9 lutego 2025 r. w Kosowie odbędą się kolejne wybory parlamentarne. Będą to pierwsze wybory do Zgromadzenia Kosowa, które – w okresie od ogłoszenia niepodległości w 2008 r. – zostaną przeprowadzone zgodnie z kalendarzem wyborczym. Kampania wyborcza rozpoczęła się 11 stycznia. O mandaty poselskie rywalizuje łącznie 28 podmiotów politycznych, w tym 20 partii, 5 koalicji, 2 inicjatywy obywatelskie oraz jeden niezależny kandydat. Utrzymujące się wysokie poparcie społeczne dla rządzącego od 2021 r. Ruchu „Samostanowienie!” wskazuje, że partia ta odniesie kolejne zwycięstwo wyborcze. Może się jednak okazać, że będzie ono niewystarczające do kontynuacji de facto samodzielnych rządów i LVV zostanie zmuszony do prowadzenia niełatwych rozmów koalicyjnych z opozycyjnymi ugrupowaniami politycznymi.
Czteroletnie rządy Ruchu „Samostanowienie!”: zarys bilansu
Lider rządzącego Ruchu „Samostanowienie” (Lëvizja VETËVENDOSJE!, LVV) Albin Kurti jako pierwszy w historii kosowskiego parlamentaryzmu pełnił funkcję premiera przez całą, czteroletnią kadencję (zob. „Komentarze IEŚ”, nr 338)[1]. Co więcej, po uzyskaniu w 2021 r. rekordowego, ponad 50-procentowego poparcia wyborczego, LVV nie musiał tworzyć formalnej koalicji rządowej z żadnym ugrupowaniem politycznym (zob. „Komentarze IEŚ”, nr 339 i „Komentarze IEŚ”, nr 360)[2].
Pryncypialna retoryka, asertywność i twardy, rywalizacyjny styl uprawiania polityki – zarówno krajowej, jak i międzynarodowej – przez premiera Kurtiego spotkały się z pozytywną oceną ze strony kosowskich Albańczyków. Świadczyło o tym utrzymujące się, wysokie poparcie społeczne dla LVV. Badania ankietowe z początku 2025 r. pokazują, że na LVV głos oddałaby ponad połowa wyborców (52,7%), o wiele więcej niż na największe partie opozycyjne, tj. Demokratyczną Partię Kosowa (Partia Demokratike e Kosovës, PDK) (16,8%), Demokratyczną Ligę Kosowa (Lidhja Demokratike e Kosovës, LDK) (14,2%) oraz koalicję wyborczą na czele z Sojuszem dla Przyszłości Kosowa (Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës, AAK) (7,6%)[3]. Wcześniejsze sondaże pokazywały jednak, że poparcie dla LVV było niższe i oscylowało w okolicach czterdziestu kilku procent.
Poparcia społecznego dla LVV znacząco nie osłabiły spowolnienie wzrostu gospodarczego ani krytyka ze strony partii opozycyjnych, które wielokrotnie zarzucały premierowi Kurtiemu populizm, apodyktyczny styl sprawowania władzy, brak kolejnych aktów uznania Republiki Kosowa na arenie międzynarodowej oraz niezrealizowanie obietnic wyborczych w kwestii reformy państwa. Premier Kurti bywał również oskarżany o to, że podejmowane przez niego działania administracyjne wobec północnych gmin nie były koordynowane z zachodnimi partnerami i doprowadziły do największego od lat kryzysu instytucjonalnego w północnym Kosowie. Argumentowano także, że działania te szkodzą wizerunkowi i skutkują postępującą izolacją międzynarodową państwa, przynoszą straty dla kosowskiej gospodarki oraz prowadzą do otwartego konfliktu z USA i UE – partnerami strategicznymi Kosowa.
Jednym z priorytetów rządu premiera Kurtiego stały się działania na rzecz zakończenia instytucjonalnej obecności Serbii w północnym Kosowie oraz ustanowienia pełnej i wyłącznej jurysdykcji władz Kosowa na tym obszarze. Zdecydowane działania na rzecz eliminacji pozostałych serbskich instytucji („równoległych”) w obszarze administracji oraz elementów porządku prawnego Serbii, funkcjonujących w północnym Kosowie, skutkowały naruszeniem kruchego, polityczno-instytucjonalnego status quo istniejącego przez lata na obszarze północnych gmin i spotkały się z protestami mniejszości serbskiej oraz sprzeciwem władz Serbii, oskarżających premiera Kurtiego o działania arbitralne, prowokacyjne i dyskryminacyjne, godzące w bezpieczeństwo i interesy kosowskich Serbów. Władze w Prisztinie argumentowały z kolei, że podejmowane działania są zgodne z prawem i mają na celu ochronę suwerenności oraz porządku prawnego państwa, niezmiennie oskarżając decydentów w Belgradzie o prowadzenie polityki zagrażającej integralności terytorialnej i bezpieczeństwu Kosowa.
Trwającej od jesieni 2021 r. eskalacji konfliktu wokół północnego Kosowa towarzyszyły – de facto kontrolowane przez władze w Belgradzie – blokady dróg i przejść granicznych w północnym Kosowie oraz protesty ludności serbskiej na obszarze północnych gmin, czego kulminacją było zbiorowe opuszczenie przez Serbów kosowskich organów samorządowych, policyjnych i sądowych, działających w północnym Kosowie. Oznaczało to początek – trwającego do dzisiaj – największego od kilkunastu lat kryzysu politycznego i instytucjonalnego na obszarze północnych gmin. Towarzyszyły mu niewidziane od dawna w tej skali akty przemocy, tj. starcie protestujących Serbów z personelem KFOR w Zvečanie w maju 2023 r. oraz zbrojna konfrontacja między serbskim oddziałem paramilitarnym i Policją Kosowa w okolicy wsi Banjska we wrześniu 2023 r. Kolejna już eskalacja kryzysu wokół północnego Kosowa pokazała, że kontynuacja dialogu między Belgradem i Prisztiną, implementacja zawartych porozumień oraz zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego Kosowa wymagają dalszego, aktywnego zaangażowania dyplomacji USA i UE oraz tzw. odstraszającej obecności NATO w Kosowie[4].
Zwycięstwo LVV w wyborach parlamentarnych w 2021 r. oznaczało, że na czele rządu stanie Albin Kurti – polityk będący jednym z najbardziej radykalnych krytyków dialogu między Serbią i Kosowem, prowadzonego od 2011 r. w Brukseli pod auspicjami UE (zob. „Komentarze IEŚ”, nr 121)[5].
Po wyborach sceptyczne stanowisko Kurtiego nie zmieniło się, uległo jednak złagodzeniu pod wpływem zachodnich dyplomatów, oczekujących od nowych władz Kosowa kontynuacji negocjacji z Serbią. Jakkolwiek dialog ten był nadal prowadzony, w praktyce jednak uległ utwardzeniu, a premier Kurti konsekwentnie opóźniał proces prowadzący do powstania Stowarzyszenia/Związku gmin serbskich, widząc w nim zagrożenie dla spójności administracyjno-terytorialnej państwa oraz mechanizm pozwalający na zachowanie wpływów Serbii w Kosowie. Działanie to spotkało się z krytyką ze strony Serbii oraz UE i USA, które domagały się – i nadal oczekują – od władz w Prisztinie utworzenia Stowarzyszenia/Związku gmin serbskich w Kosowie (zob. „Komentarze IEŚ”, nr 360).
Ofensywa dyplomatyczna państw Zachodu doprowadziła 27 lutego 2023 r. do zawarcia w Brukseli przez Serbię i Kosowo porozumienia w sprawie działań mających na celu normalizację wzajemnych relacji, uzupełnionego o przyjęty 18 marca 2023 r. w Ochrydzie aneks o zasadach jego implementacji. Postanowienia porozumienia (i aneksu) sprowadzały się do faktycznego uznania państwowości Kosowa przez Serbię (zob. „Komentarze IEŚ”, nr 793 i „Komentarze IEŚ”, nr 802). Obustronna nieufność oraz ambiwalentny stosunek decydentów w Belgradzie i Prisztinie wobec części rozwiązań przyjętych pod presją dyplomatyczną ze strony UE i USA spowodowały jednak, że kluczowe elementy obu porozumień nie zostały dotychczas zrealizowane.
Konsekwentne działania premiera Kurtiego na rzecz ustanowienia pełnego porządku prawnego Kosowa na obszarze północnych gmin prowadziły do publicznej krytyki ze strony USA i UE, które uważały, że polityka ta prowadzi do niepotrzebnej eskalacji napięcia w północnym Kosowie oraz utrudnia implementację porozumień zawartych w ramach dialogu w Brukseli.
Faktyczne zmęczenie UE i USA asertywnym stylem uprawiania polityki przez Kurtiego oraz przekonanie, że władze w Prisztinie nie podjęły wymiernych działań na rzecz deeskalacji kryzysu wokół północnych gmin, spowodowały, że w lipcu 2023 r. UE wprowadziła – nadal obowiązujące – środki tymczasowe wobec Kosowa, mające w istocie charakter restrykcyjny i polegające na ograniczeniu wizyt na wysokim szczeblu w relacjach między UE a władzami w Prisztinie oraz zawieszeniu części środków przedakcesyjnych, przeznaczonych dla Kosowa (zob. „Komentarze IEŚ”, nr 1030).
Wprowadzenie unijnych restrykcji wobec Kosowa spotkało się z zaskoczeniem w kosowskim społeczeństwie oraz dyplomatyczną krytyką ze strony władz w Prisztinie. Premier Kurti argumentował zatem, że podejmowane działania mają na celu ochronę praw i interesów Kosowa, a za kryzys na obszarze północnych gmin odpowiadają decydenci w Belgradzie. Twierdził również, że UE wprowadziła restrykcje wobec najbardziej demokratycznego, proeuropejskiego i proamerykańskiego państwa w regionie Bałkanów Zachodnich.
Jednym z deklaratywnie najważniejszych obszarów polityki zagranicznej rządu Kurtiego pozostawała współpraca bilateralna między Kosowem i Albanią, wpisująca się w historyczną – i atrakcyjną wizerunkowo – ideę integracji regionalnej albańskiego etnosu. Jakkolwiek stosunki te były rozwijane, ich dynamika pozostawała jednak ograniczona wskutek powtarzających się różnic stanowisk w sprawach międzynarodowych pomiędzy premierem Albinem Kurtim i premierem Edim Ramą. Kolejne nieporozumienia i polemiki między obu liderami wskazywały na skomplikowane relacje personalne dwóch ambitnych polityków, de facto rywalizujących o symboliczną pozycję lidera albańskiego ruchu narodowego w regionie Bałkanów[6].
Będące tzw. potencjalnym kandydatem do członkostwa w UE Kosowo odnotowało ważny i długo oczekiwany sukces w polityce zagranicznej. Od 1 stycznia 2024 r. obywatele Kosowa mogą bowiem wjechać do strefy Schengen na pobyt krótkoterminowy (do 90 dni) bez konieczności posiadania wizy. Kosowo jest ostatnim państwem Bałkanów Zachodnich, które zostało objęte przez UE ruchem bezwizowym.
Kampania wyborcza
W trakcie kampanii wyborczej premier Kurti krytykował główne partie opozycyjne na czele z PDK i LDK, twierdząc, że ugrupowania te sprawowały władzę przez ponad dwie dekady i nie odniosły w tym czasie znaczących sukcesów. Zapowiadał również kontynuację wysiłków na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa państwa, poprawy jakości życia obywateli (w szczególności kobiet, ludzi młodych oraz osób starszych), przyspieszenia rozwoju gospodarczego Kosowa i reformy wymiaru sprawiedliwości.
Z kolei partie opozycyjne krytykowały LVV za niezrealizowanie programu wyborczego w odniesieniu do zapowiedzianej reformy instytucji publicznych oraz intensyfikacji działań państwa w obszarze polityki społecznej i gospodarczej, oskarżając ugrupowanie m.in. o prowadzenie polityki rozdawnictwa, stagnację gospodarczą, niezreformowanie sądownictwa, brak nowych przedszkoli, niewystarczającą liczbę podręczników i materiałów edukacyjnych dla uczniów itd. Premier Kurti krytykowany był również za to, że bojkotował udział w debatach publicznych organizowanych przez stacje telewizyjne, co zostało uznane – zarówno przez dziennikarzy, jak i opozycję – za „ucieczkę” od konfrontacji związanej z oceną czteroletnich rządów LVV. Last but not least, wskazywano również, że powszechnie znany antagonizm między premierem Kurtim i – powracającym do wielkiej polityki – amerykańskim dyplomatą Richardem Grenellem, który wielokrotnie krytykował Kurtiego za niewykonywanie umów zawartych w ramach dialogu z Serbią (argumentując przy tym, że jedną z przyczyn braku postępu w negocjacjach jest nieprzejednane stanowisko premiera Kurtiego), może ponownie skomplikować relacje władz Kosowa z administracją prezydenta USA Donalda Trumpa (zob. „Komentarze IEŚ”, nr 201 i „Komentarze IEŚ”, nr 1273).
Wnioski
Badania opinii publicznej pokazują, że poparcie dla LVV nie zmieniło się w istotny sposób i ugrupowanie wciąż cieszy się największym poparciem społecznym. Wskazują one również na utrzymujące się, ograniczone poparcie dla LDK i PDK – głównych kosowskich partii opozycyjnych, które przez kilkanaście lat dominowały na scenie politycznej.
Popularności LVV znacząco nie osłabiła narastająca krytyka działań premiera Kurtiego ze strony USA i UE ani ataki partii opozycyjnych, oskarżających premiera o niezrealizowanie obietnic wyborczych, prowadzenie polityki szkodzącej wizerunkowi i interesom państwa oraz pogorszenie relacji międzynarodowych z USA i UE – najważniejszymi sojusznikami Kosowa.
Przebieg kampanii wyborczej pokazał, że koncentrowała się ona wokół postaci premiera Kurtiego i niejako stanowiła swoistą debatę „za” lub „przeciw” jego rządom. Głównymi tematami kampanii były kwestie dotyczące bezpieczeństwa (szczególnie akcentowane przez rządzących), wzrostu gospodarczego i rynku pracy (bezrobocie i emigracja niezmiennie stanowią kluczowe problemy z punktu widzenia obywateli Kosowa).
Mimo korzystnych sondaży oraz deklaracji premiera Kurtiego, liczącego na poprawienie przez LVV wyniku głosowania z poprzednich wyborów i oczekującego, że po nadchodzących wyborach parlamentarnych partia ta nie będzie musiała współtworzyć koalicji z żadnym ugrupowaniem, może się jednak okazać, że wynik ten będzie niewystraczający do kontynuacji samodzielnych rządów i LVV zostanie zmuszony do prowadzenia niełatwych rozmów koalicyjnych z opozycją. Naturalnym kandydatem na przyszłego koalicjanta wydaje się LDK – były partner koalicyjny LVV (zob. „Komentarze IEŚ”, nr 117).
Jakkolwiek w trakcie kampanii wyborczej główne partie opozycyjne nie wyrażały woli utworzenia koalicji rządowej z LVV, o przyszłej koalicji (lub jej braku) zdecyduje ostatecznie wynik wyborczy poszczególnych ugrupowań politycznych. Przebieg potencjalnych rozmów koalicyjnych będzie dodatkowo warunkował fakt, że jesienią w Kosowie odbędą się wybory lokalne. W kolejnym roku Zgromadzenie Kosowa powinno także dokonać wyboru nowego prezydenta państwa. Będzie to wymagało wypracowania niełatwego, ponadpartyjnego kompromisu politycznego, który może stanowić jeden z elementów dyskusji na temat ewentualnego porozumienia koalicyjnego (zob. „Komentarze IEŚ”, nr 365).
[1] LVV to partia protestu, odwołująca się do idei demokratycznych, lewicowych i nacjonalistycznych (vel panalbańskich), która na przestrzeni lat poszerzyła swoją bazę społeczną i ewoluowała w stronę partii miejskiej inteligencji (zob. „Komentarze IEŚ”, nr 121).
[2] W 2021 r. LVV stworzył koalicję wyborczą z dwoma niewielkimi ugrupowaniami – inicjatywą społeczno-polityczną Vjosy Osmani Odważ się! (Guxo!) oraz Alternatywą (Alternativa) – i z ich poparciem sprawował władzę przez kolejne cztery lata.
[3] Sondazhi i fundit: LVV 52.7%, PDK e dyta e ndjekur nga LDK, Ina Online, 05.02.2025.
[4] K. Pawłowski, Permanentna tymczasowość z kryzysem w tle: polityczna i administracyjna specyfika północnego Kosowa (1999-2024), „Prace IEŚ” 2024, nr 8, s. 45-95.
[5] Będąc jednym z liderów opozycji, Kurti deklarował, że porozumienia zawarte w ramach dialogu z Serbią stanowią zagrożenie dla stabilności wewnętrznej, integralności terytorialnej i niepodległości Kosowa.
[6] A. Domachowska, Niełatwe partnerstwo: relacje Albanii i Kosowa w latach 2008-2023, „Prace IEŚ” 2023, nr 14, s. 32-42.
[Zdj. Prisztina, 2024 / Fot. Konrad Pawłowski]
Agata Domachowska | Konrad Pawłowski
Komentarze IEŚ 1286 (26/2025)
Nadchodzące wybory parlamentarne w Kosowie