Spotkanie ministrów obrony NATO z ministrami państw Indo-Pacyfiku. W kierunku sojuszu globalnego?

W październiku 2024 r. odbyło się pierwsze w historii spotkanie ministrów obrony państw NATO i regionu Indo-Pacyfiku. Było ono wyrazem pogłębiającej się praktycznej współpracy pomiędzy partnerami z dwóch biegunów Eurazji, którą zintensyfikowała pełnoskalowa inwazja Rosji na Ukrainę. Pomimo geograficznego oddalenia obu obszarów ich systemy bezpieczeństwa są połączone bardziej niż dotychczas, m.in. za sprawą zagrożeń wynikających z tworzącej się koalicji państw autorytarnych. Rodzi to pytania dotyczące perspektyw powstania sojuszu o skali globalnej.

W dniach 17-18 października 2024 r. w Brukseli odbyło się spotkanie ministrów obrony państw Sojuszu Północnoatlantyckiego (NATO). Spotkanie to było wyjątkowe, ponieważ po raz pierwszy w historii dołączyli do niego ministrowie obrony państw regionu Indo-Pacyfiku: Australii, Japonii, Republiki Korei (Korei Południowej) i Nowej Zelandii (AP4). Tradycyjnie udział w spotkaniu wziął również przedstawiciel Unii Europejskiej. W trakcie szczytu zorganizowano także spotkanie uczestniczących w szczycie ministrów z państw formatu Globalnej Koalicji przeciwko Daesh/ISIS[1]. Pierwszego dnia szczytu ministrów obrony NATO odbyło się także spotkanie Rady NATO-Ukraina, w którym uczestniczyli prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski i minister obrony Rustem Umierow.

Wpływ wojny na Ukrainie na sytuację bezpieczeństwa w regionie Indo-Pacyfiku. Intensyfikacja rosyjsko-ukraińskiej wojny z lutego 2022 r. w znaczny sposób zinternacjonalizowała ten konflikt. W związku z ograniczoną skalą wojny w latach 2014-2022, Rosja była w stanie prowadzić kampanię hybrydową na Donbasie i utrzymywać kontrolę nad Krymem wyłącznie w oparciu o własne zdolności. Agresja z lutego 2022 r. uwidoczniła jednak znaczne trudności wojsk Federacji Rosyjskiej w prowadzeniu wojny na dużą skalę przeciwko podmiotowi państwowemu. Wymusiło to na Rosji konieczność subsydiowania się zarówno w zakresie technologicznym, jak i ludnościowym. Rosja importuje różnego rodzaju amunicję oraz systemy uzbrojenia lub podzespoły do nich m.in. z Chin, Iranu czy Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej (Korei Północnej), a według ostatnich doniesień uzupełnia również potencjał wojskowy żołnierzami z Korei Północnej. O trudnościach w prowadzeniu wojny na Ukrainie, które wymuszają zwracanie się Rosji o pomoc do swoich sojuszników, świadczy także przekierowanie większości zdolności wytwórczych rosyjskiego potencjału zbrojeniowego na potrzeby rodzimych sił zbrojnych. Według danych Sztokholmskiego Międzynarodowego Instytutu Badań nad Pokojem eksport uzbrojenia produkowanego w Rosji w 2023 r. skurczył się w porównaniu z rokiem poprzednim o ponad 50%. Co więcej, w poprzedzających wojnę latach 2019-2022 eksport ten był już i tak znacznie niższy niż we wcześniejszym okresie (2014-2018), w którym to Rosja odpowiadała za ponad 20% udziału w światowym eksporcie uzbrojenia[2].

Wojna na Ukrainie przyśpiesza procesy związane ze współpracą państw autorytarnych. Zyskuje to na znaczeniu zwłaszcza w regionie Indo-Pacyfiku, gdzie głównymi partnerami Rosji są Chiny i Korea Północna. Współpraca ta materializuje się nie tylko we wsparciu wojskowym dla Rosji, ale m.in. w zwiększonym rosyjskim eksporcie surowców energetycznych do Chin (eksport ropy naftowej z Rosji do Chin wzrósł w 2023 r. o 24% w porównaniu z rokiem poprzednim i tym samym Rosja stała się głównym dostarczycielem tego surowca do Chin; z kolei w 2025 r. Rosjanie mają zamiar wykorzystać pełną przepustowość gazociągu Siła Syberii i podnieść przesył gazu do Chin do poziomu 38 mld metrów sześciennych rocznie) czy traktacie sojuszniczym z Koreą Północną, podpisanym w czerwcu 2024 r. przez prezydenta Władimira Putina i lidera Korei Północnej Kim Dzong Una. 14 października 2024 r. rosyjsko-koreańska umowa została przedłożona Dumie Federacji Rosyjskiej celem ratyfikacji. Traktat, poza wzajemnymi gwarancjami bezpieczeństwa na wypadek napaści, zakłada również współpracę w dziedzinie „pokojowej energetyki jądrowej” czy technologii kosmicznej. Korei zależy także na pozyskaniu know-how potrzebnego do zwiększenia zdolności przemysłu zbrojeniowego, w tym m.in. produkcji międzykontynentalnych pocisków balistycznych (ICBM) czy ICBM wystrzeliwanych z okrętów podwodnych.

Zarysowane wyżej uwarunkowania w sposób bezpośredni przekładają się na sytuację bezpieczeństwa w regionie Indo-Pacyfiku, gdzie m.in. wzrastająca asertywność Chin i prowokacyjne działania Korei Północnej zagrażają stabilności tzw. pierwszego i drugiego łańcucha wysp, w którym dla wielu państw – podobnie jak dla większości państw NATO – głównym gwarantem bezpieczeństwa pozostają USA. Wojna na Ukrainie w sposób dobitny unaocznia poziom skomplikowania międzynarodowej struktury bezpieczeństwa i powiązania w jej ramach sytuacji bezpieczeństwa w Europie i w regionie Indo-Pacyfiku. W tym kontekście należy wskazać, że stawiany jeszcze przed wybuchem pełnoskalowej wojny na Ukrainie dylemat, przed którym miałaby stanąć administracja USA, dotyczący tego, czy USA powinny zaangażować się w regionie Indo-Pacyfiku kosztem Europy, nie powinien mieć charakteru bezalternatywnego i zerojedynkowego[3]. Ewidentne jest, że oba systemy bezpieczeństwa są ze sobą ściśle powiązane i w obecnych warunkach nie sposób zapewnić stabilności jednego kosztem drugiego. To w sposób naturalny wymusza potrzebę współpracy państw obu regionów. Problem ten został dostrzeżony przez państwa AP4, które również ze względu na swoje bezpieczeństwo wymiernie wspierają Ukrainę w wojnie z Rosją.

Dotychczasowa współpraca AP4 z NATO. Wojna rosyjsko-ukraińska stała się katalizatorem współpracy NATO z AP4. Od momentu pełnoskalowej inwazji liderzy AP4 uczestniczyli w kolejnych szczytach NATO: w Madrycie (2022), Wilnie (2023) i Waszyngtonie (2024), choć należy wskazać, że podobne spotkania na poziomie ministrów spraw zagranicznych odbywały się już od 2020 r., a współpraca realizowana była również w ramach spotkań z Komitetem Wojskowym NATO.

Znaczenie współpracy NATO z AP4 zostało podkreślone także w dokumentach po stronie Sojuszu[4]. Choć na wyzwania związane z polityką Korei Północnej czy Chin wskazywano już w deklaracjach i komunikatach ze szczytów z lat poprzednich[5], to region Indo-Pacyfiku jako obszar zainteresowania NATO expressis verbis pojawia się dopiero w Koncepcji Strategicznej NATO z 2022 r. W tym samym roku NATO i AP4 przyjęły również „Agendę na rzecz zwalczania wspólnych wyzwań w zakresie bezpieczeństwa” (Agenda for Tackling Shared Security Challenges), a każde z państw AP4 podpisało z NATO także „Indywidualny dostosowany program partnerstwa” (Individually Tailored Partnership Programmes), wyznaczający m.in. cele strategiczne współpracy.

W kierunku globalnego sojuszu? Wraz z październikowym szczytem w formacie ministrów obrony NATO i państwa AP4 podniosły swoje relacje na jeszcze wyższy poziom. Spotkania w tej formule mają zazwyczaj bardziej techniczny charakter i służą szczegółowemu dopracowaniu praktycznej współpracy, na temat której polityczna decyzja została podjęta wcześniej na spotkaniach Rady Północnoatlantyckiej. Jest to czytelny sygnał, że państwa pracują nad zwiększeniem interoperacyjności, zintegrowania łańcuchów dostaw i wzmocnienia potencjału wytwórczego przemysłów zbrojeniowych. Najlepszym przykładem zależności pomiędzy Europą a państwami AP4 w drugim i trzecim wymiarze jest zaangażowanie koreańskich producentów uzbrojenia w Europie (IEŚ Policy Papers 7/2023). Osobnym wymiarem kooperacji pozostaje wspólne wsparcie na rzecz Ukrainy, które w przypadku partnerów z tak odległych obszarów wymaga m.in. koordynacji wysiłków logistycznych. W tym kontekście należy nadmienić, że w trakcie szczytu minister przemysłu obronnego i dostarczania zdolności (Minister for Defence Industry and Capability Delivery) Australii Pat Conroy poinformował o przekazaniu Ukrainie 49 czołgów M1A1 Abrams.

Internacjonalizacja procesów związanych z bezpieczeństwem w Eurazji wymusza współpracę partnerów z jej dwóch geograficznie skrajnych regionów. NATO i państwa AP4 rozszerzają poziomy kooperacji i poza politycznymi deklaracjami urzeczywistniają inicjatywy w zakresie współpracy, czego spotkanie w formacie ministrów obrony jest przejawem. W dającej się przewidzieć przyszłości należy spodziewać się kontynuowania współpracy na poziomie praktycznym (uszczelnienie i koordynowanie reżimów sankcyjnych; wzmacnianie interoperacyjności; współpraca przemysłów zbrojeniowych; współpraca wywiadów). Jednak pozostaje kwestią otwartą, czy państwa NATO i AP4 zdecydują się podnieść charakter współpracy do rangi klasycznie rozumianego sojuszu, z wzajemnymi gwarancjami bezpieczeństwa włącznie. Na obecnym etapie niewiele na to wskazuje, a głównym punktem odniesienia dla wskazanych podmiotów w ich polityce bezpieczeństwa pozostaną USA jako kolejny element spajający oba regiony.

[1] Globalna Koalicja przeciwko Daesh/ISIS została zawiązana w 2014 r. przez 12 państw, a obecnie zrzesza 87 państw członkowskich i 6 o statusie obserwatora.

[2] P. D. Wezeman (i inni), Trends in international arms transfers, 2023, SIPRI Fact Sheet, marzec 2024, https://www.sipri.org/sites/default/files/2024-03/fs_2403_at_2023.pdf.

[3] W środowisku analitycznym i eksperckim tzw. amerykański pivot na Pacyfik był interpretowany jako jednoznaczna deklaracja wycofania się USA z roli gwaranta bezpieczeństwa w Europie.

[4] Warto wskazać, że niektóre z tych państw uczestniczyły w dowodzonych przez NATO misjach w Afganistanie (International Security Assistance Force; Resolute Support Mission) i w Zatoce Adeńskiej (Operation Ocean Shield).

[5] Problem Korei Północnej był podkreślany przez NATO jeszcze przed aneksją Krymu, natomiast Chiny zaczęły być wzmiankowane jako wyzwanie od szczytu w Londynie w 2019 r.

[Zdj. MON]