Albania: spory wewnętrzne w ramach największej partii opozycyjnej

Od kilku miesięcy toczy się wewnętrzny konflikt w ramach Demokratycznej Partii Albanii. Przywództwo próbuje w niej przejąć dawny, charyzmatyczny lider ugrupowania, Sali Berisha, który ostatecznie – po objęciu go zakazem wjazdu do USA – został usunięty najpierw z grupy parlamentarnej, a następnie z samej partii. Należy się spodziewać, że problemy wewnętrzne w największej partii opozycyjnej nie zostaną w najbliższym czasie rozwiązane. Co więcej, ich nasilenie może doprowadzić do wyłonienia się z niej nowego ugrupowania na scenie politycznej Albanii.

Albańska scena polityczna. Demokratyczna Partia Albanii (Partia Demokratike e Shqipërisë, PD) to obecnie największa partia opozycyjna. Powstała w 1990 r. Jednym z jej współzałożycieli był Sali Berisha, należący wcześniej do Albańskiej Partii Pracy (Partia e Punës së Shqipërisë). W ciągu kolejnych ponad dwudziestu lat Berisha pełnił najważniejsze funkcje polityczne. Był prezydentem (1992-1997), a także premierem (2005-2013) Albanii. W 2013 r., po przegranych wyborach parlamentarnych, ustąpił z funkcji przewodniczącego PD. Wówczas przywódcą ugrupowania został Lulzim Basha[1], protegowany S. Berishy. W kolejnych wyborach (w 2017 oraz w 2021 r.) Berisha był kolejno wybierany do parlamentu z list Partii Demokratycznej. Pomimo deklarowanego „usunięcia się w cień” uważano, że nadal ma on znaczący wpływ na decyzje podejmowane przez nowego przewodniczącego PD.

Głównym przeciwnikiem PD na albańskiej scenie politycznej od ponad trzech dekad pozostaje Socjalistyczna Partia Albanii (Partia Socialiste e Shqipërisë, PS), stanowiąca kontynuatorkę Albańskiej Partii Pracy. W ostatnich wyborach (2021 r.) trzeci raz z rzędu PS odniosła zwycięstwo, a jej lider, Edi Rama, jako pierwszy polityk w historii albańskiego parlamentaryzmu sprawuje obecnie funkcję premiera po raz trzeci (zob. „Komentarze IEŚ”, nr 380). Należy również dodać, że trzecią siłę polityczną stanowi Socjalistyczny Ruch na rzecz Integracji (Lëvizja Socialiste për Integrim, LSI), który wcześniej współtworzył koalicję rządową zarówno z PD, jak i PS. To z tej partii wywodzi się także obecny prezydent Albanii, Ilir Meta, którego kadencja upływa właśnie w 2022 r.

Berisha jako persona non grata. Ponowne uaktywnienie się S. Berishy na albańskiej scenie politycznej nastąpiło w ubiegłym roku, po tym jak w maju 2021 r. sekretarz stanu USA Antony Blinken ogłosił objęcie zakazem wjazdu do Stanów Zjednoczonych zarówno S. Berishę, jak i członków jego rodziny. Powodem podjęcia takiej decyzji miały być działania korupcyjne, których dopuścił się dawny przywódca PD, sprzeniewierzenie środków publicznych, naruszanie niezależności sądownictwa, a także wykorzystywanie swojej władzy dla własnych korzyści oraz korzyści swoich sojuszników politycznych, co skutkowało obniżeniem zaufania społecznego do instytucji publicznych oraz samych polityków.

S. Berisha konsekwentnie stara się odpierać zarzuty strony amerykańskiej i domaga się od USA ujawnienia dokumentów świadczących o jego rzekomych działaniach korupcyjnych. Co więcej, oskarża on wprost premiera Ediego Ramę i Georga Sorosa o to, że lobbowali za wyeliminowaniem go z życia politycznego. Sali Berisha złożył również pozew w Paryżu przeciwko sekretarzowi stanu USA Antony’emu Blinkenowi o zniesławienie.

L. Basha początkowo nie odciął się od S. Berishy, domagając się pełnej transparentności oraz ujawnienia dokumentów i faktów uzasadniających decyzję władz USA. Co więcej, podkreślał zasługi byłego przywódcy PD dla wzmacniania demokracji i relacji albańsko-amerykańskich. Deklarował także, że walka z korupcją oraz przestępczością zorganizowaną stanowi podstawowy priorytet dla Partii Demokratycznej. Potwierdzeniem niezmienności stanowiska USA w tej sprawie stało się jednak wezwanie do usunięcia S. Berishy z grupy parlamentarnej PD, wystosowane do L. Bashy przez ambasador USA w Albanii Yuri Kim[2].

Konflikt wewnętrzny. Do eskalacji wewnętrznego konfliktu w ramach PD doszło we wrześniu 2021 r., kiedy S. Berisha został usunięty z grupy parlamentarnej PD. Zgodnie z oświadczeniem wydanym wówczas przez L. Bashę, były lider PD został wykluczony z pracy grupy do momentu wyjaśnienia zaistniałych problemów prawnych z Departamentem Stanu USA. Decyzja ta spotkała się z poparciem ambasador USA, która uznała ją za symboliczne zerwanie z przeszłością i krok naprzód PD.

W ramach samej partii decyzja wywołała jednak krytykę i podziały. Niektórzy członkowie PD mówili wprost, że została podjęta jednoosobowo przez samego L. Bashę. Co więcej, ówczesne sondaże opinii publicznej wskazywały na to, że większość wyborców Partii Demokratycznej opowiada się przeciwko usunięciu S. Berishy z grona członków grupy parlamentarnej.

S. Berisha skrytykował decyzję L. Bashy, uznając ją za nielegalną, i zapowiedział podjęcie działań w celu wyboru nowego kierownictwa partii. Co więcej, zarzucił Bashy zawarcie porozumienia z premierem E. Ramą w celu dokonania podziału władzy i działanie we własnym interesie, a nie w interesie partii. Wobec tego konieczne jest, zdaniem S. Berishy, przywrócenie wiarygodności PD. W rezultacie w grudniu 2021 r. doszło do zorganizowania dwóch konkurencyjnych zgromadzeń członków Partii Demokratycznej – 11 grudnia przez S. Berishę, a tydzień później przez L. Bashę. Podczas pierwszego zgromadzenia zagłosowano za usunięciem obecnego kierownictwa partii, w tym przewodniczącego L. Bashy, i zastąpienie go tymczasowym organem rządzącym do czasu, gdy na wiosnę 2022 r. będą mogły odbyć się nowe wybory w ramach partii. Jednocześnie unieważniono decyzję o wyrzuceniu S. Berishy z grupy parlamentarnej. Podczas drugiego zgromadzenia, które odbyło się pod przewodnictwem L. Bashy, przeprowadzono nowe głosowanie i unieważniono decyzje podjęte tydzień wcześniej, a także zagłosowano za zakazem zajmowania stanowisk kierowniczych w partii przez polityków uznanych przez USA za persona non grata.

Do kulminacji napięć doszło 8 stycznia 2022 r., kiedy to na wezwanie S. Berishy setki jego zwolenników próbowały wtargnąć do głównej siedziby Partii Demokratycznej[3]. W celu uspokojenia sytuacji musiała interweniować policja. Użyto armatek wodnych oraz gazu łzawiącego. W stronę policjantów rzucano kamieniami. S. Berisha wezwał protestujących do rozejścia się, ale zapowiedział kontynuację protestów w celu zapewnienia powrotu PD do władzy. Wydarzenia te zostały jednoznacznie skrytykowane przez L. Bashę, a także ambasadę USA, przedstawicielstwo Unii Europejskiej w Tiranie oraz prezydenta Albanii, Ilira Metę, nawołującego do powstrzymania się od wszelkich aktów przemocy. Ostatecznie część długoletnich członków PD została usunięta z partii, w tym Sali Berisha i Bujar Nishani, były prezydent Albanii (2012-2017), a kilkunastu członków PD zostało zawieszonych – m.in. Edit Harxhi i Agron Shehaj, którzy w czerwcu 2021 r. rywalizowali z L. Bashą o przywództwo w partii.

Wnioski. Decyzja o zakazie wjazdu byłego przywódcy PD do Stanów Zjednoczonych była zaskoczeniem dla Albańczyków, tym bardziej że S. Berisha od lat nie sprawował w państwie żadnych istotnych funkcji. Nie zmienia to jednak faktu, że korupcja od lat stanowi jeden z kluczowych problemów w Albanii, a publiczne oskarżenia o korupcję wysuwane były w odniesieniu do wielu albańskich polityków. Jest również faktem, że rządzącej przez lata PD zarzucano naruszenia standardów demokratycznego państwa prawa oraz brak skuteczności w zakresie walki ze strukturami zorganizowanej przestępczości. Negatywny wizerunek partii spowodował, że utraciła ona władzę w 2013 r. i do tej pory pozostaje w opozycji.

Podobne zaskoczenie budzi ostry osobisty konflikt pomiędzy dawnym przewodniczącym PD Berishą a jego byłym protegowanym – Bashą, często symbolicznie określany jako konflikt pomiędzy „ojcem” a „synem”. W znaczący sposób osłabia on opozycję i odwraca uwagę społeczeństwa od działań rządu premiera E. Ramy, który musi się zmagać z wieloma wyzwaniami: kryzysem pandemicznym, gospodarczym czy energetycznym. Zatem to właśnie najważniejszy konkurent PD – Partia Socjalistyczna – zyskuje na przedłużającym się konflikcie w ramach głównego ugrupowania opozycyjnego.

Zaostrzający się konflikt w ramach Partii Demokratycznej będzie się przedłużał, co w konsekwencji może doprowadzić do podziału partii na dwa osobne ugrupowania. Głosy domagające się odwołania L. Bashy z funkcji przewodniczącego były już podnoszone w PD po trzecich z rzędu przegranych wyborach parlamentarnych. Wskazywano wówczas, że Basha nie jest zdolny do poprowadzenia PD do zwycięstwa nad PS. Mimo tego w czerwcowych (2021 r.) wyborach na przewodniczącego partii został on jednak wybrany ponownie. Wydaje się, że najlepszym rozwiązaniem dla podzielonej PD (czy szerzej – dla opozycji albańskiej) byłoby znalezienie nowego przywódcy, który byłby w stanie przeprowadzić niezbędne zmiany w samej partii. Obecnie jednak trudno jest wskazać takiego polityka. Faktem pozostaje również, że wśród polityków albańskich największą popularnością niezmiennie cieszy się obecny premier E. Rama.

[1] W czerwcu 2021 r. ponownie został wybrany na przewodniczącego PD.

[2] Był to już drugi przypadek w ostatnim czasie, kiedy to ambasada USA w Tiranie próbowała wymusić usunięcie z szeregu parlamentarzystów polityków, którzy mają zakaz wjazdu do USA. Pierwszy przypadek dotyczył lidera Partii Socjaldemokratycznej, Toma Doshiego, który ostatecznie sam zrezygnował ze zdobytego mandatu (zob. „Komentarze IEŚ”, nr 380).

[3] Warto dodać, że S. Berisha domagał się opuszczenia przez L. Bashę siedziby partii do 5 styczna 2022 r. Tego właśnie dnia próbował on po raz pierwszy dostać się do budynku PD, co zakończyło się porażką. Wobec tego S. Berisha ponownie wzywał do zorganizowania protestu na dzień 8 stycznia.