Mołdawia: próby przebudowy sceny politycznej

Mołdawska prokuratura stawia zarzuty kolejnym czołowym politykom dwóch największych ugrupowań opozycyjnych – Partii Socjalistów Republiki Mołdawii (PSRM) oraz Partii Șor. Jednocześnie coraz bardziej uwidacznia się społeczne niezadowolenie, powodowane gwałtownym wzrostem cen. Kompromitacja partii opozycyjnych stworzyła przestrzeń do powstania nowych ruchów politycznych: utworzenie nowej partii zapowiedział mer Kiszyniowa Ion Ceban, nowej formuły poszukują również pomniejsze partie centrowe. Napięcie społeczne w największym stopniu uwidacznia się natomiast w Gagauzji, gdzie protesty o charakterze socjalnym zyskały wyraźnie antyrządowy i prorosyjski wydźwięk.

Zarzuty i aresztowania. Igor Dodon, były prezydent Mołdawii i realny lider PSRM, pozostaje w areszcie domowym od 26 maja 2022 r. („Komentarze IEŚ”, nr 618). Natomiast 20 sierpnia 2022 r. prokuratura przeprowadziła przeszukanie w domu księgowej Partii Socjalistów, którą oskarżono o współpracę przy pozyskiwaniu środków finansowych od grupy przestępczej, kierowanej przez Vlada Plahotniuca, a także fałszowanie sprawozdań finansowych ugrupowania oraz pranie pieniędzy. 23 lipca 2022 r. aresztowano Marinę Tauber, zastępczynię przewodniczącego Partii Șor, której zarzuca się dopuszczenie do finansowania działalności partii przez grupę przestępczą oraz sfałszowanie sprawozdania finansowego za pierwsze półrocze 2022 r. 16 sierpnia sąd podjął decyzję o przedłużeniu jej aresztu o kolejne 20 dni. Decyzja ta oraz emocjonalny list Tauber – upubliczniony na portalu Facebook – stały się powodem do protestu w jej obronie. Zwolennicy ugrupowania starają się przedstawiać Tauber jako więźnia politycznego.

Partia Șor jest kierowana przez Ilana Șora – biznesmena, który jest jednym z głównych oskarżonych w sprawie słynnej kradzieży miliarda dolarów z trzech mołdawskich banków. Șor przebywa obecnie w Izraelu, gdzie schronił się przed nakazem aresztowania. Jego partia zdobyła popularność, zwracając się przede wszystkim do najbiedniejszej części społeczeństwa, której oferowano wsparcie materialne, m.in. w postaci dotowanych przez biznesmena tanich sklepów spożywczych. Ugrupowanie to jest również powszechnie kojarzone z płaceniem za uczestnictwo w politycznych manifestacjach. Marina Tauber kierowała działalnością partii na miejscu, pozostając w ścisłym kontakcie z Ilanem Șorem. Na kilka dni przed aresztowaniem Tauber oraz inni ważni działacze tego ugrupowania opuścili Mołdawię. Polityczka udała się do Izraela, gdzie – jak twierdzi – lider partii namówił ją do powrotu do kraju.

Nisza w centrum. 23 sierpnia 2022 r. Ion Ceban ogłosił zamiar utworzenia nowej partii politycznej o nazwie Ruch Narodowej Alternatywy. Ceban jest politykiem wywodzącym się z PSRM, a od 2019 r. – merem Kiszyniowa. W ostatnich latach przedstawiał się jako skuteczny menadżer, stroniący od politycznych sporów i zatroskany losami mieszkańców stolicy. Po objęciu urzędu zrzekł się członkostwa w partii, niemniej pozostawał z nią w bliskich relacjach, wspierając PSRM w kampanii wyborczej. Według zapowiedzi Cebana nowe ugrupowanie będzie skupione na kwestiach rozwojowych, a przy tym będzie miało proeuropejski charakter. Ostatnia kwestia budzi największe wątpliwości i kontrowersje, zwłaszcza że w ostatnich miesiącach Ceban zaangażował się w spory ideologiczne: atakował społeczność LGBT i przedstawiał siebie jako gorącego obrońcę „tradycyjnych wartości”.

Próbę zjednoczenia centrowych sił podjął również Dumitru Diacov, weteran mołdawskiej sceny politycznej i honorowy przewodniczący Partii Demokratycznej, która współrządziła i rządziła Mołdawią w latach 2009-2019 oraz 2020-2021 (partia ta była w pełni kontrolowana przez oligarchę V. Plahotniuca). Na zorganizowanym przez niego spotkaniu pojawili się przedstawiciele wielu ugrupowań pozycjonujących się jako centrowe lub centroprawicowe. Zapowiedziano poszukiwanie formuły stworzenia wspólnego bloku.

Protesty w Gagauzji. W lipcu oraz sierpniu 2022 r. w Gagauzji odbyło się kilka manifestacji, zorganizowanych jako „protest przeciw wzrostowi cen”. Każda z nich została jednak zdominowana przez hasła antyrządowe oraz prorosyjskie (więcej na temat specyfiki gagauskiej polityki: „Komentarze IEŚ”, nr 628). Protestujący domagali się ustąpienia prezydentki Mai Sandu oraz rządu Natalii Gavrilițy, a także polepszenia relacji z Rosją. Skandowano nazwisko prezydenta Federacji Rosyjskiej Władimira Putina. Pierwszy i największy z protestów, który zgromadził prawie tysiąc uczestników, odbył się w Komracie 24 lipca 2022 r. Jego organizatorami byli Michaił Vlah oraz Vladimir Anastasov. Pierwszy z nich jest przewodniczącym rady nadzorczej Gagauskiej Telewizji i Radia, drugi członkiem rady miasta Komrat. Organizatorzy podkreślają, że ich inicjatywa ma charakter obywatelski i apolityczny. Kolejne manifestacje, zorganizowane przez ich współpracowników, odbyły się również w Czadyr-Łundze i Wułkaneszty. Organizatorzy tych protestów, niezwiązani formalnymi więzami, zaczęli się określać mianem „grupy gagauskich patriotów”. Odrębną manifestację w Wułkaneszty zorganizowała również lokalna komórka PSRM. Działacze Partii Socjalistów próbowali przerwać zgromadzenie zorganizowane przez „gagauskich patriotów”, mimo że hasła wznoszone na obu spotkaniach były bardzo podobne i w równym stopniu prorosyjskie.

Uwagę mediów i opinii publicznej przykuło również powstanie ruchu o nazwie Ludowy Związek Gagauzji, na czele którego stanął Wiktor Petrow, deputowany ZNG. Nowy ruch wśród najważniejszych celów swojej działalności wskazuje polepszenie jakości życia mieszkańców regionu, rozwój jego autonomii oraz dobrych relacji z Rosją i innymi państwami Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej. Petrow, który był jednym z głównym mówców na spotkaniach organizowanych przez „patriotów”, jest lokalnym przedsiębiorcą. Rozpoznawalność zyskał w czasie pandemii koronawirusa COVID-19, gdy organizował pomoc humanitarną dla potrzebujących. Po uzyskaniu mandatu deputowanego ZNG kilkukrotnie kandydował na przewodniczącego Zgromadzenia.

Wnioski

• Działania wymiaru sprawiedliwości podjęte wobec czołowych działaczy PSRM i Partii Șor oraz stawiane im zarzuty zdają się być wiarygodne dla większości społeczeństwa. Od kilku miesięcy mówi się o słabości mołdawskiej opozycji. Pozycję Partii Socjalistów w znaczącym stopniu podkopała rosyjska agresja na Ukrainę, gdyż utrudniła posługiwanie się jawnie prorosyjską narracją. Pomimo dość wysokiego poparcia w sondażach PSRM nie jest w stanie podjąć wiarygodnych i skutecznych inicjatyw politycznych. Partia Șor, stworzona przez biznesmena o bardzo złej reputacji, nie jest w stanie wyjść poza ograniczone grono wyborców, kierujących się wyłącznie potrzebami socjalnymi. Ta sytuacja, w połączeniu z rosnącymi cenami energii, paliwa oraz żywności, tworzy miejsce dla nowych sił politycznych.
• O planach Iona Cebana mówiło się już od kilku miesięcy. W grudniu 2021 r. założył ruch społeczny, który stał się zalążkiem partii. W tym momencie nie jest jasne, czy do jego projektu dołączą ważni działacze PSRM lub innych partii. Ceban będzie zapewne starał się wykorzystać pozycję mera stolicy oraz realną władzę, jaką ona daje. Wyzwaniem będzie dla niego jasne określenie się w kwestii stosunku do Rosji, zwłaszcza jeśli jednoznacznych deklaracji będą od niego żądać byli koledzy z Partii Socjalistów. Otwarte pozostaje jednak pytanie, na ile działania Cebana są koordynowane z liderami PSRM, a nawet ich „kuratorami” w Moskwie.
• Kompromitacja i rozpad Partii Demokratycznej spowodowały pojawienie się niszy w centrum sceny politycznej. Na spotkaniu zorganizowanym przez Diacova pojawili się przedstawiciele bardzo różnych ugrupowań: zarówno reprezentanci starej klasy politycznej, jak i nowych sił. Stworzenie szerokiego, centrowego bloku będzie bardzo trudne, jednak nie można wykluczyć, że inicjatywa ta zrodzi ofertę, która przykuje uwagę wyborców.
• Wiktor Petrow oraz grupa „gagauskich patriotów” próbują stworzyć dla siebie miejsce na lokalnej scenie politycznej, sięgając po prorosyjskie sympatie lokalnej społeczności. Zaangażowanie oraz środki wkładane przez Petrowa w budowę swej pozycji politycznej zwracają uwagę w kontekście wyborów baszkana (głowy autonomii i szefa lokalnego rządu), które odbędą się w 2023 r. Jak widać, działania te zaniepokoiły lokalne struktury socjalistów, którzy obawiają się osłabienia swej pozycji jako gwarantów dobrych relacji z Rosją. Baszkan Irina Vlah jak dotąd zachowała wstrzemięźliwe milczenie w kwestii protestów, wstrzymała się również w ostatnim czasie od bezpośredniej krytyki rządu. Łączy się to prawdopodobnie z jej ambitnymi planami, związanymi z ogólnokrajową sceną polityczną. W tej sytuacji rywalizujące grupy, nie mając innych koncepcji ani argumentów, mogą prześcigać się w swej prorosyjskości. Może to doprowadzić do dalszego wzrostu napięcia społeczno-politycznego na południu Mołdawii.

[Zdjęcie: Pałac prezydencki w Kiszyniowie / Wikimedia / CC0 1.0 Universal]