Mołdawia: przyśpieszenie na europejskim kursie oraz próby rzucenia gagauskiej kotwicy

Władze Mołdawii postanowiły zademonstrować poparcie większości społeczeństwa dla idei integracji europejskiej. Ma to szczególne znaczenie przed szczytem Europejskiej Wspólnoty Politycznej, który odbędzie się 1 czerwca 2023 r. w Kiszyniowie. Jednocześnie prorosyjska Partia Șor zdobyła władzę w Autonomii Gagauskiej. Widać obecnie, że będzie starała się uczynić z niej jeden z głównych punktów oporu przeciw prozachodniemu kursowi w polityce zagranicznej.

Wiecowa rywalizacja. 21 maja 2023 r. w Kiszyniowie odbył się wiec poparcia dla integracji europejskiej Mołdawii. Inicjatorką wydarzenia była prezydentka Maia Sandu, zaś główną gościnią przewodnicząca Parlamentu Europejskiego Roberta Metsola. Według policji wiec zgromadził 75 tys. osób, niezależne szacunki podają zbliżoną liczbę. W czasie swego przemówienia Sandu jednoznacznie stwierdziła, że wejście do Unii Europejskiej jest nadrzędnym celem Mołdawii, określając przy tym, że zostanie on osiągnięty do 2030 r. Natomiast Metsola zapewniła zebranych, że Unia Europejska przyjmie Mołdawian z „otwartymi sercami i ramionami”. Tego samego dnia Partia Șor organizowała w Komracie, Bielcach i Orhei protesty przeciw wystąpieniu Mołdawii ze Wspólnoty Niepodległych Państw. Przedstawiciele rządzącej Partii Działania i Solidarności zapowiadają taki krok od kilku miesięcy, a Igor Grosu – szef ugrupowania oraz przewodniczący parlamentu – zapowiedział już rozpoczęcie procedury wystąpienia Mołdawii ze Zgromadzenia Parlamentarnego WNP. Największą liczbę uczestników zgromadził protest w Komracie – ocenia się, że było to od tysiąca do tysiąca dwustu osób.

Integracja europejska – kontekst wewnętrzny. Do nadrzędnych idei działalności politycznej Mai Sandu oraz Partii Działania i Solidarności (PAS) od początku należały walka z korupcją, deoligarchizacja oraz budowa sprawnego i uczciwego państwa. W tym, a nie w obietnicy szybkiej integracji europejskiej, wyrażała się proeuropejskość tej formacji (służyło to m.in. odróżnieniu od elity rządzącej w latach 2009-2019, która proeuropejskość traktowała przede wszystkim w kategoriach strategicznych, a nie jakościowych). Rosyjska inwazja na Ukrainę oraz późniejsze nadanie Mołdawii statusu kandydata do członkostwa w UE spowodowały, że idea integracji europejskiej stała się równorzędnym motorem napędowym aktywności politycznej Sandu i PAS. Organizacja wiecu miała duże znaczenie w kontekście polityki wewnętrznej. Po pierwsze, chodziło o wyraźne wskazanie, jak duża część społeczeństwa popiera ideę integracji europejskiej. Wiec miał wyróżniać się na tle kilkutysięcznych manifestacji organizowanych przez Partię Șor od jesieni 2022 r. Drugim celem było jednoznaczne związanie tej idei z osobą prezydentki i formacją PAS. Przemówienie Sandu na wiecu, w towarzystwie przewodniczącej Parlamentu Europejskiego, miało wyraźnie pokazać, że to właśnie ona jest twarzą idei integracji europejskiej oraz gwarantką jej realizacji. Ma to znaczenie w kontekście spadku poparcia PAS w sondażach (w stosunku do wyniku wyborczego z lipca 2021 r.) oraz potencjalnego zagrożenia ze strony konkurencji przed wyborami samorządowymi, które odbędą się jesienią 2023 r. Za taką może być uznawany Ruch Narodowej Alternatywy – ugrupowanie powołane przez Iona Cebana, mera Kiszyniowa, który wywodzi się z prorosyjskiej Partii Socjalistów. Konkurencję dla PAS mogą stanowić również ugrupowania nacjonalistyczne, nawołujące do zjednoczenia z Rumunią. Jak dotąd Sandu i partii rządzącej udało się je zmarginalizować, jednak spadek poparcia oraz wzrost niezadowolenia społecznego na tle socjalnym, mogą stanowić potencjał do ich częściowego odrodzenia.

Integracja europejska – kontekst zewnętrzny. Organizacja wiecu była również wyraźnym sygnałem dla partnerów zachodnich – przywódców UE, państw członkowskich, a także opinii publicznej. Demonstracja ta miała zniwelować efekt oddziaływania ciągłych informacji o protestach antyrządowych i prorosyjskich, które od kilku miesięcy regularnie docierają do mediów. Szczególnego znaczenia nabiera to przed szczytem Europejskiej Wspólnoty Politycznej (EWP), który odbędzie się 1 czerwca 2023 r. w Kiszyniowie. Jest to największe wydarzenie dyplomatyczne i międzynarodowe w historii Republiki Mołdawii. Funkcjonowanie EWP zostało zainicjowane w maju 2022 r. przez prezydenta Francji Emmanuela Macrona. Wspólnota jest płaszczyzną dialogu politycznego, skupiającą państwa Unii Europejskiej, Wielką Brytanię, Turcję, państwa bałkańskie, kaukaskie oraz Mołdawię i Ukrainę. Jej celem jest pogłębianie współpracy w kwestiach strategicznych, przede wszystkim energetycznych, oraz zacieśnianie relacji między UE a państwami kandydującymi i stowarzyszonymi. Pierwszy szczyt EWP odbył się 6 października 2022 r. w Pradze. Dla Mołdawii organizacja kolejnego szczytu jest szansą na podniesienie swojej rangi i widoczności na arenie międzynarodowej oraz na wyraźne podkreślenie przynależności do zachodniej wspólnoty politycznej. Władze tego państwa oczekują, że wydarzenie to będzie znaczącym krokiem zbliżającym je do Unii Europejskiej. Kiszyniów liczy również zapewne, że będzie to okazja do wynegocjowania pomocy finansowej w ramach rozmów bilateralnych z państwami członkowskimi EWP.

Problem z Partią Șor i Gagauzją. Partia Șor coraz wyraźniej występuje z pozycji antyeuropejskich i prorosyjskich. O ile do niedawna organizowane przez nią protesty odbywały się formalnie pod hasłami o charakterze socjalnym, to niedzielne manifestacje zwołano w związku z polityką zagraniczną państwa (w obronie członkostwa Mołdawii w WNP). Dodatkowe znaczenia miał protest w Komracie, stolicy Autonomicznego Terytorium Gagauzji. Wybory baszkana, czyli szefa rządu i najwyższego przedstawiciela Autonomii, wygrała Jewgienija Gucul, kandydatka Partii Șor (druga tura wyborów odbyła się 14 maja 2023 r.; na temat pierwszej tury i znaczenia tych wyborów zob. „Komentarze IEŚ”, nr 840). Już po pierwszej turze wyborów policja oraz państwowa Centralna Komisja Wyborcza informowały gagauską CKW (są to instytucje niezależne) o sygnałach dotyczących poważnych naruszeń, w tym podkupywaniu wyborców. Gagauska CKW zignorowała te informacje. 16 maja 2023 r., dwa dni po drugiej turze, do jej siedziby wkroczyli funkcjonariusze Narodowego Centrum Walki z Korupcją, którzy zarekwirowali spisy wyborców i karty z wynikami głosowania. Zdaniem przedstawicieli szefostwa tej instytucji, istnieją poważne przesłanki, by uważać, że na listach tych znajdują się osoby nieżyjące, a głosy zostały „oddane” także przez osoby przebywające w dniu wyborów za granicą. Oznaczałoby to, że partii Șor udało się skorumpować również autonomiczne organy wyborcze. Legalność wyborów w Gagauzji zatwierdza Sąd Apelacyjny w Komracie, który do tej pory nie wydał decyzji. Niemniej Zgromadzenie Narodowe Gagauzji (organ prawodawczy) odebrało już przysięgę od nowej baszkan i wystosowało sprzeciw wobec ingerencji władz centralnych w sprawy wewnętrzne Autonomii. Protest w Komracie był więc również wyrazem sprzeciwu wobec działań władz centralnych oraz poparcia dla nowej baszkan.

Wnioski

• Wiec poparcia dla integracji europejskiej był sukcesem Mai Sandu i jej obozu politycznego, zarówno w wymiarze wewnętrznym, jak i zewnętrznym. Stworzyło to dobry grunt pod rozmowy o przyszłości Mołdawii w trakcie szczytu Europejskiej Wspólnoty Politycznej. Niemniej należy dostrzec niebezpieczeństwo rozdźwięku między oczekiwaniami Kiszyniowa wobec EWP a podejściem większości państw UE do tego formatu. Władze Mołdawii traktują Wspólnotę przede wszystkim jako kolejną przestrzeń do działań na rzecz integracji z UE. Tymczasem nie brakuje głosów, że wiele państw Unii traktuje EWP jako format, którego celem jest spowolnienie procesu rozszerzenia Unii Europejskiej, lub format zastępczy dla procesu rozszerzenia.
• Charakter działań Partii Șor – ugrupowania kierowanego przez oligarchę skazanego za udział w „kradzieży miliarda”, które wchodzi w coraz bardziej wyraźne związki z Rosją – pozwolił w wyrazisty sposób powiązać dwa najważniejsze wątki dla działalności politycznej Sandu i PAS: walkę z korupcją oraz dążenie do integracji z Zachodem i ograniczenia związków z Rosją. Dynamika nastrojów społecznych sprzyja temu kursowi politycznemu. Jednocześnie Șor staje się coraz bardziej skuteczny w zagospodarowywaniu poparcia społeczności, które czują się wykluczone poprzez obecną dynamikę oraz pokrzywdzone na gruncie socjalno-ekonomicznym. Przejęcie władzy w Gagauzji daje tej partii możliwość działania na nowym poziomie legitymizacji. Władze centralne stoją zaś przed istotnym dylematem w kwestii uznania legalności wyborów w Autonomii. Brak tego uznania grozi dalszą konsolidacją mieszkańców Gagauzji – którzy są mocno przywiązani do własnej autonomiczności – wokół Partii Șor. Z drugiej strony, zgoda na korupcyjne praktyki tego ugrupowania (jeśli dowody na to są mocne) podważy najważniejszą z wartości, na których opierają się Sandu i PAS, oraz stworzy niebezpieczny precedens przed wyborami samorządowymi.

[Zdjęcie: Maia Sandu / Twitter]