Serbia: ponadpartyjny format współpracy politycznej in statu nascendi

10 marca 2023 r. prezydent Serbii Aleksandar Vučić ogłosił utworzenie ponadpartyjnego bloku politycznego o nazwie Ruch Ogólnonarodowy na rzecz Państwa. Według deklaracji prezydenta Ruch ten tworzyć mają różne partie i środowiska polityczne, uznane autorytety i osobistości spoza świata polityki oraz przedstawiciele różnych grup zawodowych. Zapowiedziana inicjatywa polityczna zakłada w praktyce konsolidację serbskiej sceny politycznej wokół SNS oraz oznacza kolejny już etap centralizacji władzy w państwie w rękach szefa tej partii i prezydenta Serbii A. Vučicia, który stanie na czele Ruchu. Rozpoczęcie kampanii promującej nową platformę współpracy politycznej prowadzi do przypuszczenia, że w 2024 r. w Serbii odbędą się przedterminowe wybory parlamentarne.

Zapowiedź utworzenia Ruchu Ogólnonarodowego na rzecz Państwa. 10 marca 2023 r. prezydent Serbii i szef rządzącej nieprzerwanie od 2012 r. Serbskiej Partii Postępowej (Srpska napredna stranka, SNS) Aleksandar Vučić na posiedzeniu prezydium i zarządu głównego SNS ogłosił zmianę, której zarys został przedstawiony serbskiej opinii publicznej we wrześniu 2022 r. Prezydent zapowiedział zatem uruchomienie procesu politycznego, prowadzącego do utworzenia Ruchu Ogólnonarodowego na rzecz Państwa (Narodni pokret za državu). 11 marca prezydent Vučić stwierdził, że Ruch ten zostanie utworzony w ciągu najbliższych miesięcy, pod koniec maja lub na początku czerwca 2023 r.^[1] W okresie tym będą prowadzone prace nad ostateczną formą organizacyjną Ruchu oraz rozmowy SNS z innymi partiami, środowiskami politycznymi i znanymi osobami publicznymi w celu stworzenia szerokiej bazy polityczno-społecznej, pozwalającej na realizację niniejszej inicjatywy.

Według enigmatycznych, jak dotąd, zapowiedzi w skład Ruchu Ogólnonarodowego na rzecz Państwa – obok SNS – miałyby wejść różne partie, ruchy i siły polityczne, wybitne i znane osobistości oraz przedstawiciele różnych grup zawodowych. Tak zorganizowany Ruch miałby zatem w założeniu charakter integracyjny, ogólnonarodowy, propaństwowy, obywatelski, koordynacyjny, ponadpartyjny i polityczno-społeczny. Zaproponowana przez prezydenta formuła Ruchu nie polega na formalnym zjednoczeniu partii politycznych, ale – jak stwierdził sam Vučić – „na konsolidacji sceny politycznej”^[2]. Na razie nie wiadomo, jakie ugrupowania, poza SNS, mogłyby wejść w skład Ruchu.

Rozpoczęcie kampanii promującej nową platformę polityczną oraz perspektywa przedterminowych wyborów parlamentarnych. 11 marca 2023 r. prezydent Vučić spotkał się z mieszkańcami miasta Vranje i kilku innych miejscowości południowej Serbii, rozpoczynając w ten sposób ogólnokrajową kampanię promującą nową platformę polityczną^[3]. W ciągu kolejnych 12 miesięcy prezydent planuje odwiedzić wszystkie gminy Serbii i uczestniczyć w spotkaniach z obywatelami^[4].

Aktywne zaangażowanie SNS w promocję nowej struktury politycznej oznacza, że Serbia wchodzi w rok przedwyborczy. Stosownie do wcześniejszych zapowiedzi prezydenta Vučicia na temat rekonstrukcji rządu w 2024 r., można przypuszczać, że w połowie następnego roku w Serbii odbędą się przedterminowe wybory parlamentarne. Jeśli tak się stanie, oczywistym kandydatem do zwycięstwa będzie Ruch Ogólnonarodowy na rzecz Państwa, którego przedstawiciele zdominują skład Zgromadzenia Narodowego^[5].

Powody utworzenia ponadpartyjnej struktury politycznej: deklaracje i interpretacje. Prezydent Vučić podkreśla, że idea utworzenia Ruchu Ogólnonarodowego na rzecz Państwa ma na celu ochronę interesów Serbii w trudnym momencie historycznym^[6]. Vučić oskarża przy tym „skrajną” lewicę i prawicę o popieranie idei politycznych sprzecznych z interesem państwa i inspirowanych przez siły zewnętrzne^[7]. Prezydent deklaruje jednocześnie, że prowadzona przez niego polityka gwarantuje ochronę interesów Serbii, rozwój ekonomiczny państwa, dobrobyt obywateli oraz stabilność Bałkanów, a ewentualne dojście do władzy „nieodpowiedzialnych” przedstawicieli opozycji byłoby katastrofą dla Serbii^[8].

Przeciwnicy polityczni prezydenta oraz część serbskich ekspertów wskazują z kolei, że poprzez stworzenie szerokiej platformy politycznej Vučić dąży inter alia do:

Wnioski. Należy oczekiwać, że utworzenie Ruchu Ogólnonarodowego na rzecz Państwa pogłębi proces konsolidacji i centralizacji władzy w Serbii wskutek utworzenia szerokiego bloku politycznego, zorganizowanego wokół SNS i prezydenta Vučicia. Rozwiązanie to pozwoli prezydentowi i SNS na kontynuację dotychczasowej dominacji na serbskiej scenie politycznej. Dominacja ta realizowana będzie w nowej – formalnie ponadpartyjnej i ogólnonarodowej – formule organizacyjnej i politycznej. Poszerzenie bazy wyborczej i politycznej pozwoli również prezydentowi na skuteczniejszą subordynację własnego zaplecza politycznego w SNS i kontrolę tego ugrupowania.

Powstanie szerokiej platformy politycznej na czele z SNS będzie zapewne skutkować dalszą marginalizacją i osłabieniem środowisk opozycyjnych, które pozostaną poza Ruchem. Co więcej, w sytuacji sztucznie wytworzonego i narzuconego przez prezydenta dychotomicznego podziału na „obrońców” i „wrogów” państwa, partie polityczne będące poza Ruchem w naturalny sposób narażają się na oskarżenia o szeroko definiowaną antypaństwowość, które zapewne pojawią się ze strony rządzącej większości^[10]. Można się również spodziewać, że utworzenie Ruchu będzie skutkowało faktyczną wasalizacją ugrupowań politycznych, które wejdą w skład tej platformy politycznej, zdominowanej przez SNS^[11].

Kierunek zmian na scenie politycznej Serbii prowadzi do wniosku o faktycznym regresie politycznym, wzroście tendencji autokratycznych oraz ewolucji systemu władzy w tym państwie w stronę wschodnioeuropejskiego modelu ustrojowego.

Jednocześnie – jak się wydaje– prezydent Vučić pozostaje jedynym politykiem w Serbii, który jest w stanie zapewnić stabilność wewnętrzną i przeprowadzić państwo przez turbulentny okres po zawarciu porozumienia o normalizacji relacji z Kosowem. Dalsze rządy prezydenta Vučicia oznaczają również kontynuację dotychczasowej polityki wielowektorowości w stosunkach międzynarodowych, postępującą normalizację relacji między Belgradem i Prisztiną, ograniczenie i utrzymanie pod kontrolą destabilizujących wpływów rosyjskich w Serbii, północnym Kosowie i Republice Serbskiej Bośni i Hercegowiny oraz zachowanie stabilności w regionie Bałkanów Zachodnich.

[1] Vučić objavio kada će biti formiran Narodni pokret za državu, N1, 11.03.2023.

[2] Nikola Tomić wskazuje, że koncepcja Ruchu zawiera się w formule „więcej niż koalicja, mniej niż jedna partia polityczna”. Zob.: Šta je Srpski blok i kako ga razumeti – „koska“ ili Vučićeva strategija?, N1, 31.09.2022.

[3] Ideę Ruchu Ogólnonarodowego na rzecz Państwa promuje hasło o treści „Serbia marzy i realizuje marzenia” (Srbija sanja i snove ostvaruje).

[4] W opinii krytyków prezydenta Vučicia mitingi te będą w istocie zorganizowanymi i wyreżyserowanymi przez sprawny aparat administracyjny SNS masowymi wiecami poparcia dla osoby i polityki prezydenta. Zob. i por.: Вучић: Морамо да се окупимо сви који желимо пристојну Србију, Српска напредна странка, 10.03.2023; Predsednik Republike Srbije, Poseta Pčinjskom okrugu, 11.03.2023; N1 saznaje: Niški naprednjaci dobili zadatak da obezbede oko 2000 ljudi za skup, N1, 11.03.2023.

[5] Vučević: Ne isključujem da će Narodni pokret učestvovati na narednim izborima, N1, 10.03.2023.

[6] W ciągu minionego roku prezydent Vučić wielokrotnie wskazywał, że Serbia znalazła się w niekorzystnej sytuacji międzynarodowej wskutek agresji rosyjskiej na Ukrainę (poważnie komplikującej dotychczasową politykę balansowania Serbii na arenie międzynarodowej), wezwań ze strony państw Zachodu, oczekujących od władz w Belgradzie przyłączenia się do sankcji międzynarodowych wobec Rosji, oraz nacisków dyplomatycznych ze strony UE i USA w sprawie szybkiej normalizacji stosunków między Belgradem i Prisztiną.

[7] Minister obrony narodowej Miloš Vučević wskazywał w tym kontekście – w sposób przykładowy i retoryczny – na „Waszyngton, Brukselę, Moskwę lub jakiekolwiek inne miasto”. Wypowiedź ta miała podkreślić, że Ruch Ogólnonarodowy ma na celu ochronę suwerenności i interesów Serbii, a nie innych państw. Zob.: N. Nešić, Voz Vučićevog Nacionalnog pokreta kreće – sa južne pruge, N1, 09.03.2023; Vučević: Narodni pokret za Srbiju je nadstranački, dobrodošli svi koji državu vide kao stabilnu i suverenu, RTV, 12.03.2023.

[8] Вучић: Морамо да се окупимо…; ‘SRBIJA JE MOJ ŽIVOT, JA ZA TO ŽIVIM’ VUČIĆ O 5 VAŽNIH TAČAKA ZA GRAĐANE: Neće biti kapitulacije, sledi dvocifren rast penzija!, Pink, 09.03.2023.

[9] Tošković: Vučićev pokret – cilj da se pridobije desnica i provuče priča o Kosovu, N1, 10.03.2023; Miroslav Aleksić u Čačku: Vučić stvaranjem novog pokreta pokušava da se “opere“ od SNS, Morava Info, 11.03.2023.

[10] Opasna igra reči: Svaki kritičar Vučića i novog pokreta biće neprijatelj države, N1, 10.03.2023.

[11] Dotyczy to także Socjalistycznej Partii Serbii (Socijalistička partija Srbije, SPS), która od 2012 r. współtworzy kolejne koalicje rządowe z SNS. Należy się spodziewać, że wskutek nacisków ze strony prezydenta Vučicia koalicyjna SPS zostanie de facto zmuszona do wejścia w skład Ruchu.

[Zdjęcie: Aleksandar Vučić / Facebook]