Albania: konieczna kontynuacja reform na drodze do członkostwa w Unii Europejskiej

6 października Komisja Europejska opublikowała coroczny raport dotyczący polityki rozszerzenia, w którym oceniono postępy państw kandydujących do uzyskania członkostwa w UE. W maju 2020 r. KE przełożyła ogłoszenie raportu właśnie na październik ze względu na pandemię COVID-19. Obecnie państwami kandydującymi do UE są: Czarnogóra, Serbia, Turcja, Albania oraz Macedonia Północna. Z kolei status potencjalnego kandydata posiadają Bośnia i Hercegowina oraz Kosowo.

Już w 2009 r. Albania złożyła wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej. Z kolei w 2014 r. przyznano jej status państwa kandydującego. Jednak dopiero marcu 2020 (dwa lata po pierwszym zaleceniu ze strony Komisji Europejskiej) Rada Europejska podjęła decyzję o rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych z tym bałkańskim państwem (zob. „Komentarze IEŚ”, nr 173). Na grudzień 2020 r. planowana jest pierwsza konferencja międzyrządowa, oznaczająca faktyczne rozpoczęcie negocjacji akcesyjnych. Jej organizacja zależy jednak od tego, czy Albania wykaże znaczący postęp w piętnastu obszarach, szczegółowo zdefiniowanych przez Parlament Europejski. Mianowicie niezbędne jest m.in. wprowadzenie zmian dotyczących prawa wyborczego, kontynuowanie reform w obszarze sądownictwa – w tym funkcjonowania Trybunału Konstytucyjnego – przeciwdziałania korupcji, walki z przestępczością zorganizowaną, a także zmniejszenie liczby Albańczyków starających się o azyl za granicą, przegląd ustawy medialnej zgodnie z rekomendacjami Komisji Weneckiej, przyspieszenie procesu rejestracji nieruchomości czy też zatwierdzenie zmian w ustawie o spisie ludności.

Polaryzacja polityczna w Albanii. Kwestią, na którą szczególnie zwrócono uwagę w raporcie Komisji Europejskiej, jest silna polaryzacja polityczna, charakteryzująca albańską scenę polityczną. W 2019 r. nieustannie dochodziło do licznych sporów na linii prezydent-premier, a także rząd-opozycja. Skutkowało to tym, że opozycja zrezygnowała ze swych mandatów parlamentarnych, a także zbojkotowała wybory samorządowe, które zostały przeprowadzone 30 czerwca 2019 r. Co więcej, prezydent podjął wówczas decyzję o przesunięciu daty wyborów na październik, co spotkało się z ostrą krytyką ze strony partii rządzącej. Parlament albański wszczął wobec głowy państwa procedurę impeachmentu, która została zakończona pod koniec lipca 2020 r. Ostatecznie, zgodnie z rekomendacjami przedstawionymi przez komisję parlamentarną, albańscy posłowie zagłosowali przeciwko postawieniu w stan oskarżenia prezydenta Ilira Mety.

Należy także dodać, że 5 czerwca 2020 r. doszło do zawarcia porozumienia pomiędzy ugrupowaniem rządzącym, Partią Socjalistyczną (PS), a opozycją (zarówno tą parlamentarną, jak i pozaparlamentarną), które dotyczyło kształtu reformy wyborczej. Zgodnie z osiągniętym porozumieniem parlament przegłosował zmiany wyborcze (23 lipca 2020 r.) w duchu zaleceń opracowanych przez OBWE. Następnie przyjęto również poprawki do konstytucji dotyczące systemu wyborczego (30 lipca 2020 r.), które zostały ostro skrytykowane przez Partię Demokratyczną (PD) – największe ugrupowanie opozycyjne w Albanii. UE również wyraziła swoje zaniepokojenie faktem, że rząd premiera Ediego Ramy nie doprowadził do osiągnięcia konsensu politycznego w sprawie wprowadzonych zmian. Co więcej, 5 października większość parlamentarna przegłosowała dalsze poprawki w prawie wyborczym, co zarówno przez prezydenta, jak i PD zostało ocenione jako jednoznaczne złamanie porozumienia z 5 czerwca. Na tego rodzaju działanie większości rządowej w Albanii zareagowały również ambasady UE oraz USA w Tiranie, które ponownie wyraziły ubolewanie z powodu jednostronnego przyjęcia zmian w kodeksie wyborczym.

Obszary wymagające dalszych reform. Komisja Europejska w opublikowanym raporcie wskazuje na kilkanaście obszarów, w których Albania wciąż musi przeprowadzać zmiany. Dalszych reform wymaga przede wszystkim system sądownictwa, a także administracja publiczna. Komisja Wenecka przygotowała szereg zaleceń, związanych m.in. z kwestią nominacji sędziów do Trybunału Konstytucyjnego. Rząd albański powinien się do tych wytycznych zastosować. Obecnie Trybunał liczy czterech nowych członków, a niezbędnych jest przynajmniej pięciu, aby było zagwarantowane kworum do podejmowania decyzji. Rząd obiecuje jednak, że Trybunał zacznie funkcjonować już w tym roku.

Pomimo dostrzegalnej poprawy wciąż istotnym problemem pozostaje korupcja oraz przestępczość zorganizowana. KE oczekuje, że instytucje powołane do walki z korupcją (tj. Specjalna Struktura Antykorupcyjna – Struktura e Posaçme Anti-Korrupsion, SPAK[1]) w sposób znaczący wzmocnią swoją zdolność do prowadzenia określonych dochodzeń w sprawach korupcyjnych oraz ścigania organizacji przestępczych. Jednocześnie KE dostrzegła zmiany dotyczące walki z terroryzmem i ekstremizmem, a także w zakresie zarządzania granicami.

Problemem wciąż także pozostaje sfera wolności słowa. W tym obszarze, jak podkreślił Luigi Soreca, ambasador UE w Tiranie, Albania nie poczyniła w ostatnim roku żadnych postępów. W grudniu 2019 r. albański parlament przyjął poprawki do ustawy medialnej, których celem jest uregulowanie kwestii związanych z funkcjonowaniem mediów internetowych oraz zniesławienia. Poprawki te zostały uznane za niezgodne z międzynarodowymi standardami oraz zasadami wolności mediów, wobec czego rząd zobowiązał się do wprowadzenia zmian zgodnie z zaleceniami przedstawionymi przez Komisję Wenecką.

Kwestie gospodarcze. Co do kryteriów gospodarczych, w raporcie KE podkreślono pewne postępy Albanii w tym obszarze. Dostrzeżono znaczący spadek bezrobocia, wzrost eksportu czy też spadek relacji długu publicznego do PKB. Pandemia COVID-19 uwidoczniła jednak słabości strukturalne albańskiej gospodarki. Nadal zauważalny jest niższy poziom infrastruktury w dziedzinie transportu, komunikacji cyfrowej czy energii w porównaniu do średniej unijnej.

W rozwoju m.in. albańskiej gospodarki ma pomóc Plan gospodarczy i inwestycyjny dla Bałkanów Zachodnich (Economic and Investment Plan for the Western Balkans), ogłoszony przez Komisję Europejską również 6 października. Podstawowym jego celem jest długookresowa odbudowa gospodarcza regionu, wspieranie cyfrowej i „zielonej” transformacji, wzmacnianie integracji regionalnej. Kluczowy będzie zatem rozwój takich obszarów jak transport, środowisko, energetyka oraz sektor prywatny. Przygotowany plan przewiduje udzielenie państwom bałkańskim pomocy finansowej w wysokości 9 mld euro. W odniesieniu do Albanii wsparcie to będzie dotyczyć m.in. wdrożenia programu rozwoju infrastruktury szerokopasmowej, utworzenia zintegrowanych regionalnych systemów gospodarki odpadami – w tym także zamknięcie składowisk niezgodnych z przepisami – oraz dofinansowania takich inwestycji, jak: niebieska autostrada (łącząca wybrzeża Chorwacji, Czarnogóry i Albanii), część połączenia kolejowego łączącego Czarnogórę, Albanię i Grecję, budowa gazociągu Fier-Vlora oraz jońsko-adriatyckiego, budowa elektrowni wodnej Skavica i modernizacja elektrowni wodnej Fierza.

Wnioski. Analizując treść raportu opublikowanego przez Komisję Europejską, można stwierdzić, że Albania osiągnęła pewien progres w procesie integracji w porównaniu z ubiegłym rokiem. Konieczna jest jednak kontynuacja reform, które przełożą się na wzmocnienie praworządności, usprawnienie administracji publicznej oraz rozwój gospodarki. Za najważniejsze należy uznać kontynuowanie implementacji reform w wymiarze sądownictwa, w prawie wyborczym oraz dotyczących wolności słowa. Dokonanie zmian w kodeksie wyborczym jest kluczowe z uwagi na wybory parlamentarne w Albanii, zaplanowane na 25 kwietnia 2021 r. Przyjęcie zmian prawnych w duchu dialogu i konsensusu międzypartyjnego jest niezbędne w celu zmniejszania napięć na albańskiej scenie politycznej.

Realne postępy Albanii w procesie reform wewnętrznych są kluczowe również ze względu na ciągłą rezerwę części państw unijnych wobec jej członkostwa w UE. Dotyczy to przede wszystkim Niderlandów, które były przeciwnikiem rozpoczęcia negocjacji z Albanią, jeśli państwo to nie przeprowadzi rzeczywistych i dogłębnych reform. Obecnie niderlandzki minister spraw zagranicznych Stef Blok ponownie podkreśla, że Albania powinna podjąć zdecydowane działania w walce z korupcją oraz przestępczością zorganizowaną. Domaga się również, aby w kwestii prowadzonych negocjacji akcesyjnych Albanię oraz Macedonię Północną traktować osobno. O tym, że korupcja oraz przestępczość zorganizowana stanowi w Albanii istotny problem, świadczy także raport opublikowany przez Grupę Państw Przeciwko Korupcji (Group of States against Corruption, GRECO). Należy zatem przypuszczać, że jeśli faktycznie zdecydowany progres we wdrażaniu reform nie zostanie przez Unię Europejską dostrzeżony, planowana pierwsza konferencja międzyrządowa może zostać przesunięta na przyszły rok.

—————————

[1] SPAK to niezależny organ sądowy, którego zadaniem jest badanie korupcji i przestępczości zorganizowanej na najwyższych szczeblach władzy i społeczeństwa w Albanii. Składa się z Krajowego Biura Śledczego, prokuratury specjalnej oraz sądów specjalnych. Instytucja została powołana w 2019 r.