Program AI Leap. Sztuczna inteligencja w estońskich szkołach

Od przyszłego roku szkolnego Estonia wprowadza nową inicjatywę – program AI Leap, który stanowi przełomowy krok w integracji sztucznej inteligencji z krajowym systemem edukacji. Do 2027 r. program obejmie 58 tys. uczniów i 5 tys. nauczycieli, oferując bezpłatny dostęp do narzędzi AI w ramach partnerstwa z globalnymi liderami technologicznymi, takimi jak OpenAI i Anthropic. Estonia ponownie pozycjonuje się jako pionier innowacji w obszarze edukacji, realizując wizję społeczeństwa gotowego na wyzwania w erze AI.

Fundament cyfrowego dziedzictwa. Program AI Leap (TI-Hüpe) – zarówno samą nazwą, jak i swoimi założeniami – nawiązuje do historycznego, zrealizowanego z sukcesem programu Tiger Leap (Tiigrihüpe), ogłoszonego przez prezydenta Lennarta Meriego w 1996 r., a zainicjowanego przez ówczesnego ambasadora Estonii w USA Toomasa Hendrika Ilvesa i ministra edukacji Jaaka Aaviksoo. W wyniku tego programu do 2001 r. wszystkie szkoły uzyskały komputery i dostęp do internetu. Ponadto równolegle zadbano o włączenie kompetencji cyfrowych do podstaw programowych i szkolenia nauczycieli. Z dzisiejszej perspektywy działania te nie wydają się niczym szczególnym, ale program startował niemal trzy dekady temu – w czasach, gdy z internetu korzystało ok. 1% ludzi na świecie. Wówczas młodzi Estończycy zaczęli nabywać umiejętności cyfrowe, które długoterminowo przełożyły się na ukształtowanie państwa będącego światowym liderem cyfryzacji usług publicznych („Komentarze IEŚ”, nr 282, „Komentarze IEŚ”, nr 1210), z innowacyjną gospodarką („Komentarze IEŚ”, nr 209) i unikalnym ekosystemem start-upowym („Komentarze IEŚ”, nr 653).

Nowy rozdział cyfrowej transformacji. Program AI Leap, ogłoszony w 2025 r. z inicjatywy prezydenta Alara Karisa, stanowi próbę zainicjowania kolejnego etapu rozwoju technologicznego Estonii – tym razem w obszarze sztucznej inteligencji. Podobnie jak Tiger Leap przygotował grunt pod cyfrowe społeczeństwo, tak AI Leap ma wyposażyć kolejne pokolenie Estończyków w kompetencje niezbędne do życia i pracy w czasach rozwoju AI. Inicjatywa nawiązuje w tym względzie do fundamentalnego założenia poprzedniego programu, że edukacja stanowi punkt wyjścia dla szerokich reform społecznych, technologicznych i gospodarczych. AI Leap ma na celu transformację sposobu nauczania i uczenia się w Estonii. Główne założenia obejmują:

• uniwersalne kompetencje AI – zapewnienie uczniom wiedzy i praktycznych umiejętności z zakresu sztucznej inteligencji, przy czym celem jest wychowanie pokolenia nie tylko używającego AI, ale używającego jej efektywnie (stąd hasło programu: „liczy się nie to, kto używa AI najwięcej, lecz kto potrafi robić to najmądrzej”),
• personalizację nauczania – wykorzystanie systemów AI do dostosowania treści i metod uczenia do indywidualnych potrzeb, stylu i tempa uczenia się każdego ucznia,
• wyrównanie szans – program zakłada bezpłatny dostęp do narzędzi AI dla uczniów w Estonii,
• wsparcie dla nauczycieli i efektywność nauczania – program kładzie duży nacisk na rolę nauczyciela jako przewodnika w świecie nowych technologii, gdyż celem nie jest zastąpienie go, lecz odciążenie w rutynowych zadaniach i dostarczenie nowych możliwości dydaktycznych,
• wzmocnienie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki – podobnie jak w latach 90. celem strategicznym jest zapewnienie Estonii długofalowego rozwoju gospodarczego poprzez podnoszenie kwalifikacji społeczeństwa.

AI Leap ma być realizowany w dwóch fazach. Pierwsza rozpocznie się 1 września 2025 r. i obejmie 20 tys. uczniów z klas dziesiątych i jedenastych w liceach (odpowiednio 16-17 oraz 17-18 lat) oraz 3 tys. nauczycieli. Druga faza, planowana na 1 września 2026 r., przyniesie rozszerzenie na szkoły zawodowe i nowych uczniów klas dziesiątych. W tej fazie do programu dołączy dodatkowe 38 tys. uczniów i kolejne 2 tys. nauczycieli. Łącznie do wiosny 2027 r. program obejmie 58 tys. uczniów i 5 tys. nauczycieli.

Program AI Leap będzie finansowany przez specjalnie utworzoną fundację partnerstwa publiczno-prywatnego. W finansowanie programu zaangażowani są estońscy przedsiębiorcy technologiczni, w tym Jaan Tallinn (współzałożyciel Skype), Kaarel Kotkas (współzałożyciel Veriff) oraz Taavet Hinrikus (współzałożyciel Wise). Początkowe środki na 2025 r. zostały oszacowane na 3,2 mln euro, z planowanym zwiększeniem do 6 mln euro w 2026 r. Ponadto istotny filar wdrożenia programu stanowią partnerstwa technologiczne z globalnymi liderami w zakresie generatywnej sztucznej inteligencji. Estonia nawiązała współpracę z OpenAI – twórcą ChatGPT, oraz Anthropic – firmą stojącą za Claude. Planuje również dalsze partnerstwa z innymi dostawcami technologii AI, co ma zapewnić różnorodność i konkurencyjność dostępnych narzędzi.

Wnioski. AI Leap to z jednej strony program nowatorski, a z drugiej – naturalna kontynuacja drogi, jaką Estonia obrała lata temu dzięki Tiger Leap. Tamten „tygrysi skok” nauczył Estończyków innowacyjnego myślenia i zaufania do technologii. Dzisiejszy „skok w AI” może okazać się na równi przełomowy: jeśli się powiedzie, Estonia znów stanie się wzorcem dla innych państw w zakresie wdrażania innowacyjnych rozwiązań w obszarze edukacji, tym razem w erze sztucznej inteligencji.

Program AI Leap już teraz przyciągnął międzynarodową uwagę jako prekursorski program w skali globalnej. Estońscy politycy prezentują założenia programu na forach światowych – minister edukacji i badań naukowych Kristina Kallas omawiała go na Education World Forum w Londynie w maju br. „The Guardian” zwrócił uwagę, że podczas gdy w wielu państwach dyskusja wokół sztucznej inteligencji koncentruje się wokół ograniczenia jej wykorzystywania przez uczniów, Estonia czyni się „poligonem testowym AI w szkołach”. Wypowiedzi partnerów z OpenAI i Anthropic również wskazują, że uwaga światowego EdTechu skupiona jest na Tallinie – sukces lub niepowodzenia AI Leap będą cenną lekcją dla innych państw.

Kluczem do sukcesu programu będzie znalezienie równowagi między entuzjazmem technologicznym a praktycznymi wyzwaniami implementacji. Estonia stawia na sprawdzoną receptę: stopniowe wdrażanie, zaangażowanie najlepszych specjalistów oraz partnerstwo publiczno-prywatne. To ostatnie – tj. model współfinansowania przez estońskich przedsiębiorców technologicznych – gwarantuje nie tylko środki, ale też praktyczną wiedzę o potrzebach rynku pracy przyszłości. Jednak program niesie też potencjalne ryzyka. Kwestie prywatności danych uczniów i bezpieczeństwa informacji osobowych w systemach AI czy uzależnienie od zagranicznych dostawców technologii i związana z tym utrata kontroli nad kluczowymi narzędziami edukacyjnymi wymagają stałego monitorowania.

Niezależnie od ostatecznych rezultatów, AI Leap już teraz umacnia postrzeganie Estonii jako państwa innowacyjnego w obszarze edukacji. Program może stać się katalizatorem podobnych inicjatyw w innych państwach i przyczynić się do redefinicji współczesnej edukacji. W ten sposób Estonia ponownie pokazuje, że małe państwa mogą wyznaczać trendy globalne dzięki strategicznym decyzjom i długofalowemu myśleniu o rozwoju.