Niniejszy artykuł przedstawia zarys myślenia polskich elit z lat 1981-1989 – zarówno strony opozycyjnej, jak i PZPR – co do granicy oddzielającej domenę polityczną od społecznej. Analiza opiera się na licznych oryginalnych, wcześniej niepublikowanych wywiadach rzeprowadzonych w 2007 roku, jak również na publikowanych i niepublikowanych materiałach pisemnych. Artykuł opisuje dwie zasadnicze wspólne cechy myśli o tzw. „społeczeństwie obywatelskim” jawiące się zarówno w reformatorskim skrzydle „establishmentu” PZPR-owskiego, jak i wśród opozycjonistów nastawionych na pokojowe rozwiązanie kryzysu: po pierwsze, dążenie do precyzyjnego ustalenia granicy między tym, co polityczne, a tym, co społeczne; i po drugie, kluczowe znaczenie pojęcia „pluralizmu” dla dążących do porozumienia. Jeszcze przed rozpoczęciem się Okrągłego Stołu w lutym 1989 roku, dwie strony były już na tyle do siebie zbliżone, iż sam Okrągły Stół, mimo faktycznie dramatycznych momentów, stanowił swoiste uwieńczenie wypracowanego wcześniej – nawet nie w pełni świadomie – wspólnego obszaru. Analiza ta pozwala zrozumieć, dlaczego w niecały rok po pomyślnym zakończeniu Okrągłego Stołu zarówno PZPR, jak i opozycja doświadczyły katastrofalnych klęsk organizacyjnych i politycznych.
Niniejszy artykuł przedstawia główne cechy społeczności żydowskiej na terenie Rzeczypospolitej w okresie od końca XV do połowy XVIII w. Do połowy XVII w. społeczność żydowska zamieszkująca tereny Rzeczypospolitej była już największa na świecie, co wynikało ze zmian geografii świata żydowskiego mających swój początek w XIII w. Członkowie tej społeczności wywodzili się głównie z terenów Aszkenazu, zwłaszcza Czech oraz innych terenów habsburskich, a także z Węgier. Liczebność tej społeczności szybko rosła w wyniku dużego przyrostu naturalnego (od ok. 24 000 na początku XV w. aż do ok. 750 000 w 1764 r., co stanowiło 5,35% całkowitej populacji żydowskiej liczącej 12,3-14 milionów). Społeczność żydowska znalazła się w paradoksalnym położeniu. Z jednej strony, była to grupa traktowana jako wyrzutek społeczeństwa, praktykująca religię odrzuconą i uznawaną przez Kościół katolicki za fałszywą i szkodliwą; religię, którą tolerowano, ale traktowano jako podrzędną, co miało na celu podkreślić prawdziwość chrześcijaństwa. Z drugiej strony, Żydzi zamieszkujący terytorium Rzeczypospolitej posiadali mocne poczucie zakorzenienia, wypływające po części z praw nadanych im przez władców polskich, a po części ze związku, jaki wykształcił się między nimi i polską szlachtą, dzięki któremu znaleźli swoje miejsce w życiu społecznym i ekonomicznych Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Poczucie względnego bezpieczeństwa Żydów w Polsce opierało się na mocno rozwiniętym systemie samorządowym społeczności żydowskiej oraz na roli, jaką odgrywali oni w życiu ekonomicznym Rzeczypospolitej. To poczucie bezpieczeństwa umożliwiło również rozkwit życia religijnego Żydów w Polsce i na Litwie. Do 1648 r. społeczność żydowska Rzeczypospolitej stała się największym centrum religijnym w świecie żydowskim. Druga połowa XVII w. to okres pojawienia się zalążków nowej ery w życiu religijnym Żydów w Rzeczypospolitej. Poczuciem względnego bezpieczeństwa społeczności żydowskiej wstrząsnęło kilka poważnych zdarzeń, począwszy od powstania Chmielnickiego w 1648 r., po najazdy na Rzeczpospolitą przez Szwecję i Wielkie Księstwo Moskiewskie. Tradycyjne społeczeństwo przetrwało i rozwinęło nowe wątki myśli rabinicznej. Jednak prawdziwy postęp religii w tym okresie skupiał się na mistycyzmie i mesjanizmie, co zapoczątkowało mesjanistyczny ruch związany z enigmatyczną postacią Jakuba Franka oraz powstanie i rozwój chasydyzmu.
В преддверии двухсотлетнего юбилея Варшавского университета, ученые Польши и России обратились к детальному изучению и переосмыс- лению его прошлого, в частности «русского» периода его деятельности (1869-1915 гг.). Анализ современного состояния историографии позволяет утверждать, что одним из перспективных направлений дальнейших исследований должно быть создание коллективного портрета преподавателей этого учебного заведения. Понимая обширность такой постановки проблемы, автор данной статьи попробовал воссоздать просопографический портрет историков Императорского Варшавского университета, то есть представителей научной дисциплины, тесно связанной с идеологией власти. В ходе исследования были изучены основные источники комплектации кафедр русской и всеобщей стории, проанализированы специфика их личного состава (в частности, место рождения учёных, вероисповедание, социальное происхождение, полученное образование), особенности профессиональных взаимоотношений историков и средняя продолжительность работы в Варшаве. Отдельное внимание уделено выяснению роли Варшавского университета в академических карьерах преподавателей указанных кафедр, а также причин их прихода в университет и увольнения из него. Представляя варшавских историков как группу, следует указать, что их объединяло православное вероисповедание и место рождения. Все они (кроме А. Павинского) были родом из разных регионов европейской части России. Чаще всего учёные были выходцами из семей потомственных дворян, мещан и священников; в дальнейшем они становились выпуск никами Университета Св. Владимира (6) или петербургских высших учеб ных заведений (5); получали степень магистра в Санкт-Петербурге (6) или Киеве (3), а докторскую диссертацию чаще всего защищали в Московском, Санкт-Петербургском, Киевском и Казанском университетах. Анализ возраста историков показал, что пятеро из них приехали в Варшаву на пороге своего 30-летия, а девятерым было от 30 до 40 лет. Академическую карьеру они обычно начинали с должности исполняющего обязанности доцента (5) или экстраординарного профессора (7). Достаточно условно можно говорить о средней продолжительности работы учёных в университете, поскольку в некоторых случаях разница была довольно значительной. В общей сложности шесть профессоров проработали более 13 лет, остальные же – от 2 до 9 лет. Подытоживая, подчеркнём, что практически для всех преподавателей двух исторических кафедр служба в Императорском Варшавском университете стала важным этапом в их академической карьере.
