Między traumą Trianon a integralnością Korony św. Stefana. Koncepcje i próby odbudowy Wielkich Węgier 1920-1947

Between the Trauma of Trianon and the Integrity of the Crown of St. Stefan. Concepts and attempts to rebuild Great Hungary 1920-1947

Abstrakt: Celem artykułu jest podjęcie analizy przyczynowo-skutkowej wydarzeń politycznych i przedstawienie konsekwencji traktatu w Trianon jako czynników istotnie wpływających węgierskie dążenia do zachowania integralności Korony św. Stefana. Analiza dokonań historiografii prowadzi do wniosku, że znalezienie sposobu na związanie „ziem utraconych” z Królestwem stanowić miało antidotum na problemy polityczne, społeczne i gospodarcze będące skutkiem strat terytorialnych. Szans realizacji idei Wielkich Węgier (węg. Nagy-Magyarország) do połowy lat 30. XX w. upatrywano w planach federacyjnych, integrujących organizmy państwowe położone wzdłuż Dunaju. Brak możliwości realizacji planów kreślonych m.in. przez Oszkára Jásziego, Elméra Hantosa, Gusztáva Gratza i Miklósa Makáya oraz pogłębiające się trudności gospodarcze miały spowodować, że nawet na poziomie ideotwórczym Węgrzy mieli poniechać wszelkich prób federacyjnych. Nadzieje na przekreślenie Trianon miły znaleźć swe ujście w sojuszach z krajami dążącymi do rewizji traktatów zawartych po I wojnie światowej. Związek z Trzecią Rzeszą pozwolił na krótkotrwałe odzyskanie fragmentów Słowacji, Siedmiogrodu i Rusi Zakarpackiej i dał nadzieję na powrót do granic sprzed 1914 r. Nabytki te okazały się jednak nietrwałe. Zawarcie pokoju w Paryżu w 1947 r. zamknęło drogę restytucji Wielkich Węgier. Choć współcześnie zarówno koncepcje federacji naddunajskiej, jak i postulaty zmian terytorialnych posiadają jedynie walor argumentu historycznego, nie oznaczają samego porzucenia idei Nagy-Magyarország. Koncept ten obecnie zmienił jedynie swoją formułę w kierunku łączenia Węgrów zamieszkujących kraje ościenne z Macierzą.

Bibliografia:

1. Ablonczy B., Pál Teleki (1879-1941), Warszawa 2020.
2. Ádám M., A kis-antant 1920-1938, Budapeszt 1981.
3. Adamczyk A., Körmendy A., Trzy wystąpienia z okazji stulecia narodowej traumy. Parlamentarne wystąpienia prezydenta Węgier Jánosa Ádera, przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego Laszló Kövera oraz uroczyste orędzie premiera Viktora Orbána wygłoszone z okazji obchodów Dnia Jedności Narodowej (4 czerwca 2020 r.), „Przegląd Sejmowy” 2020, nr 6 (161).
4. Bán A. D., Hungarian-British Diplomacy 1938-1941. The Attempt to Maintain Relations, Portland 2004.
5. Berlin I., Dwie koncepcje wolności i inne eseje, Warszawa 1991.
6. Borsody I., A magyar helyzet. Jászi Oskár születése századik évfordulórjára, „Új Látóhatár” 1975, nr 2.
7. Bossy R., Román federalista törekvések a Dunamedencében, „Új magyar út” 1923, nr 2.
8. Buzas I., Hörcsög J., Miért kell nekünk Nagy-Magyarország?, Budapeszt 1921.
9. Carril E., Re-examining Trianon. Eduard Beneš and the Determination of the Hungarian-Slovak Frontiers, Bloomington 1994.
10. Case H., Between States. The Transylvania Question and the European Idea during World War II, Stanford 2009.
11. Chiper I., The Little Entente and the Versailles System. Concord and Discord at a Crucial Time (1935-1937), [w:] Czechoslovakia and Romania in the Versailles system, red. O. Tůma, J. Jindra, Praga 2006.
12. Cieger A., The Symbolic World of 1867. Self-representation of Dual Monarchy in Hungary, [w:] The Creation of the Austro-Hungarian Monarchy. A Hungarian Perspective, red. G. Gyáni, Nowy Jork 2022.
13. Czerwiński M., Chorwacja. Dzieje, kultura, idee, Kraków 2020.
14. Davies N., Europa. Rozprawa historyka z historią, Kraków 1998.
15. Dąbrowski D., Rzeczpospolita wobec kwestii Rusi Zakarpackiej (Podkarpackiej) 1938-1939, Toruń 2007.
16. Deak I., Lajos Kossuth’s Nationalism and Internationalism, „Austrian History Yearbook” 1976, nr 1.
17. Diariusz i teki Jana Szembeka, oprac. J. Zarański, Londyn 1972.
18. Dubicki A., Nicolae Titulescu – Portret polityka i dyplomaty, Łomianki 2010.
19. Dziadzio A., Austria wobec Galicji i Czech w dobie przemian ustrojowych monarchii habsburskiej (1867-1871), „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1998, z. 1.
20. Felak J., Slovak Considerations of the Slovak Question. The Ludak, Agrarian, Socialist and Communist Viev in Interwar Czechoslovakia, [w:] The Czech and Slovak Experience. Selected Papers from the Fourth World Congress for Soviet and East European Studies, Harrogate, 1990, red. J. Morison, Londyn 1992.
21. Galántai J., Oszkár Jászi’s Conceptions on Federalism during the First World War, „Studia Historica – Academiae Scientiarum Hungaricae” 1975, t. 119.
22. Godeffroy G., Entre Mitteleuropa et Paneuropa. Le project d’Elemér Hantos dans l’entre-deux-guerres, „Bulletin de l’Institut Pierre Renouvin” 2016, nr 43.
23. Gyarmati G., Conceptual Changes in Central European Integration in Hungarian Political Thinking 1920-1948, [w:] Geopolitics in the Danube Region. Hungarian Reconciliation Efforts 1848-1998, red. I. Romsics, B. Király, Budapeszt 1999.
24. Hanák P., Jászi Oskár dunai patriotizmusa, Budapeszt 1985.
25. Hronský M., Boj o Slovensko a Trianon 1918-1920, Bratysława 1998.
26. Inrarea Romaniei in primul razboi mondial. Negocierile diplomatice in document din arhivele ruse, red. V. Guzun, Cluj-Napoca 2018.
27. Jászi O., A Monarchia jövője. A dualizmus bukása és a dunai egyesült államok, Budapeszt 1918.
28. Jászi O., Magyarország jövője és a Dunai egyesült államok, Budapeszt 1918.
29. Kertész S. D., Diplomacy in a Whirlpool. Hungary between Nazi Germany and Soviet Russia, Londyn 1974.
30. Kopyś T., Historia Węgier 1526-1989, Kraków 2014.
31. Kopyś T., Oszkár Jászi. Z dziejów idei federalizmu w Europie Środkowej w latach 1900-1920, Kraków 2006, s. 135, 141.
32. Kornat M., Polityka równowagi 1934-1939. Polska między Wschodem a Zachodem, Kraków 2007.
33. Kuź M., The Treaty of Versailles and the American Vision of a Nation-based World Order, [w:] After the Peace Treaty of Versailles (1919). New Order of Central Europe, red. D. Makiłła, M. Rezník, Berlin 2020.
34. Lajtai L., Between Patriotism and Ethnicity. Hardships of Defining the Modern Concept of a Hungarian Nation at the Mid-19th Century, [w:] The Creation of the Austro-Hungarian Monarchy. A Hungarian Perspective, red. G. Gyáni, Nowy Jork 2022.
35. Lajtor L., Kossuth dunai konföderacios terve és elôzményei, Budapeszt 1944.
36. Lendvai P., Węgry. Tysiąc lat zwycięstw w klęskach, Kraków 2019.
37. Litván G., Oszkár Jászi’s Danube Federation Theories, [w:] Geopolitics in the Danube Region. Hungarian Reconciliation Efforts 1848-1998, red. I. Romsics, B. Király, Budapeszt 1999.
38. Lukacs J., Budapeszt 1900. Portret miasta i jego kultury, Kraków 2016.
39. Magyar Országos Levéltár, MSZ, sygn. K-64-79-65, t. 179. res. pol.1938. Raport radcy Gyuli Petravicha z załącznikiem raportu „Tamása” (Jánosa Esterházy) z negocjacji z przywódcami Słowackiej Partii Ludowej Hlinki (11 marca 1938).
40. Morawski K. S., Proces tworzenia Królestwa SHS wobec przeobrażeń Wielkiej Wojny (1914-1918), „Annales Universitatis Marie Curie-Skłodowska. Sectio M: Balcaniensis et Carpathiensis” 2016, nr 1-2.
41. P. Samuś, K. Badziak, G. Matwiejew, Akcja „Łom”. Polskie działania dywersyjne na Rusi Zakarpackiej w świetle dokumentów II Oddziału Sztabu Głównego WP, Warszawa 1998.
42. Stamm A., The Diplomacy of the New Order. The Foreign Policy of Japan, Germany & Italy 1931-1945, Soesterberg 2012.
43. Szabad G., Lajos Kossuth’s Role in the Conceptualization of a Danube Federation, [w:] Geopolitics in the Danube Region. Hungarian Reconciliation Efforts 1848-1998, red. I. Romsics, B. Király, Budapeszt 1999.
44. Szarka L., Magyarország és a magyar kisebbségek ügye a párizsi béketárgyalásokon: határkijelölés, népszavazás, kisebbségvédelem, [w:] Kisebbségi magyar közösségek a 20. Században, red. N. Bárdi, C. Fedinec, L. Szarka, Budapeszt 2008.
45. Széky J., Reichardt I, Węgry w czasie pandemii, „Przegląd Polityczny” 2020, nr 5(160), http://przegladpolityczny.pl/wegry-w-czasie-pandemii-przeglad-polityczny-160-2020/ (dostęp 16.04.2020).
46. Teleki P., Short Notes on the Economical and Political Geography of Hungary, Budapeszt 1919.
47. The Struggle for a Just Peace. Speech Delivered by the Late Count Albert Apponyi, President of the Hungarian Delegation to the Peace Conference at Paris, Before the Supreme Council at Its Session on 16th January 1920, Waszyngton 1933.
48. Thim J., Die Balkanföderationspläne, „Donaueuropa” 1942, nr 21.
49. Tökes R. L., Béla Kun and the Hungarian Soviet Republic. The origins and role of the Communist Party of Hungary in the revolutions of 1918-1919, Stanford 1967.
50. Tomcsáni J., Międzynarodowe podstawy prawne dążeń węgierskich, Kraków 1930.
51. Varga E. L., Transport amunicji do Polski przez Węgry podczas wojny polsko-bolszewickiej 1920 r. Relacja gen. dyw. Nándora Taróczego, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2007, nr 2 (217).
52. Varga N., A magyar állampolgársági jog a 19. Században, Budapeszt 2019.
53. Vermes G., The Agony of Federalism in Hungary under the Karolyi Regime 1918/1919, „East European Quarterly” 1973, t. 4, nr 4.
54. Vermes G., Tisza István, Budapeszt 2001.
55. Wandycz P. S., Cena wolności. Historia Europy Środkowowschodniej od średniowiecza do współczesności, Kraków 2003.
56. Wandycz P. S., The Twilight of French Eastern Alliances 1926-1936: French-Czechoslovak-Polish Relations from Locarno to the Remilitarization of the Rhineland, Princeton 1988.
57. Wendt J., Geopolityczne aspekty tranzytu w Europie Środkowej, Warszawa 1995.
58. White G. W., Nationalism and Territory. Constructing Group Identity in Southeastern Europe, Lanham 2000.
59. Wiek XX w źródłach, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S. B. Lenard, Warszawa 1998.
60. Zawistowska R., Ustalenie granicy Węgier z Chorwacją i Serbią po I wojnie światowej, „Studia z dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2013, nr 48.
61. Zeidler M., Ideas on Territorial Revision in Hungary 1920-1945, Wayne 2007.

PDF: Pobierz