z albańskim prawem w wyborach mogą brać udział osoby, wobec których prowadzone jest śledztwo. Natomiast jeśli zostaną one wybrane, a następnie uznane za winne, stracą mandat, a wybory zostaną powtórzone.

Zarówno I. Meta, jak i S. Berisha stwierdzili, że wybory zostały przeprowadzone w sposób niedemokratyczny. Co więcej, historyczny lider DP zapowiedział kontynuację protestów antyrządowych (bo tylko dzięki nim, jego zdaniem, możliwe jest odsunięcie od władzy socjalistów) i stwierdził, że zrezygnuje jedynie w przypadku, gdy odniesie porażkę w kolejnych wyborach parlamentarnych, które mają się odbyć w 2025 r.

W związku ze słabym wynikiem wyborczym partii ze stanowiska przewodniczącego PD ustąpił E. Alibeaja. Na czele klubu parlamentarnego PD stanął Gazment Bardhi. Na 29 lipca zaplanowano wybory na nowego przewodniczącego PD. Politykiem, który najprawdopodobniej ponownie zostanie wybrany na to stanowisko, jest L. Basha. Należy spodziewać się zatem zaostrzenia się sporów wewnątrz największej partii opozycyjnej w Albanii.

Obserwatorzy OBWE stwierdzili, że w czasie wyborów dochodziło do przypadków kupowania głosów, co jednak stanowi problem w Albanii już od wielu lat. Odnotowali również problemy z elektroniczną identyfikacją głosujących, przypadki głosowania rodzinnego, próby fotografowania kart wyborczych czy też obecność osób nieuprawnionych w lokalach wyborczych.

Wnioski. Wybory lokalne potwierdziły dominację socjalistów na albańskiej scenie politycznej, a przede wszystkim premiera Ediego Ramy, który był znacząco zaangażowany w przebieg kampanii wyborczej. Ze względu na jego silną i niepodważalną pozycję w kraju to na nim spoczywa największa odpowiedzialność polityczna za przyszłość Albanii. Jest to jednocześnie właściwy moment na przeprowadzenie kluczowych – z punktu widzenia procesu akcesyjnego do UE – reform w państwie.

Podzielona opozycja poniosła kolejną przegraną z rzędu. Bez wdrożenia zmian i wyboru jednego silnego lidera nie będzie ona stanowiła alternatywy dla rządów socjalistów. Duet Meta-Berisha nie jest już atrakcyjny dla większości społeczeństwa i nie daje nadziei na poprawę sytuacji w Albanii. Wybór po raz kolejny na przewodniczącego PD L. Bashy raczej nie doprowadzi do zjednoczenia się partii, a wręcz przeciwnie – może pogłębić istniejące podziały i w efekcie doprowadzić do faktycznego wyłonienia się dwóch osobnych ugrupowań politycznych. Nie ma on również potencjału do znaczącego zwiększenia bazy nowych wyborców PD.

Albańczycy są już zmęczeni i rozczarowani politykami, o czym świadczy niska frekwencja wyborcza (38,22%). Wpływ na nią ma też fakt, iż coraz większa liczba Albańczyków żyje na emigracji i aby móc wziąć udział w wyborach, muszą oni wrócić do Albanii. Albańskie prawo wyborcze nie przewiduje możliwości oddania głosu poza granicami państwa.

Pogłębianie się podziałów w ramach PD, jak dotąd największej partii opozycyjnej, daje szanse na zaistnienie nowych, obywatelskich ugrupowań, które mogłyby przejąć rolę konstruktywnej opozycji. W dyskursie publicznym w Albanii wyraźnie artykułowane są głosy, że sprawnie funkcjonująca opozycja jest bowiem niezbędna dla demokratycznego państwa.

Pojawienie się nowych ugrupowań na poziomie lokalnym, będących w stanie wprowadzić swoich przedstawicieli do rad miejskich, oznacza możliwość zwiększenia obecności nowych podmiotów na albańskiej scenie politycznej oraz wzmocnienia społeczeństwa obywatelskiego. Odzwierciedla to również oczekiwania części społeczeństwa, opowiadającej się za zmianami i pojawianiem się nowych polityków, niezwiązanych z istniejącym przez lata układem ani z podziałami na albańskiej scenie politycznej.

^[1] Ze względu na bojkot opozycji socjaliści w 2019 r. zwyciężyli w 60 z 61 gmin. Jedynie w gminie Finiq (region Flory) na burmistrza został wybrany kandydat partii mniejszości greckiej – MEGA.

^[2] Koalicję wyborczą współtworzyły również m.in. Partia Jedności na rzecz Praw Człowieka (Partia Bashkimi për të Drejtat e Njeriut) i Partia Chrześcijańskiej Demokracji (Partia Demokristiane).

^[3] Wprowadziła ona swoich kandydatów także do rad w takich albańskich miastach, jak Korça, Mirdita i Kukës.

[Zdjęcie: Partia Socialiste e Shqipërisë / Facebook.com]