Państwa bałtyckie – kolebka innowacji w Europie Środkowej

Imperatyw innowacji. Potocznie innowacje kojarzą się z wprowadzeniem nowego, innego niż dotychczas rozwiązania, ze zmianą na lepsze. Ich definicję precyzuje Podręcznik Oslo[1] (Oslo Manual), czyli międzynarodowy podręcznik metodologiczny z dziedziny badań statystycznych innowacji. We wstępie do jego najnowszego, czwartego wydania można przeczytać o „imperatywie innowacji” umieszczanym w centrum programów politycznych decydentów całego świata. Wynika to z rosnącej roli innowacji we wszystkich sektorach gospodarki i w codziennym życiu obywateli.

Ich znaczenie podkreśla też Komisja Europejska. Powołując się na badania makroekonomiczne, wskazuje, że innowacje przyczyniają się od dwóch trzecich do czterech piątych wzrostu gospodarczego w krajach rozwiniętych. Innymi słowy – ok. 85% wzrostu wydajności w tych gospodarkach wynika z innowacji. W konsekwencji ich wspieranie jest centralnym elementem programów polityki spójności Unii Europejskiej na lata 2014-2020, czego dowodzi kwota ok. 65 mld euro przeznaczona w tej perspektywie na badania naukowe i innowacje (na dzień 15 czerwca ponad 2,3 mld euro trafiło do państw bałtyckich; blisko 9,5 mld euro do Polski)[2].

Poziom innowacyjności państw bałtyckich. W Europie skoordynowane badania wspólnotowe na temat innowacji (Community Innovation Survey, CIS), oparte na Podręczniku Oslo, prowadzi Eurostat. Najnowsze dane wskazują, że więcej niż co trzecie przedsiębiorstwo zatrudniające 10 lub więcej pracowników, działające w 2016 r. w państwach Europy Środkowej, było innowacyjne – dokładnie 34,7% (dotyczy to 11 państw, zgodnie z kolejnością w tym zestawieniu są to: Litwa, Chorwacja, Estonia, Czechy, Słowenia, Słowacja, Łotwa, Węgry, Bułgaria, Polska i Rumunia). Na tym tle dwa państwa bałtyckie plasują się znacznie powyżej średniej – 50,5% firm litewskich prowadzi działalność innowacyjną i 47,7% estońskich. Odbiega jedynie Łotwa z odsetkiem na poziomie 30,3%. Niemniej w ostatnich latach podejmowanych jest tam szereg inicjatyw na rzecz rozwoju środowiska innowacyjnego. Średnia wskaźnika CIS dla całej UE wynosi natomiast 50,6%.

Innym miernikiem innowacji dla państw UE jest tworzony przez Komisję Europejską Sumaryczny Indeks Innowacji (Summary Innovation Index, SII). Jest on obliczany na podstawie ponad 20 wskaźników cząstkowych. Wśród nich bada się elementy niezbędne do zaistnienia innowacji, czyli zasoby ludzkie, systemy badawcze, ich finansowanie i wsparcie, a także wysiłki innowacyjne przedsiębiorstw oraz efekty ich działalności. Rezultatem badania jest zaklasyfikowanie poszczególnych państw do jednej z czterech grup: liderów innowacji, zaawansowanych, umiarkowanych bądź też skromnych innowatorów. W tym zestawieniu spośród państw bałtyckich wyraźnie wyróżnia się znajdująca się w gronie zaawansowanych innowatorów Estonia, która zajmuje 12. miejsce wśród państw UE i 1. wśród państw Europy Środkowej. Co więcej, Estonia przoduje w całej UE na tle niektórych wskaźników będących składowymi SII, np. pod względem stopnia zaangażowania MŚP we współpracę innowacyjną. Innowacje, zwłaszcza w zakresie technologii informacyjno-komunikacyjnych, zależą często od współpracy między publicznymi instytucjami badawczymi i firmami oraz pomiędzy samymi firmami. I to właśnie pod względem tych przepływów wiedzy w ramach sektora MŚP Estonia jest liderem w całej UE. Natomiast Litwa i Łotwa zajmują kolejno 21. i 24. miejsce w zestawieniu SII i znajdują się w gronie umiarkowanych innowatorów (podobnie jak Polska, która zajęła 25. miejsce).

Na tle świata, według Globalnego Wskaźnika Innowacji (Global Innovation Index, GII) prezentującego dane dla 126 gospodarek, w 2019 r. państwa bałtyckie zajęły następujące miejsca: Estonia – 24., Łotwa – 34., Litwa – 38. W przypadku Estonii jest to ponownie najlepszy wynik wśród państw Europy Środkowej (poszczególne państwa regionu zajęły od 24. do 50. miejsca w tym zestawieniu; Polska – 39.).

Wzór cyfrowej rewolucji. Przykładem skutecznego wdrażania innowacji jest transformacja Estonii w „e-stonię”, czyli w jedno z wiodących państw na świecie pod względem cyfryzacji. W 2005 r. przeprowadzono tam pierwsze na świecie wybory przez internet, w 2008 r. utworzono Centrum Doskonalenia Obrony Cybernetycznej NATO (NATO’s Cooperative Cyber Defence Centre of Excellence), w 2012 r. wprowadzono pierwszy kompleksowy system nauczania programowania komputerowego w szkołach podstawowych. To również w Estonii jako start-upy narodziły się takie firmy, jak np.: Skype, Transferwise, Pipedrive, Fortumo, Erply, Taxify czy Lingvist.

Co warte podkreślenia, wymienione osiągnięcia dotyczą państwa z najmniejszym nominalnym PKB spośród wspomnianych państw Europy Środkowej oraz 157. państwa na świecie pod względem liczby ludności (!). W publikacjach na ten temat wskazuje się, że drogę Estonii do cyfryzacji utorowały zaufanie społeczne – zarówno wzajemne, jak i do instytucji państwowych – oraz otwartość na inne państwa i ich obywateli. Ta pierwsza kwestia wymagała stabilnego, przejrzystego prawa i niewielkiej biurokracji. Druga realizowana była zgodnie z tymi samymi zasadami, tyle że w stosunku do obcokrajowców. Według raportu International Internations 2019 Estonia jest najlepiej ocenianym przez imigrantów państwem pod względem cyfrowym. Przyczyniają się do tego takie instytucje jak np. Międzynarodowy Dom Estonii (International House of Estonia, IHE), ale także dostępność usług administracyjnych lub rządowych (według raportu 94% obcokrajowców w Estonii ocenia je pozytywnie w porównaniu do średniej ocen na świecie wynoszącej 55%). W związku z tym Estonia stała się popularnym kierunkiem emigracji zarobkowej – zwłaszcza dla wysoko wykwalifikowanych pracowników.

Innowacje w reakcji na pandemię. Podczas gdy wiele państw Europy Środkowej zostało zmuszonych do odbycia przyśpieszonych „lekcji” w dziedzinie łączności, umiejętności cyfrowych, działań w internecie, informatyzacji przedsiębiorstw i cyfrowych usług publicznych (zob. „Komentarze IEŚ”, nr 162), Estonia większość z nich już dawno odrobiła. Np. jeszcze przed pandemią COVID-19 wszystkie estońskie szkoły korzystały z cyfrowych narzędzi edukacyjnych, a usługi publiczne były w przeważającej mierze poddane cyfryzacji: od kwestii podatkowych po usługi medyczne.

Estonia w innowacyjny sposób reagowała także w początkowej fazie pandemii. Już w dniu, w którym ogłoszono stan wyjątkowy (13 marca), rząd estoński otworzył hackathon „Hack the Crisis”. Jest to wydarzenie skierowane do programistów, które ma na celu budowanie oprogramowania o określonej wcześniej tematyce lub rozwiązującego określony problem. W ciągu dwóch dni dołączyło do niego ponad tysiąc specjalistów, a wiele z zaproponowanych przez nich rozwiązań zostało szybko wdrożonych, np. odpowiadający na pytania związane z pandemią chatbot Suve czy platforma CovidHelp, łącząca wolontariuszy z osobami potrzebującymi pomocy.

W czasie kryzysu Estonia, wspólnie z państwami bałtyckimi i nordyckimi, bezpłatnie udostępniła pozostałym państwom swoje cyfrowe narzędzia edukacyjne[3]. Własny „cyfrowy znak” pozostawiła także podczas obrad Rady Bezpieczeństw ONZ. Mowa o opracowanej w Estonii platformie Hybridity, która została wykorzystana do organizowania wirtualnych spotkań Rady (zob. „Komentarze IEŚ”, nr 202).

Wnioski. Kluczowym czynnikiem w kształtowaniu konkurencyjności gospodarek jest ich innowacyjność. Pod tym względem w Europie Środkowej przodują państwa bałtyckie, szczególnie Estonia. Najmniejsze spośród analizowanych tu państw – zarówno pod względem liczby mieszkańców, powierzchni, jak i nominalnego PKB – jest liderem we wdrażaniu innowacji, zwłaszcza cyfrowych, i otwiera zestawienie najbardziej konkurencyjnych gospodarek, dzięki czemu zyskuje coraz większą uwagę inwestorów. W najnowszym globalnym raporcie na temat konkurencyjności gospodarek (Global Competitiveness Report) Estonia zajęła 30. pozycję na 141 badanych państw – najwyższą wśród państw Europy Środkowej. Litwa i Łotwa zajęły kolejno 39. i 41. miejsce (Polska – 37.).

——————————————-

[1] OECD, Eurostat (2018), Oslo Manual 2018: Guidelines for Collecting, Reporting and Using Data on Innovation,www.oecd.org/science/oslo-manual-2018-9789264304604-en.htm [dostęp: 15.06.2020].

[2] European Commission, European Structural & Investment Funds, https://cohesiondata.ec.europa.eu/themes/1# [dostęp: 15.06.2020].

[3] Ich pełna lista dostępna jest pod adresem: https://education-nation.99math.com/.